Неврологик касалликлар (мия шикастланишлари, биринчи қисм)

“Саломатлик журнали” дастурида сиз азизларни турли касалликлар ҳамда уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг соғлом турмуш тарзи бўйича хабардорлигини яратиш ва оширишдир ва ҳеч қандай ҳолатда мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволанишини Ўрнини босолмайди.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейробиологларнинг фикрича, миянинг кўплаб ички касалликлари ҳам одамларнинг руҳий ҳолатига таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг кўплиги ва хилма-хиллиги туфайли биз сизни ушбу касалликларнинг энг муҳимлари ва уларнинг сабаблари, асоратлари ва даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Дастурнинг ушбу қисмида биз мия шикастланиши натижасида юзага келадиган касалликларни кўриб чиқамиз.

"Бош жароҳатлари" одамларда ногиронлик ва ўлимнинг асосий сабабларидан биридир. Бошнинг шикастланиши кенг атама бўлиб, бош, бош суяги, мия ва унинг остидаги тўқималар ва бошдаги қон томирларига кўплаб жароҳатлар ва зарбаларни ўз ичига олади. Тўқнашувлар, бош суягининг синиши ва интракраниал гематомалар турли хил бош жароҳатларидир. "Тўқнашув" - бу тезда онгни йўқотишга олиб келадиган ва зарбадан кейин бир неча дақиқадан бир неча соатгача давом этиши мумкин бўлган бошга зарба тури. "Бош суяги синиши" бош суягининг синиши деган маънони англатади ва таъсирнинг оғирлигига қараб тўрт турдаги синишларга бўлинади. Кўп шаклларда бўлган "интракраниал гематомалар" миядаги жойлашувига кўра таснифланади ва енгил зарбадан бошга ўлимга олиб келадиган ва ўта хавфли зарбаларгача бўлиши мумкин.

Катталар ва болаларда бош жароҳати бир нечта сабабларга эга. Мотоциклда содир бўлган бахциз ҳодисалар натижасида энг кўп учрайдиган жароҳатлар орасида ҳайдовчи, йўловчи ёки пиёда, зўравонлик, йиқилиш ва тушиш ёки болаларга нисбатан зўравонлик киради. Бирор киши бош жароҳатидан кейин турли даражадаги аломатларга эга бўлиши мумкин. Шу билан бирга, ҳар бир одамда турли хил аломатлар бўлиши мумкин, улар орасида энг кўп учрайдиган бошга енгил зарбалар, бўртиб кетиш, шиш ёки кўкаришлар, бош терисида кичик, юзаки ёриқлар, бош оғриғи, товуш ва ёруғликка сезгирлик, асабийлашиш, бош айланиши, бошда Оғирлик ва мувозанат бузилишлари, кўнгил айниши, хотира ва концентрациянинг бузилиши, уйқу режимидаги ўзгаришлар, диплопия, тиннитус ва таъмнинг ўзгариши.

Аммо шошилинч тиббий ёрдамни талаб қиладиган бошга мўътадил ва кучли зарбалар онгни йўқотиш, ўтиб кетмайдиган кучли бош оғриғини ўз ичига олади. Тез-тез кўнгил айниш ва қусиш, қисқа муддатли хотира йўқолиши, масалан, травмадан олдин ёки пайтида содир бўлган воқеаларни эслашда қийинчилик. Нутқнинг бузилиши, юриш қийинлиги, тананинг бир томонида ёки тананинг ҳудудида заифлик, терлаш, терининг оқариши, тутилишлар, кайфиятнинг ўзгариши ва асабийлашиш, қулоқ ёки бурун орқали қон ёки тиниқ суюқлик оқиши, бир кўзнинг бошқасига нисбатан каттароқ кўриниши, бош терисининг чуқур кесилиши ёки ёрилиши, бошида очиқ яра, кома ва қулфлаш синдроми (1).

Клиник текширувлар ва диагностика тестлари билан бош травмасı ташхиси мумкин. Бошнинг шикастланиши неврологик муаммоларни келтириб чиқариши ва тиббий ёрдам талаб қилиши мумкин. Буларга қон тестлари, рентгенография, компютер томографияси, электроансефалограмма ва МРИ киради.

Бош жароҳатини даволаш жароҳатнинг оғирлигига ва бошга зарбага қараб амалга оширилади. Муздан фойдаланиш, дам олиш, топикал антибиотиклар ва ёпиштирувчи бандажлар, зудлик билан тиббий ёрдам кўрсатиш, тикувлар, кузатув учун касалхонага ётқизиш, қон кетишини эмболизация қилиш каби жарроҳлик муолажалар шулар жумласидандир. 

Ҳар бир инсон учун даволаниш касалликнинг даражасига ва уларга етказилган зарарга боғлиқ. Агар бошга зарба кучли бўлса, мия босимини баҳолаш керак. Бошнинг шикастланиши миянинг яллиғланишига олиб келиши мумкин. Мия бош суяги ичида жойлашганлиги сабабли, шиш ва яллиғланиш учун жуда кам жой мавжуд, бу эса интракраниал босимни оширади ва мияга зарар етказиши мумкин. Интракраниал босим икки усулда ўлчанади. Усуллардан бири мия омурилик суюқлигига кичик ичи бўш найча ёки катетер киритишдир. Яна бир усул - бош суяги ва мия орасидаги бўшлиқ орқали бош суягига кирадиган кичик ичи бўш винт шаклидаги асбобдан фойдаланиш.

Бош жароҳатларига олиб келадиган бахциз ҳодисаларнинг олдини олиш учун болалар ўйин муҳити хавфсиз жойга эга бўлиши керак ва катталар ҳам яшаш ва ишлаш учун мос муҳитда бўлишлари керак. Ҳайдаш пайтида хавфсизлик камарини тақиш ва велосипед ва конкида учиш каби машғулотлар учун дубулға кийиш бошингизни қаттиқ таъсирлардан ҳимоя қилиш учун зарурдир.

Мияси жиддий шикастланган одамларда миянинг шикастланган қисмига қараб мушаклар, нутқ, кўриш, эшитиш ёки таъм билан боғлиқ муаммолар бўлиши мумкин. Бу одамларнинг шахсияти ва кайфиятида қисқа муддатли ёки узоқ муддатли ўзгаришлар юз бериши мумкин. Бу одамлар узоқ вақт давомида дори-дармонларни қабул қилишлари ва физиотерапия, касбий терапия ва нутқ терапияси каби зарур реабилитация чораларини кўришлари керак.

Мия учун яна бир таҳдид "шиш ва яллиғланиш" бўлиб, у мия ичидаги суюқликнинг кўпайиши ва кўп ҳолларда аниқланади.Йўтал баъзи турдаги мия шикастланишига жавобан пайдо бўлади. Шиш ва энсефалит турли хил мия ва мияда бўлмаган сабабларга кўра пайдо бўлиши мумкин. Мия шиши, кўпинча бошга тўсатдан зарба бериш натижасида юзага келадиган мия шикастланишидир. Бундай шароитларда бирламчи зарар мия тўқималарида шиш пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Бундан ташқари, жароҳатлар натижасида бош суягининг синган қисмлари бошнинг турли қисмларида қон томирларининг ёрилишига олиб келиши мумкин. Шунингдек, ҳар хил турдаги инфекциялар шиш ва энсефалитга олиб келиши мумкин. Бу инфекцияларга токсоплазмоз, кист фиброз ва сил касаллиги киради. Субаракноид минтақада мия қон кетиши хавфли мия шишишининг энг жиддий сабабидир. Деярли ҳар қандай бактериал инфекция сабаб бўлиши мумкин бўлган менингит ҳам мия шиши сабаб бўлиши мумкин. Ва ниҳоят, шиш ва яллиғланишнинг энг кенг тарқалган сабабларидан бири бўлган қон томир.

Айтганимиздек, мияга боғлиқ бўлмаган бир қатор сабаблар ҳам шиш ва яллиғланишга олиб келади. Илон чақиши ва бошқа заҳарли судралиб юрувчилар, углерод оксиди билан заҳарланиш, диабетик кетоацидоз (3), турли сабабларга кўра гипонатриемия (4), сут кислотаси, қўрғошин билан заҳарланиш, малигн гипертензия, Рее синдроми (5), номутаносиб сийдик гормони чиқариш синдроми (СИАДҲ синдроми ) ва вирусли гепатит кўпинча энсефалопатия ва мия шиши билан боғлиқ.

Касал одамларда мия шишининг биринчи белгилари атроф-муҳит ва инсоннинг ўз ҳолатини билиш даражасининг пасайиши билан боғлиқ. Бош айланиши, кўнгил айниши, уйқучанлик,  бош оғриғи, бўйнидаги оғриқ ёки қуруқлик, кўриш муаммолари ёки кўришнинг ўзгариши, хотирани йўқотиш, юра олмаслик, нутқнинг бузилиши, ақлий заифлик, тутилишлар ва онг даражасининг пасайиши ушбу касалликнинг бошқа белгиларидир. Касалликни аниқлаш учун компютер томографияси, МРИ, интракраниал босим тестлари, мия текшируви, қон тестлари ва сийдик синовлари каби усуллар қўлланилади.Ва агар одам менингитга шубҳа қилинган бўлса, ЛП ёки ломбер понксиёндан фойдаланиш керак (6).

Бундай шароитларда қўлланиладиган даволаш шикастланиш турига қараб фарқ қилиши мумкин. Қуйида ушбу касалликларни даволашнинг баъзи умумий усуллари келтирилган. Бу ҳолатда, бош бироз юқорига кўтарилади ва бўйин текис бўлади. Аслида, бу шароитлар қон оқими орқали бош суяги ичидаги босимни пасайтиради ва унинг ичидаги суюқликни тўкиб ташлайди. Суюқликни истеъмол қилиш чекланган бўлиши керак ва шифокор беморнинг аҳволига мос келадиган дори-дармонларни буюриши мумкин. Интракраниал босимни камайтириш учун мия омурилик суюқлигини тўкиш учун кичик найча ҳам ишлатилиши мумкин. Вентилатор - бу одамни нафас олиш тизими орқали қўллаб-қувватлаш ёки нафас олишига ёрдам бериш учун ишлатиладиган усул. Ниҳоят, энсефалитни даволаш учун жарроҳлик қўлланилади.

Қўллаб-қувватлаганингиз учун раҳмат. Кейинги сонгача сизни буюк Худога топширамиз.

................................................................ ......................

1- Одам огоҳ бўлиб, ўйлай олади, фикр юрита олади, лекин гапира олмайди ва ҳаракат қила олмайди.

2 - ЭЕГ

Бу организм етарли миқдорда инсулин ишлаб чиқара олмаганида пайдо бўлади.

4- Танадаги натрийнинг камайиши

5. Бу болалик ва катталардаги кам учрайдиган касаллик. Ушбу синдромнинг сабаби тўлиқ аниқ эмас. Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, баъзи вирусли инфекциялар ва аспиринни қўллаш бу синдромга олиб келиши мумкин.

6- Бу шифокор орқа мия атрофидаги суюқлик намунасини оладиган усул.

Неврологик касалликлар (мия қон томир касалликлари)