Саломатлик журнали (11)
Бош оғриғи ( биринчи қисм)
Бош оғриғи ҳар қандай вақтда юзага келиши мумкин бўлган безовта қилувчи ва баъзан чидаб бўлмас ноқулайликдир. Ҳар хил турдаги бош оғриғининг белгилари ва сабаблари турлича.
Кўпинча бош оғриғи қисқа муддатли ва кўп ташвиш туғдирмайди. Бироқ, одам бош оғриғининг турини ташхислаш, бош оғриғини даволашнинг энг яхши усулини топишга ёрдам беради ва керак бўлганда шифокорга мурожаат қилиш лозим. Кўпчилик ҳаётида камида бир марта бош оғриғини бошдан кечирган. Бош оғриғи баъзан жуда оғриқли бўлиши мумкин бўлса-да, оғриқ қолдирувчи воситаларни қабул қилгандан кейин бир соат ёки ундан кўпроқ вақт ичида йўқолади. Аммо кетма-кет ҳуружлар ёки баъзи турдаги бош оғриғи жиддий муаммоларни кўрсатиши мумкин. Ушбу дастурда биз бош оғриғининг турлари ва уларнинг сабабларини, шунингдек, қачон мутахассисга мурожаат қилиш кераклигини кўриб чиқамиз.
Бош оғриғининг 150 дан ортиқ турлари аниқланган, улар асосий ва иккиламчи деб номланган икки асосий гуруҳга бўлинган. Бирламчи бош оғриғига бошқа бирон бир ҳолат ёки муаммо сабаб бўлмаган бош оғриғи киради.
Биз сизни бирламчи бош оғриғининг сиз кўп эшитган бош оғриғининг турларидан бири билан таништирамиз. Мигрен - бу бирламчи бош оғриғининг бир тури бўлиб, унда одам бошнинг бир томонида кучли оғриқни ҳис қилади. Одам ёруғликка, товушга ва ҳидга жуда сезгир бўлиб қолиши мумкин. Баъзи ҳолларда кўнгил айниши ва қайт қилиш ҳам тез-тез учрайди. Одамларнинг тахминан учдан бир қисми мигрендан олдин АУРА * ни бошдан кечиришади, бу одатда 5 дан 60 дақиқагача давом этади. Зигзаг чизиқлари, ҳалолар ёки ёруғлик нуқталарини кўриш, қисқа муддатли кўришни йўқотиш, ҳиснинг сусайиши, карıнcаланма, мушаклар кучсизлиги ва гапириш қийинлиги мигреннинг баъзи белгиларидир.
Мигрен бош оғриғи тўғри даволанмаса, улар одатда 4 дан 24 соатгача давом этади. 4 соатлик мигрен оғриғи узоқ вақт ва уни имкон қадар тезроқ даволаш яхшироқдир. Аммо шуни ёдда тутингки, бу аломатлар инсулт ва менингит белгиси ҳам бўлиши мумкин. Агар сизда бундай аломатлар биринчи марта содир бўлаётган бўлса, албатта шифокорингизга мурожаат қилинг. Мигрен болаларда ҳам, катталарда ҳам учрайди. Аммо аёллар эркакларга қараганда уч баравар кўпроқ касал бўлишади. Мигрен ҳуружларнинг частотаси ҳафтада бир неча мартадан йилига бир марта бўлиши мумкин. Мигреннинг аниқ сабаби номаълум, лекин кўпинча ирсий омиллар билан боғланади. Бу руҳий тушкунлик ва эпилепсия каби муайян шароитларга эга бўлган одамларда кенг тарқалган.
Бу ерда мигренга учраш хавфини орттирувчи омиллар мавжуд. Стресс ва ташвиш, уйқу бузилиши, гормонал ўзгаришлар, очлик, сувсизланиш, баъзи озиқ-овқат ва дори-дармонлар, ёруғлик ва баланд шовқин ушбу омиллар қаторига киради. Мигрен бош оғриғининг хуружларини мунтазам оғриқ қолдирувчи воситалардан фойдаланиш, пешонага муз ёки совуқ мато қўллаш ва сув ичиш орқали бартараф этиш мумкин. Баъзи ўткир мигренлар учун маълум дорилар ҳам буюрилади. Сурункали мигренли одамлар профилактик даволаниш учун шифокорга мурожаат қилишлари керак. Сизнинг шифокорингиз мигренни ойига 15 кундан ортиқ ва 3 ой давомида бош оғриғини бошдан кечириш, шунингдек, мигрен белгиларининг камида 8 белгисига эга бўлиш каби аломатларни кузатиш орқали ташхис қўйиши мумкин. Қўшимчаларни қабул қилиш, медитация ва акупунктур мигренни олдини олиш усулларидир.
Зўриқиш(Тенсион ҳеадачес)бош оғриғи - бу жуда кенг тарқалган ва кўпчилик баъзида буни бошдан кечирадиган асосий бош оғриғи тури. Бундай бош оғриғи бошнинг ҳар икки томонида доимий оғриқ сифатида сезилади. Юз, бош, бўйин ва елкаларда сезгирлик ва оғриқ, кўз орқасидаги босим, ёруғлик ва товушга сезгирлик бу бош оғриғининг белгиларидир. Бундай бош оғриғи 30 дақиқадан бир неча соатгача давом этиши мумкин. Оғриқ интенсивлиги ҳар хил бўлиши мумкин, лекин кўпинча кундалик фаолиятга ҳалақит бермайди.
Ушбу бош оғриғининг сабаби номаълум. Аммо стресс, ташвиш ва депрессия асосий омиллар сифатида кўрилади. Сув етишмаслиги, баланд шовқин, жисмоний машқлар етишмаслиги, уйқу етишмаслиги, очлик ва кўз чарчоқлари бу бош оғриғининг бошқа сабаблари ҳисобланади. Ойига 15 кундан ортиқ бош оғриғи билан оғриган одамлар шифокорга мурожаат қилишлари керак. Баъзи муолажалардаги турмуш тарзини ўзгартириш кучланиш бош оғриғининг олдини олишга ёрдам беради. Етарлича ухлаш, мунтазам машқ қилиш ва чўзиш, тик туриш ва ўтириш ҳолатини яхшилаш, кўзни текшириш, стрессни бошқариш, ташвиш ва депрессия ва акупунктур каби ҳаётдаги ўзгаришлар бу турдаги бош оғриғининг олдини олишга ёрдам беради.
Бирламчи бош оғриғининг яна бир тури кластерли бош оғриғи бўлиб, у кластер ёки даврий шаклларда юзага келади ва бош оғриғининг энг оғриқли турларидан биридир. Кластер бош оғриғи сизни туннинг ярмида бошнинг бир томонида кўз атрофида ёки ичида кучли оғриқлар билан уйғотиши мумкин. Одатда, бир неча ҳафтадан бир неча ойгача давом этадиган кластер даврлари деб номланувчи такрорий тутилиш даврларидан кейин вақтинчалик танаффус даври мавжуд. Бу вақтда бош оғриғи тўхтайди. Кластер бош оғриғининг белгилари одатда беихтиёр ва тез бошланади ва сизда дастлаб аура ва кўнгил айниши ҳам бўлиши мумкин. Кластер бош оғриғининг аниқ сабаби маълум эмас. Бироқ, бу турдаги бош оғриғидаги аломатлар, тананинг биологик соатининг бузилиши рол ўйнаши мумкинлигини кўрсатади.
Бош оғриғининг яна бир тури бўлган кучланишли бош оғриғи кучли жисмоний машқлар натижасида юзага келади. Югуриш, сакраш, оғирликни кўтариш, жинсий алоқада бўлиш, йўталиш ёки аксириш - бу бош оғриғига сабаб бўлувчи баъзи ҳаракатлар. Бундай бош оғриғи одатда узоқ давом этмайди. Аммо баъзида у 2 кунгача давом этиши мумкин. Оғриқ бош бўйлаб енгил бўлиб, оилада мигрен билан оғриган одамларда кўпроқ учрайди.
Бирламчи бош оғриғининг яна бир тури уйқу билан боғлиқ бош оғриғи (гипник). Ушбу турдаги бош оғриғи камдан-кам учрайдиган ҳолат бўлиб, одатда биринчи марта 50-ёшдан ўтган одамларда ва баъзан эса эртароқ бошланиши ҳам мумкин. Бу бош оғриғи, шунингдек, будилник сифатида ҳам танилган, чунки у одамларни тунда уйғотади. Гипнотик бош оғриғи одатда бошнинг ҳар икки томонида сезиладиган енгил ва ўртача оғриқни ўз ичига олади. Бу оғриқ 3 соатгача давом этиши мумкин ва кўнгил айниш ва ёруғлик ва товушга сезгирлик каби белгилар билан бирга келади. Ушбу турдаги бош оғриғининг ҳужумлари ҳафтада бир неча марта содир бўлиши мумкин.
Юқорида биз санаб ўтган бош оғриғи турлари бирламчи бош оғриғи турига киради. Қуйида, бирламчи бош оғриғини аниқлагандан сўнг, биз иккиламчи бош оғриғи ва унинг турлари ва сабаблари билан таништирамиз. Иккиламчи бош оғриғи бошқа омиллар туфайли юзага келади ва касалликнинг белгиси ёки бош жароҳати ёки кофеинни истеъмол қилишни тўсатдан тўхтатиш, шунингдек оғриқ қолдирувчи воситаларни ҳаддан ташқари истеъмол қилиш каби баъзи ҳолатлардир.
Синус бош оғриғи синусит ва синус шишиши натижасида юзага келадиган кам учрайдиган иккиламчи бош оғриғидир. Ушбу турдаги бош оғриғининг белгилари кўз, ёноқ ва пешона атрофидаги енгил оғриқларни ўз ичига олади. Оғриқ ҳаракат ва қисқариш билан кучайиши ва баъзида тиш ва жағга тарқалиши мумкин. Бошқа аломатлар бурун тиқилиши, иситма, кўнгил айниши, ёруғлик ва товушга сезгирликни ўз ичига олиши мумкин. Агар бурун тиқилиши белгилари бўлмаса, бу мигрен бош оғриғи эканлиги, эҳтимол.
Кофеинни ортиқча истеъмол қилиш, яъни кунига 400 мг дан ортиқ ёки тахминан 4 чашка қаҳва, баъзида бош оғриғига олиб келади. Чарчоқ, концентрациянинг йўқлиги, асабийлашиш, кўнгил айниш бу турдаги бош оғриғининг белгиларидир. Семптомлар одатда кофеинни истеъмол қилгандан кейин бир соат ичида йўқолади. Кофеиннинг таъсири одамдан одамга фарқ қилади.Аммо унинг истеъмолин камайтириш бош оғриғи хавфини камайтириши мумкин.
Бош ва бўйиннинг енгил зарбалари одатда ташвишга сабаб бўлмайди. Аммо баъзида бош оғриғи бошга зарбадан сўнг дарҳол пайдо бўлиши мумкин. Ушбу турдаги бош оғриғи мигрен ёки кучланиш бош оғриғига ўхшайди ва кўпинча оғриқ қолдирувчи воситалар билан даволанади. Агар одамда узоқ давом этадиган ва кучайиб бораётган бош оғриғи бўлса, у шифокорга кўриниши керак. Агар беморда беҳушлик, қусиш, хотирани йўқотиш, бош айланиши ва кўриш ёки эшитиш муаммолари каби аломатлар бўлса, сиз уни дарҳол касалхонага олиб боришингиз керак.
Менстрüел (ҳайз пайтидаги бош оғриғи) бош оғриғи иккинчи даражали бош оғриғининг яна бир тури бўлиб, кўпинча гормонлар даражасидаги ўзгаришлар билан боғлиқ. Ушбу турдаги бош оғриғи эстроген даражасидаги табиий ўзгаришлар туфайли аёлларда кенг тарқалган. Бу турдаги бош оғриғи ҳайздан бир неча кун олдин ёки ҳайз даврида ёки баъзида овуляция пайтида пайдо бўладиган бош оғриғининг бир тури. Унинг белгилари аурасиз, аммо узоқроқ бўлган мигрен бош оғриғига ўхшайди. Ушбу турдаги бош оғриғи туғилишни назорат қилиш таблеткаларини қабул қилиш, менопауза ва ҳомиладорлик туфайли ҳам пайдо бўлиши мумкин. Менстрüел бош оғриғини даволаш аурасиз мигренни даволашга ўхшайди.
Ҳурматли тингловчилар, яна бир "Саломатлик журнали" дастурига қўшилганингиз учун ташаккур. Кейинги дастурда биз бош оғриғининг олдини олиш ва даволаш усулларини муҳокама қиламиз.
................................................................ ................................................................ ..........................
Аурали мигрен, мигреннинг бир тури бўлиб, у мигрендан олдин ёки ундан кейин турли хил огоҳлантирувчи белгиларга эга, масалан, ёруғлик милтиллаши, хира доғлар ёки қўлларда ёки юзда карıнcаланма юзага келиши.
