Неврологик касалликлар (ўсмалар (иккинчи қисм)

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамкасбларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали соғликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда келтирилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини ўрнини босолмайди.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликларга дучор бўлади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари ҳам одамларнинг психологик ҳолатига таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Саломатлик журнали дастурининг ушбу қисмида биз мия ва асаб касалликларидан келиб чиқадиган баъзи касалликларни кўриб чиқамиз. Ўсмалар бу касалликлардан биридир. Ушбу дастурда бурун ва синус ўсмаларининг турларини кўриб чиқамиз.

Бурун ва паранасал синусларнинг ўсмалари жуда кам учрайдиган ўсмалар бўлиб, барча саратон ўсмаларининг 1% дан камроғини ташкил қилади. Ушбу ўсмалар зарарли ёки зарарсиз бўлиши мумкин ва жойлашуви, тури ва ҳажми жиҳатидан жуда фарқ қилади. Бурун бўшлиғи ва яқин синусларнинг аксарият саратонлари, айниқса эрта аниқланса, даволанади. Бундай ҳолатда, саратон касаллигини даволаш биринчи ўринда турса-да, ўсимта яқинида жойлашган нервлар, органлар ва тўқималарнинг соғлиғи ва функцияларини сақлаш жуда муҳимдир. Шифокорлар беморни даволаш режасини тузаётганда, улар ушбу даволаш чоралари беморнинг ҳаёт сифатига, жумладан унинг ҳис-туйғуларига, ташқи кўринишига, гапириш ва нафас олиш қобилиятига қандай таъсир қилишини диққат билан кўриб чиқадилар. Ушбу касалликнинг даволаш ва тикланиш жараёнида турли мутахассисликлар, жумладан, неврологлар рол ўйнайди.

Бурун ва синусларнинг ўсмалари билан боғлиқ аломатлар ўзига хос эмас. Яъни, кўпинча бу аломатлар ўсимтадан келиб чиқадими ёки аллергия ёки синус инфекциялари каби бошқа касалликлар билан боғлиқлигини фарқлаш осон эмас. Бурун тиқилиши, оғриқ ва юздаги босим, бурун оқиши, бурун орқасида секрециялар, тез-тез қон кетиши ва бурундан кучли бўлиши, юзнинг шишиши ва кўз ва юзнинг ҳис-туйғуларида аломатлар ва ўзгаришларнинг пайдо бўлиши бурун шишининг аломатлари ҳисобланади. Бу аломатлардан бирини кўрган бемор, айниқса, бу аломатлар фақат юзнинг бир томонида кўринса ёки беморда, айниқса кекса беморларда олдингига нисбатан кескин сезиларли ўзгариш бўлса, кечиктирмасдан шифокорга бориши керак.

Бурун ва унинг атрофидаги синусларда ҳар хил турдаги зарарли ва зарарсиз ўсмалар ривожланиши мумкин. Папиллома тескари ва скуамоз папиллома, суяк тузилмалари билан боғлиқ бўлган толали-оссеöз лезёнлар, яъни остеома ва фибро дисплази, қон томирлари билан боғлиқ ўсмалар, шу жумладан ўсмирларнинг назофаренксининг ангиофибромаси, шу жумладан, невроген ўсимталар билан боғлиқ нейроброма ва нейроген ўсимталарни ўз ичига олади. Туприк безларининг келиб чиқиши энг кенг тарқалган зарарсиз ўсмалардир.

Буруннинг хавфли ўсмалари пайдо бўладиган тўқималарнинг турига қараб бурун ўсмаларининг иккита асосий турига ва синус ўсмаларига бўлинади, улар жами 25 дан ортиқ турли хил ўсмаларни ўз ичига олади. Хатарли лезёнлар орасида скуамоз ҳужайрали карсинома, аденокарсинома, кистли бурун обструкцияси карсиномаси, мукоепидермоид карсинома, меланома, олфактор нервнинг нейробластомаси, шунингдек, стереонейробластома, саркома ва лимфома сифатида ҳам танилган. Тананинг бошқа қисмлари билан боғлиқ малигн лезёнлар ҳам бурун ва паранасал синусларга тарқалиши мумкин. Ушбу лезёнларни аниқлаш ва фарқлаш унга тегишли даволанишни белгилашда жуда муҳимдир. Шунинг учун, агар бу соҳада шубҳали ўсимта кузатилса, ундан намуна ёки биопсия олиш керак.

Бурун ўсмаси белгиларини кўрсатадиган беморларга ташхис қўйиш ва баҳолаш учун шифокор тиббий ҳужжатларни кўриб чиқиши ва бош ва бўйин устида клиник текширув ўтказиши керак, шунингдек, кўп ҳолларда бурун ва синусларнинг ҳолатини кузатиш учун кичик камера ёрдамида бурун ичини эндоскопик текширувдан ўтказиш керак.  Агар беморда ҳар қандай ғайритабиий масса ёки қўшимчани ўз ичига олган ўсимта борлигига шубҳа қилинган бўлса, унда компютер томографияси, МРИ ва баъзи ҳолларда ПЕТ-КТ текшируви ўтказилади. Бундан ташқари, ҳужайра массасининг турини аниқ ташхислаш учун одатда ўсимта тўқималарининг биопсия намунаси амалга оширилади.

Бурун ва синусларнинг яхши ва хавфли ўсмаларини даволаш жуда мураккаб вазифа бўлиб, бир нечта турли мутахассислар, жумладан, оториноларинголог, радиотерапевт, онколог, нейрохирург ва бошқалар томонидан текшириш ва баҳолашни талаб қилиши мумкин. Беморни даволашнинг тўғри усули унинг умумий соғлиғи ва саратон лезёнининг тури, жойлашуви ва даражасига қараб белгиланади. Атрофдаги тўқималар ва тузилмалар, жумладан, кўз бўшлиғи, интракраниал бўшлиқ ва юз юмшоқ тўқималарининг иштироки ҳам бу борада жуда муҳимдир. Бундан ташқари, лезённинг яқин атрофдаги лимфа тугунларига ва тананинг бошқа қисмларига тарқалиши мумкин бўлган даволаш усули қўлланиладиган усулга катта таъсир кўрсатиши мумкин.

Агар операция учун Беморда саратон ўсимтасини даволашни ҳисобга олсак, буни қилишнинг бир неча хил усуллари мавжуд. Умуман олганда, очиқ жарроҳлик ва эндоскопик жарроҳликнинг икки тури амалга оширилади. Ушбу операцияларнинг мақсади ўсимтани тўлиқ олиб ташлаш, жарроҳлик жойи атрофидаги ҳаётий нервларни ва қон томирларини сақлаб қолиш, бурун, синуслар ва асоратда иштирок этадиган бошқа тузилмаларнинг функциясини сақлаб қолиш, шунингдек, синус бўшлиқларидан бош суягини ажратиб турадиган тузилмаларни сақлаб қолишдир.  Умуман олганда, жарроҳлик режалаштириш ва операциядан олдинги чора-тадбирларнинг уч босқичини, эндоскопик синус жарроҳлигидан кейинги жарроҳлик ва парваришни ва беморнинг ўзига хос эҳтиёжларига асосланган радиация терапияси ёки кимётерапия каби қўшимча даволанишни ўз ичига олади.

Биз муҳокама қилган даволаш усулларидан ташқари, беморни даволаш учун қулоқ, бурун ва томоқ жарроҳлиги билан бирга нейроинверсия усуллари деб номланувчи бошқа қўшимча усуллар ҳам амалга оширилади. Каротид артерия окклюзиясини текшириш ва қон томирларини ўлдириш ўсимта жуда катта бўлганда ёки ўсимтани олиб ташлаш учун сегментал жарроҳлик кўриб чиқилганда, Аммо каротид артерияни сақлаб қолиш осон бўлмаса қулоқ, бурун ва томоқ касалликларини даволашнинг ушбу усулларидан биридир. Бундан ташқари, босим туфайли каротид артерия ёрилиши синдроми каби фавқулодда ҳолатларда ҳам қўлланилади.

Эмболизация яна бир қўшимча даволаш усули ҳисобланади. Гарчи бурундан қон кетиши одатда бурунни боғлаш ва бурун венасини куйдириш орқали яхши назорат қилинса ҳам, бу усуллар муваффақияцизликка учраган беморлар эмболизация учун яхши номзодлардир. Ушбу процедура давомида ипсилатерал дистал интрамахилларар артерия ва иккала юз артерияси заррачали материал, одатда поливинил спирти ёки кўпикли жел ёрдамида ёпилади. Қарама-қарши интрамахилларар артерия бурунни қон билан таъминлаш ва бурун тўқималарининг некрозини ёки йўқолишини олдини олиш учун очиқ қолдирилади. Ушбу операциянинг муваффақият даражаси 90 дан 95 фоизгача.

Ҳамроҳлигингиз учун ташаккур. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.

Мия ва асаб касалликлари ўсмалар (биринчи қисм)