**1402 йил шиори** инфляция чеклаш ва ишлаб чиқариш юксалтириш йили (4)

Ислом Инқилоби Олий Раҳбари мамлакат иқтисодий масалалари билан боғлиқ баёнотларида доимо иқтисодий зарарга алоҳида эьтибор қаратган. Кейинги бир қанча эпизодларда Эрон иқтисодига етказилган зарарнинг бир қисми инқилоб етакчиси нуқтаи назаридан кўриб чиқилади.

Ислом инқилобининг иккинчи қадами ҳақидаги баёнотида инқилоб раҳбари Эрон иқтисодиёти ҳақида шундай дейдилар:“Ислом инқилоби бизга Тоғут давридаги заиф, қарам ва бузуқ иқтисодиётдан чиқиш йўлини кўрсатди. Аммо заиф кўрсаткичлар мамлакат иқтисодиётини ташқаридан ва ичкаридан синовдан ўтказди." У киши Эроннинг икки тоифадаги иқтисодий муаммоларини тилга олиб, улар ташқи ва ички муаммолардан иборат, деб ҳисоблайдилар. У киши айтадилар:"Ташқи таҳдид - бу душманнинг эмбаргоси ​​ва васвасалари, агар ички муаммо тузатилган бўлса, улар самараси кам ва ҳатто самарасиз бўлиб қолади. Ички қийинчилик тузилмавий нуқсонлар ва бошқарувнинг заиф томонларидан иборат.

Ўтган йилнинг 19-урдибеҳшт куни инқилоб раҳбари ишчилар билан учрашувда санксиялар масаласига тўхталиб, санксиялардан асосий мақсад Эронда ишлаб чиқариш соҳасини йўқ қилиш эканлигини таькидлаган эдилар:“Инқилобнинг бошиданоқ бу сиёсат такаббурлик эди ва охирги ўн-ўн беш йил ичида [бу] жуда аниқ бўлди; Уларнинг сиёсати мамлакат ишлаб чиқаришини тўхтатиш эди; Бу душманнинг сиёсати эди. Бу санкциялар ва бу сўзларнинг барчаси мамлакатда ишлаб чиқаришни тўхтатишга қаратилган эди; Ишлаб чиқариш тўхтаса, мамлакат қашшоқ, муҳтож бўлиб қолади, кўзи у ер ва бу ерга тикилади. Иқтисодий босимнинг муҳим ва якуний мақсади ишлаб чиқаришни бекор қилиш эди.

Эрон Ислом Республикаси 1979 йилдан буён ҳамиша АҚШ санксияларининг нишонларидан бири бўлиб келган. Фақат 1990-йилларда ва халқаро санксиялар ортидан келган Кастелум институти берган статистик маьлумотларга кўра, Эронга қарши 1616 та санксия қўйилган. Бу санксияларнинг салмоқли қисми мамлакатимизнинг ядровий дастурлари баҳонасида қўлланилган. Умуман, турли баҳоналар билан Эрон Ислом Республикасига қарши 4 мингга яқин санксиялар жорий қилинган. Шунинг учун Эрон иқтисоди жиддий равишда хорижий рисклар ва беқарорлаштирувчи омилларга дучор бўлмоқда. Эрон иқтисодига таъсир этувчи энг муҳим ташқи хавф сўнгги бир неча йил ичида мисли кўрилмаган даражада кучайган хорижий санксиялардир. Хорижий санксияларнинг кучайиши Эрон иқтисодиётига қисқа ва узоқ муддатда турли таьсир кўрсатади.

Хорижий санксияларнинг биринчи ва асосий мақсади нефт экспортини камайтириш ва Эроннинг нефт сотишдан тушган даромадларга киришига йўл қўймаслик бўлди. Сўнгги бир неча йил ичида нефт экспортининг камайиши ҳукуматнинг нефт валютасини сотишдан тушган риал даромадларининг камайишига, давлат даромадларининг камайиши эса бюджет тақчиллиги ва инфляция даражасининг ошишига олиб келди. 

Чет эл санксияларининг яна бир тўғридан-тўғри таьсири нефтдан ташқари экспортнинг қисқаришидир. Эрон билан савдо қилувчи компанияларга нисбатан банк чекловлари ва санкцияларнинг ўрнатилиши туфайли нонефт экспорти таъсир кўрсатмоқда. Нонефт экспортининг қисқариши, бир томондан, иқтисодий талабнинг қисқаришига ва маҳаллий ишлаб чиқаришнинг турғунлигининг кучайишига, иккинчи томондан, хомашё ва эҳтиёт қисмлар импорти учун валюта ресурсларининг қисқаришига олиб келади.

Чет эл санксиялари ноаниқлик ва инвестиция хавфини оширишда ҳам самарали. Санкциялар туфайли юзага келган банк ва тижорат чекловлари натижасида иқтисодий корхоналар турли ноаниқликларга дуч келишмоқда. Ноаниқлик инвестицион мотивацияни пасайтиришда ҳам, бозор хатти-ҳаракатларида ҳам, валюта, олтин ва шунга ўхшашларга эҳтиёт талабини шакллантиришда ҳам салбий таьсир кўрсатади.

Умуман олганда, айтиш мумкинки, хорижий санксиялар инфляциянинг ошишига ва давлат бюджети ҳисобидан иқтисодий ўсиш сурьатларининг камайишига, ташқи савдонинг қисқариши ва ташқи молиялаштиришнинг қисқаришидан эса инвестисия ва иқтисодий ўсиш ўзгарувчиларига ҳам таьсир кўрсатади.

Охирги 20 йилдаги санкциялар асосий инвестициялар соҳасида сезиларли салбий зарба келтириб чиқарди ва бу йиллар давомида бу тенденцияни сезиларли даражада камайтирди. Қолаверса, АҚШнинг Эронга нисбатан ноҳақ санксиялари бевосита одамлар ҳаётини нишонга олди ва одамларнинг тирикчилигини ларзага солди.Инқилоб етакчиси Эрон иқтисодининг ички муаммоларини ташқи муаммолардан кўра кўпроқ баҳо берадилар ва улар ички муаммоларни ҳал қилиш орқали ташқи муаммолар билан ҳам курашиш мумкинлигига ишонадилар. У  киши “Ислом инқилобининг иккинчи босқичи” баёнотида Эрон иқтисодиётининг ички муаммолари ҳақида шундай дедилар:“Энг муҳим нуқсонлар иқтисодиётнинг нефтга қарамлиги, иқтисодиётнинг ҳукумат вазифаларига кирмайдиган қисмларига давлат эгалиги, ички куч ва имкониятларга эмас, ташқарига назар ташлаш, мамлакатнинг кадрлар салоҳиятидан жуда кма фойдаланиш, бюджетни нотўғри ва мувозанатсиз тузиш, ниҳоят, иқтисодий ижроия сиёсатининг беқарорлиги ва устувор йўналишларга риоя қилмаслик, давлат муассасаларинин айримларида ортиқча ва ҳатто беҳуда сарф-харажатларнинг мавжудлигидир."

1402-йилнинг 1-апрелида Ҳазрати Оятуллоҳ Хоманаий муқаддас Машҳадда зиёратчилар йиғилишида ва Пок Разавий зиёратгоҳида мамлакатнинг кучли томонларини санаб ўтиб, заиф томонлари ва ўзгаришга муҳтож ҳудудларни тушунтириб, шундай деганлар:Барча заиф томонларнинг бошида иқтисод ва иқтисодий сиёсат масаласи туради, уларнинг кўпчилиги инқилобдан ўтганларнинг мероси, баъзилари эса инқилобдан кейинги давр билан боғлиқ.

Бу мажлисда у киши Эрон иқтисодига етказилган энг муҳим зарарларни ҳам санаб ўтдилар ва мамлакат иқтисодининг энг муҳим муаммоси ва заиф нуқтасини 60-йиллардаги иқтисодий сиёсатдан келиб чиққан давлат иқтисодиёти ва ҳаддан ташқари тадбиркорлик деб ҳисоблади ва қўшимча қилдилар:Бу ортиқчалик натижаси шундаки, одамлар катта ва бойлик келтирадиган иқтисодий фаолиятдан, бугунги кунда мамлакатимизда кузатилаётган муаммолардан узоқлашмоқда.

У, шунингдек, Эрон иқтисодига дуч келаётган бошқа зарарлар қаторида, хом нефтга қарамлик ва мамлакат иқтисодиётининг долларга боғлиқлигини ҳам тилга олдилар. Инқилоб етакчининг Эрон иқтисодининг патологиясига эьтибор қаратишининг асосий сабаби шундаки, Эрон Ислом Республикаси душманлари иқтисодий урушдан фойдаланиб, Эронга қарши ўзларининг билим урушини олиб боришга ҳаракат қилмоқдалар. Улар мамлакатнинг ютуқ ва муваффақиятларини менсимаслик билан бирга, умидсизликни ҳам келтириб чиқариб, халқ, айниқса, ёшлар ўртасида тарғиб қилиш ва Эрон Ислом Республикасини самарасиз деб кўрсатишга уринишмоқда.

Навбатдаги эпизодда Эрон иқтисодининг ички зарари инқилоб етакчиси нуқтаи назаридан янада чуқурроқ текширилади. Саломат бўлинг.

• **1402 йил шиори** инфляция чеклаш ва ишлаб чиқариш юксалтириш йили (3)