Бокудаги биринчи СПЕКА саммитининг ютуғи
-
Бокудаги биринчи СПЕКА саммитининг ютуғи
Бокуда бўлиб ўтган биринчи СПЕСА йиғилиши иштирокчилари минтақавий транспорт йўлакларини, хусусан, Каспий ва Форс кўрфази йўналишларида аъзо мамлакатларнинг иқтисодий аҳволини яхшилаш мақсадида ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратдилар.
Шу муносабат билан бир неча кун аввал Озарбайжон Республикаси пойтахтида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Марказий Осиё иқтисодиёти бўйича махсус дастури (СПЕСА) иштирокчи-давлатларининг саммити бўлиб ўтди. Бу йил Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Марказий Осиё иқтисодиёти учун махсус дастурининг 25 йиллигидир ва ҳозирда Озарбайжон Республикаси унга раҳбарлик қилмоқда.
Биринчи СПЕСА саммити якунида “Боку декларацияси” тасдиқланди. Ушбу ҳужжатда аъзо давлатлар СПЕСАнинг иқтисодий ҳамкорлик платформаси сифатидаги ролини ошириш ва минтақавий интеграция имкониятларидан фойдаланиш йўлларини ўрганиш ва юзага келадиган умумий муаммоларга умумий жавобларни шакллантириш режаларини эълон қилди. СПЕСА раҳбарларининг Бокудаги биринчи учрашуви ушбу минтақавий ташкилот аъзолари қўшма ва узлуксиз ҳамкорлик орқали ўзаро манфаатли коммуникатив ҳамкорлик муҳити ҳамда ўзаро манфаатли ҳамкорликни ривожлантириш учун янги имкониятлар яратиш учун икки баробар куч сарфлаганликларини исботлади.
Марказий Осиёнинг барча давлатлари ва Жанубий Кавказнинг айрим мамлакатлари денгизга чиқиш имконига эга эмас ва халқаро очиқ сувларга чиқиш имконига эга эмас. Бу омил Марказий Осиё ва Кавказ давлатлари раҳбарларини транспорт ва транзит масалаларида турли йўллар билан ўзаро ҳамкорлик қилиш йўлларини излашга уринишларига сабаб бўлди. Ўтган бир неча йил давомида Марказий Осиё давлатлари раҳбарлари Эрон ҳукумати ёрдамида алоқа каналларини диверсификация қилиш учун Теҳрон ҳукумати билан кўп марта маслаҳатлашган. Ўтган йили Жанубий Кавказнинг айрим давлатлари “Шимол-Жануб” стратегик коридорида иштирок этиш учун фойдали чоралар кўрди.
“Шимол-Жануб” коридори 2000 йилда уч давлат Эрон, Россия ва Ҳиндистон келишувидан сўнг очилган дунёнинг муҳим қисмларининг энг катта ва энг муҳим алоқа йўлаги ҳисобланади. Бу лойиҳа Европа давлатлари, Скандинавия ва Россия ўртасида Форс кўрфази, Ҳинд океани ва Жануби-Шарқий Осиё минтақалари ва аксинча Эрон маркази билан муҳим алоқа кўприги сифатида танилган. Ҳозиргача Қозоғистон, Қирғизистон, Туркманистон, Ўзбекистон, Тожикистон, Арманистон ва Озарбайжон Республикаси ушбу стратегик алоқа коридорига қўшилган.
Минтақа давлатларининг яқин ва ўзаро ҳамкорлигини ҳисобга олган экспертлар минтақа давлатларининг лойиҳаларида ҳукуматларнинг иштирокини муҳим деб ҳисоблайди. Масалан, университет профессори ва Марказий Осиё масалалари бўйича етакчи эксперт Мейсшам Араи Даронклаеи шундай деб ҳисоблайди:
“Эронлик сармоядорлар Марказий Осиё республикаларининг тоғ-кон саноати, инфратузилмаси ва қишлоқ хўжалиги соҳаларига кўпроқ сармоя киритиб, хусусий секторга асосланган қўшма саноат ишлаб чиқаришларига мурожаат қилишлари мумкин”.
Минтақа давлатлари транспорт ва транзит соҳасидаги ҳамкорликдан ташқари, қўшма сармоя киритиш соҳасида ҳам бир-бири билан конструктив ҳамкорлик қилиши мумкин. Бундай вазиятда СПЕСА раҳбарларининг биринчи учрашуви иқтисодий ҳамкорлик ва доимий мулоқотнинг яна бир самарали платформаси сифатида томонлар ўртасидаги ҳамкорликни шимолдан жанубга йўналтирилган транспорт йўлакларини ривожлантириш каби устувор йўналишларда ҳамкорликни ривожлантиришга қаратилган. Форс кўрфази иқтисодиётини яхшилаш, савдо, рақамли трансформация ва инновациялар, саноат, энергетика, сув ресурсларини бошқариш, атроф-муҳит, яшил ўтиш ва бошқа томонларни қизиқтирган соҳалар кўриб чиқилди. Шарқ-Ғарб йўналишида Марказий Осиё давлатлари ҳам қатнашишга мойил. Бу мамлакатлар алоқанинг барча мавжуд усулларини синаб кўришга ҳаракат қилмоқда.
Боку декларациясининг қабул қилиниши билан бирга ўтказилган СПЕСА етакчиларининг биринчи учрашувининг асосий натижаси аъзо мамлакатларнинг СПЕСАнинг иқтисодий ҳамкорлик платформаси ролини кучайтириш ва минтақавий манфаатлардан биргаликда фойдаланиш йўлларини ўрганиш ва пайдо бўладиган умумий муаммоларга умумий жавобларни шакллантириш учун доимий мулоқот қилиш режаси бўлди.
