Неврологик касалликлар (5-қисм (Паркинсон касаллиги)

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Саломатлик журнали дастурининг ушбу қисмида биз Паркинсон касаллигини кўриб чиқамиз.

Асаб тизимининг бир қисми бўлган мия турли қисмлардан иборат. Мия пояси миянинг пастки қисмида жойлашган бўлиб, ўрта мия рецепторлари, кўприк ва медулларни ўз ичига олади. Мия поясининг ичида тана ҳаракатларини тартибга солишда муҳим рол ўйнайдиган қора ранг деб аталадиган кичик майдон мавжуд. Паркинсон касаллигида қора моддадаги ҳужайралар дофамин ишлаб чиқаришни тўхтатади, бу эса мияда асаб ҳужайралари билан алоқа қилишда ёрдам беради ва натижада дофамин камаяди. Дофаминнинг чиқарилиши учун масъул бўлган ҳужайраларнинг йўқ қилиниши билан мия қандай ҳаракат қилиш ва қачон ҳаракат қилиш кераклиги ҳақида керакли хабарларни олмайди ва бу мушаклар назоратини босқичма-босқич йўқотишига олиб келади. Шунинг учун бундай беморларда гапириш, ёзиш, ишлаш, кийиниш ва ҳатто киприкни қимирлатиш каби ҳаракатлар секин бўлиши мумкин.

Паркинсон касаллиги Алтсгеймердан кейин энг кенг тарқалган нейродегенератив касалликдир. Хулоса қилиб айтиш мумкинки, Паркинсон касаллиги неврологик касалликларнинг турларидан бири бўлиб, бу касаллик билан оғриган одам аста-секин жисмоний ва ақлий қобилиятини йўқотади ва агар тезроқ тегишли даво танланмаса, аломатларнинг оғирлиги ошади. Паркинсон касаллигининг курси прогрессив бўлиб, одамнинг иш фаолиятини босқичма-босқич пасайишига олиб келади. Паркинсон касаллиги ёки ПД биринчи марта 1817 йилда инглиз олими доктор Жеймс Паркинсон томонидан тасвирланган. Бу олим бу касалликни қалтирайдиган фалаж деб атади, лекин принципиал жиҳатдан Паркинсон касаллиги билан оғриган барча одамларда ҳам титроқ бўлавермайди.

Паркинсон касаллиги, аслида, прогрессив мия бузилишидир. Паркинсон касаллигининг белгилари ва аломатлари дастлаб енгил бўлиб, баъзида уларни эътиборсиз қолдириши мумкин ва касалликнинг ривожланиши билан аста-секин ёмонлашади. Касалликнинг ҳар бир босқичида руҳий тиниқлик, функция, хулқ-атвор ва кайфият, кундалик ҳаёт фаолияти ва ҳаракатни баҳолаш энг яхши даволашни аниқлашга ёрдам беради. Ушбу касалликнинг белгилари одатда 55 ёшдан 60 ёшгача намоён бўлади, аммо ёшларда ҳам пайдо бўлиш эҳтимоли мавжуд. Бундан ташқари, оила аъзоларининг Паркинсон касаллигига эга бўлиши касалликнинг ривожланиш хавфини бироз оширади. Эркаклар аёлларга қараганда Паркинсон касаллигига кўпроқ мойил. Аммо бу касаллик ҳақида умидвор нарса шундаки, Паркинсон касаллиги билан оғриган одамлар соғлом одамлар билан бир хил умр кўришади.

Дам олиш вақтида қалтираш, секин ҳаракатланиш, оёқ-қўлларнинг қаттиқлиги ва қуруқлиги ушбу касалликнинг асосий белгилари бўлиб, бу аломатлардан икки тарафлама ёки ундан кўп, айниқса, бир томондан иккинчисига қараганда кўпроқ пайдо бўлиши мумкин. Паркинсон касаллиги, агар бир вақтнинг ўзида бошқа касалликнинг эҳтимолини кўрсатадиган бошқа аломатлар бўлмаса, диагностика ҳисобланади.

Айтганимиздек, кўпинча Паркинсон белгилари дастлаб тананинг бир томонида пайдо бўлади ва вақт ўтиши билан бошқа томонга ўтади. Аслида, бу беморларнинг тана ҳаракатлари секин ва уларнинг мувозанати заифдир. Буларга қўшимча равишда, барча одамларда кузатилмайдиган бошқа аломатлар ҳам мавжуд, аммо улар мавжуд бўлса, уларни баҳолаш ва даволаш ва реабилитация қилиш муҳимдир. Уйқудаги безовталик ёки кун давомида чарчоқ, монотон овоз ёки дудуқланиш, ютишда қийинчилик, хотира муаммолари, чалкашлик ёки деманс, ёғли тери, қабзият ва бошқалар бу аломатлардан биридир.

Ушбу касалликнинг асосий сабаблари ҳали ҳам номаълум, аммо сўнгги йилларда турли хил тадқиқотлар генетика, атроф-муҳит омиллари ва овқатланиш одатлари каби омилларнинг таъсирини кўрсатмоқда. Тадқиқотчиларнинг фикрича, айрим генетик мутациялар одамда Паркинсон касаллигини ривожланишига сабаб бўлиши мумкин. Дарҳақиқат, айрим ўзига хос генларда қилинган ўзгаришлар ушбу касалликка дучор бўлиш хавфини ошириши мумкин, гарчи бу генетик ўзгаришлар паст хавф билан боғлиқ ва бу омил камдан-кам ҳолларда касалликни келтириб чиқаради. Шунингдек, токсик моддалар ёки атроф-муҳит омиллари таъсири Паркинсон касаллиги хавфини ошириши мумкин, аммо бу хавф нисбатан кичикдир. Дарҳақиқат, инсектицидлар бу касалликни юқтириш хавфини оширади. 2-тоифа қандли диабетга чалинганлар бу касалликка кўпроқ мойил.

Албатта, бу касалликнинг олдини олиш учун ечимлар ҳам таклиф қилинган. Мисол учун, сабзавот, мева ва дуккаклиларнинг барча турларини ўз ичига олган Ўрта ер денгизи диетасига эга бўлиш Паркинсон касаллигини ривожланиш хавфини камайтиради. Шунингдек, ҳайвон ёғларини кўп истеъмол қилиш Паркинсон касаллиги учун хавф омили бўлиб, дуккаклилар, ёнғоқлар, картошка, сабзавотлар ва помидорлар бу имкониятни камайтиради. Умуман олганда, бу керак Паркинсон касаллигига таъсир қилувчи омилларни аниқлаш учун кўплаб тадқиқотлар ўтказилиши керак.

Невролог кўпинча беморни текширади ва Паркинсон касаллигига ташхис қўйиш учун унинг тарихи ҳақида сўрайди. Ҳаракатнинг секинлигини текшириш учун бармоқ ва бош бармоғингизни бир-бирига уринг ёки оёққа тегинг, дам олиш вақтида титроқни кузатиш учун қўлни бўшаштиринг, оёқ-қўлларнинг қаттиқлигини текшириш ва ушлаб туриш учун бўйин, қўл ва оёқларнинг ҳаракати пайтида мушакларни бўшаштиринг. Мия сканерлари одатда Паркинсон касаллигини ташхислаш учун ишлатилмайди. Гарчи улар бошқа касалликларни истисно қилиш ва дифференциал ташхис қўйиш учун ишлатилиши мумкин. Миянинг базал ганглионларида сўрилишнинг пасайишини кўрсатадиган ва Паркинсон касаллигини тасдиқловчи ПЕТ сканерлаш усуллари ҳам мунтазам равишда қўлланилмайди ва асосан ушбу усулнинг тадқиқот ишларида қўлланилади.

Афсуски, Паркинсон касаллигини даволаш мумкин эмас, аммо баъзи даволаш усуллари, шу жумладан мутахассис шифокор томонидан тайинланган баъзи дори-дармонларни қўллаш кўпинча ушбу касалликнинг аломатларини назорат қилишда сезиларли даражада ёрдам беради. Шифокор, шунингдек, турмуш тарзини ўзгартиришни тавсия қилиши мумкин, айниқса мунтазам аероб машқлари. Баъзи ҳолларда мувозанат ва чўзишга қаратилган физика терапияси ҳам муҳимдир. Дефектолог беморнинг нутқ муаммоларини яхшилашга ёрдам беради. Бундан ташқари, шифокор баъзи ҳолларда операция қилишни тавсия қилади. Миянинг чуқур стимуляцияси бу жарроҳлик усулларидан биридир. Чуқур мия стимуляциясида (ДБС) жарроҳлар электродларни миянинг маълум бир қисмига жойлаштирадилар. Электродлар ёқа суяги яқинидаги кўкрак қафасига ўрнатилган генераторга уланган бўлиб, у мияга электр импулсларини юборади ва Паркинсон касаллиги аломатларини камайтириши мумкин.

Ҳамроҳлигингиз учун ташаккур. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.

мия ва асаб касалликлари (тўртинчи қисм (иккита кўриш ва лойқа кўриш))