мия ва асаб касалликлари (олтинчи қисм: мия аневризмаси ва вазоспазм)

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Саломатлик журнали дастурининг ушбу қисмида биз мия аневризмаси ва вазоспазмни кўриб чиқамиз.

"Мия аневризмаси" мия артерияси деворидаги заиф нуқта шишиб, қон билан тўлганида пайдо бўлади. Ушбу асорат интракраниал аневризма ёки мия аневризмаси деб ҳам аталади. Мия аневризмаси ҳар қандай ёшда юзага келиши мумкин бўлган ўлимга олиб келадиган потенциал асоратдир. Агар мия аневризмаси ёрилиб кетса, бу одамнинг фавқулодда вазиятга тушиб қолганлигини ва инсулт ёки мия шикастланиши билан якунланиши мумкинлигини англатади ва агар беморга ўз вақтида ёрдам берилмаса, бу унинг ўлимига олиб келиши мумкин. Албатта, барча аневризмалар ёрилиб кетмайди. Аневризмалар танангизнинг исталган жойида пайдо бўлиши мумкин бўлса-да, энг кўп учрайдиган аневризмалар мия, аорта, оёқ ва талоқда учрайди.

Аневризманинг аниқ сабаби маълум бўлмаса-да, бу касалликнинг пайдо бўлишига маълум омиллар ёрдам беради. Масалан, артериялардаги шикастланган тўқималар аневризмаларнинг ривожланишида муҳим рол ўйнаши мумкин. Артериялар ёғ бирикмалари каби блокировкалар туфайли зарарланиши мумкин. Ушбу тўпланган моддалар юракнинг тўпланган ёғ орқали қонни суриш учун зарур бўлгандан кўра кўпроқ помпаланишига олиб келиши мумкин. Бу босим ортиб бораётган босим туфайли томирларга зарар етказиши мумкин. Атеросклероз ҳам аневризмага олиб келиши мумкин. Атеросклерозли одамларда артерияларда бир турдаги бляшка ҳосил бўлади. Ушбу структура қон томирларига зарар етказадиган ва қоннинг эркин оқишига тўсқинлик қиладиган бляшка деб аталадиган қаттиқ моддаларнинг тўпланиши билан боғлиқ. Юқори қон босими аневризма шаклланишининг яна бир муҳим сабабидир.

Айтганимиздек, аневризмалар тананинг ҳар қандай жойида пайдо бўлиши мумкин, аммо мия ва танадаги энг катта қон томир бўлган аорта аневризмаларнинг энг кўп пайдо бўладиган жойларидир. Шунингдек, тиззангиз, талоқ ёки ичак орқасида аорта аневризмаси пайдо бўлиши мумкин. Кучли бош оғриғи, кўнгил айниши ва қусиш,бўйиннинг қаттиқ оғриғи, кўришнинг хиралашиши ёки икки марта кўриш, кўзнинг юқорисида ва орқасида оғриқ, кўз қорачиғининг кенгайиши, ёруғликка сезгирлик, сезувчанликнинг йўқолиши мия аневризмасининг ёрилиши белгиларидир.

Кўпгина аневризмалар асемптоматикдир, айниқса кичик. Баъзида катта аневризмалар яқин атрофдаги мия ёки нервларга босим билан боғлиқ аломатларга олиб келиши мумкин. Периферик кўриш етишмовчилиги ёки кўриш майдонининг бузилиши, қайта ишлаш ёки фикрлаш муаммолари, нутқ муаммолари, идрок этиш муаммолари, хатти-ҳаракатларнинг кескин ўзгариши, мувозанат ва мувофиқлаштиришнинг йўқолиши, концентрациянинг пасайиши, қисқа муддатли хотира муаммолари ва чарчоқ бу ёрилмаган мия аневризмалари аломатлардан баъзилари ҳисобланади.

Сизга таъсир қилиши мумкин бўлган аневризма тури муайян хавф омилларига боғлиқ. Эркакларда аневризманинг ривожланиш хавфи аёлларга қараганда юқори. 60 ёшдан ошган одамлар ҳам ушбу касалликка чалиниш хавфи юқори. Бошқа мумкин бўлган омиллар орасида ёғ ва холестерин миқдори юқори бўлган диета, юрак касалликлари ва юрак хуружи, чекиш, семириш ва ҳомиладорлик, шу жумладан, талоқ аневризмаси хавфини ошириши мумкин бўлган оилада юрак муаммолари бор.

Аммо аёл жинси, қарилик, чекиш ва спиртли ичимликларни истеъмол қилиш, қон босими, поликистик буйрак, Марфан синдроми (1) ва Элерс Данлос синдроми (2) каби генетик касалликлар мия аневризмаси учун хавф омиллари ҳисобланади. Аневризманинг ёрилиши хавфини оширадиган омилларга 60 ёшдан ошган ёш, аёл жинси, чекиш, япон ёки фин ирқи, аневризма ҳажми 5 мм дан катта, симптоматик аневризма ва постериор қон айланиши аневризмаси ва аневризма ёрилишининг оила тарихи киради.

Афсуски, кўпчилик аневризмалар ёрилиб кетганидан кейин ташхис қилинади. Яхшиямки, КТ ва МРИ ёрдамида аневризмалар осонгина аниқланади. Булар рентгенологнинг бошдаги қон томирларини кўриш учун фойдаланадиган инвазив бўлмаган усуллардир. Даволовчи шифокор ҳар бир бемор учун энг яхши вариантни аниқлайди. Аневризманинг ёрилишида гумон қилинган беморлар одатда бошнинг компютер томографияси ва CТ ангиограммасидан ўтадилар (3). КТ ангиографияси ва МР ангиографияси кўплаб аневризмаларни кўрсатиши мумкин бўлса-да, аневризмаси бўлган беморларнинг аксарияти аниқ ташхис қўйиш ва энг яхши даволашни аниқлаш учун мия ангиографиясини талаб қилади.

Эрта аниқланган ва симптомларни келтириб чиқармайдиган кичик аневризмаларнинг аксарияти даволанишни талаб қилмайди. Бошқа аневризмаларни даволаш керак. Аневризманинг ривожланишига йўл қўймаслик, бошқа тана тузилмаларига зарар етказишнинг олдини олиш ёки йўқ қилиш, ёрилишнинг олдини олиш ёки даволаш, беморга нормал кундалик фаолиятини давом эттиришга имкон бериш мақсадларидан биридир. Агар сизда аорта аневризмаси бўлса, шифокорингиз операциядан олдин ёки унинг ўрнига дори-дармонларни буюриши мумкин. Агар сизнинг аневризмангиз тез ўсиб бораётган бўлса ёки ёрилиш ёки тиқилиб қолиш хавфи бўлса, шифокорингиз операцияни тавсия қилиши мумкин.

Биринчи жарроҳлик усули - кесиш операцияси. Ушбу жарроҳлик амалиёти аневризманинг охирига бириктирилган кичик металл қисқичдан фойдаланишни ўз ичига олади. Бу аневризмага қон оқимини тўхтатади ва босимнинг бир қисмини бўшатади. Каттароқ аневризмалар учун кесиш операцияси энг яхши қўлланилади. Эндоваскуляр ўраш - бу кесиш усулидан кўра юмшоқроқ бўлган жарроҳликнинг яна бир тури. Эндоваскуляр ўралган жарроҳликда артерияга кичик найча киритилади ва тана орқали аневризмага юборилади. Кейин, аневризма ичига найча орқали кичик сим ўтказилади. Аневризмадаги симли спирал қон оқимини тўхтатиб, қонни ивишига олиб келади. Қон ивиши аневризмани ёпади ва унинг ўсишига тўсқинлик қилади. Бундан ташқари, агар сиз чексангиз, аневризманинг ёрилиши эҳтимоли кўпроқ, шунинг учун сизда аневризма бўлса, чекишни ташлаш муҳимдир. Аневризмаларни даволашнинг яна бир усули қон босими ва холестерин даражасини назорат остида ушлаб туришдир. Юқори қон босими ва холестеринли одамларда аневризма пайдо бўлиши эҳтимоли кўпроқ.

"Вазоспазм ёки ёрилиб кетган артерия қисқариши", мия томирларининг торайиши, бу асорат қон кетгандан кейин учинчи куни бошланади ва биринчи ҳафтада энг юқори чўққисига этади. Ниҳоят, қон кетишдан кейин 14-куни бу хавф йўқолади. Ушбу асоратнинг тарқалиши 50 дан 90% гача, аммо симптоматик вазоспазм беморларнинг тахминан 26% да учрайди. вазоспазм белгилари беморнинг ёши, қон босими ва диабет тарихи билан сезиларли даражада боғлиқ, аммо вазоспазм учун энг муҳим хавф омили қон қуйқаси катта ҳажмидир. Ушбу асоратни даволаш учун суюқлик терапияси, нимодипин (4), статинлар, балон ангиопластикаси қўлланилади.

Ҳамроҳлигингиз учун ташаккур. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.

....................................................................

1- Марфан синдроми ирсий касаллик бўлиб, асосан тананинг бириктирувчи тўқимасини нишонга олади ва бу синдромли беморларнинг суяклари одатдагидан узунроқ ва мушаклари бўшашади. Уларнинг кўзлари ва юрак-қон томир тизимида кўплаб бузилишлар мавжуд.

2- Эҳлерс-Данлос синдроми - бу ирсий бўлиши мумкин бўлган бириктирувчи тўқима касалликлари гуруҳи бўлиб, организмга таъсири жиҳатидан ҳам, генетик сабабларга кўра ҳам хилма-хилдир. Одатда бўғимларнинг ҳаракатчанлиги (одатдагидан кўра кўпроқ чўзиладиган бўғинлар), терининг ҳаддан ташқари чўзилиши (нормалдан кўпроқ чўзилиши мумкин бўлган тери) ва тўқималарнинг мўртлиги билан тавсифланади.

3- Анжиёграмма инвазив муолажа бўлиб, унда эгилувчан найча (катетер) артерия орқали касıк (феморал артерия) дан мия томирларига йўналтирилади. Суюқ бўёқ ёки контраст модда томир ичига юборилади ва флороскоп билан тасвирлар олинади. Анограмма аневризманинг жойлашуви, ҳажми ва шаклининг жуда батафсил тасвирларини беради. Бу маълумотларнинг барчаси ҳар бир бемор учун энг яхши вариантни яратиш учун ишлатилади.

4- Нимодипин препарати сереброваскуляр касалликларда қўлланилади.

Неврологик касалликлар (5-қисм (Паркинсон касаллиги)