Мия ва асаб касалликлари (8-бўлим: Гидросефалия)

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамкасбларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Соғлиқни сақлаш журнали дастурининг ушбу қисмида биз Гидросефалия касаллигини кўриб чиқамиз.

"Гидросефалия" атамаси юнонча "Гидро" сўзидан келиб чиққан бўлиб, "сув" ва "сефалос" бош деган маънони англатади. Гидросефалиянинг асосий хусусияти - мияда суюқликнинг ортиқча тўпланиши. Сув аслида мия омурилик суюқлиги ёки CСФ, мия ва орқа мияни ўраб турган тиниқ суюқликдир. Мия омурилик суюқлигининг ортиқча тўпланиши мияда қоринчалар деб аталадиган бўшлиқларнинг ғайритабиий кенгайишига олиб келади. Бу кенгайиш мия тўқималарига зарарли босимни келтириб чиқаради ва натижада суюқликнинг мия тўқималарига қарши босими гидросефалияни келтириб чиқаради. Одатда, мия омурилик суюқлиги мия бўшлиқларига чиқарилади ва бўшлиқларни қоплайдиган мембрана томонидан сўрилади. Агар мембрана суюқликни ўзлаштирмаса ёки суюқлик тиқилиб қолса, бўшлиқлар тўлдирилади. Суюқлик тўпланиши бошнинг катталашишига ва миянинг сиқилишига олиб келади.

Гидросефалиянинг ҳар хил турлари мавжуд. Туғма Гидросефалия туғилиш пайтида пайдо бўлади ва ҳомила ривожланишида ёки генетик анормалликларда содир бўлган ҳодисалар ёки таъсирлардан келиб чиқиши мумкин. Орттирилган Гидросефалия туғилиш пайтида ёки ундан кейин пайдо бўлади. Ушбу турдаги Гидросефалия турли ёшдаги одамларга таъсир қилиши мумкин ва шикастланиш ёки касаллик туфайли юзага келиши мумкин. Бундан ташқари, қоринчадан чиққандан кейин мия омурилик суюқлигининг оқими блокланганда, алоқа қилувчи Гидросефалия пайдо бўлади. Қоринчаларни боғлайдиган бир ёки бир нечта тор йўлларда мия омурилик суюқлигининг оқими блокланганда, алоқасиз Гидросефалия пайдо бўлади.

Асосан катталарга таъсир қиладиган бошқа иккита Гидросефалия тури - эх вакуо ва нормал босимли Гидросефалия. Эх ваcуо Гидросефалия инсулт ёки травма мия ва мия тўқималарига зарар етказганда содир бўлади ва Гидросефалия субаракноид қон кетиши, бош травмасı, инфекция, мия шиши ёки жарроҳлик асоратлари туфайли юзага келганда, нормал босимли Гидросефалия пайдо бўлади.

Ушбу касалликнинг аниқ сабаби номаълум, аммо у ирсий касалликлар туфайли келиб чиқиши ва ирсий бўлиши мумкин ёки орттирилган касалликлар, масалан, асаб найчалари нуқсонлари билан боғлиқ бўлиши мумкин. Эрта туғилишнинг вена ичига қон кетиши каби асоратлар, менингит, ўсимта, мия чайқалиши туфайли бош жароҳати ва бошқалар каби касалликлар ушбу касалликнинг бошқа сабаблари ҳисобланади.

Аммо Гидросефалия белгилари ривожланишга, касалликка чидамлиликдаги индивидуал фарқларга ва турли ёшдагиларга қараб фарқланади. Чақалоқларда гидросефалиянинг энг аниқ белгиси кўпинча бош атрофи ёки бош ҳажмининг ошиши ҳисобланади. Бошқа аломатлар орасида қусиш, уйқучанлик, асабийлашиш, кўзни қисиб қўйиш ва тутилишлар бўлиши мумкин.

Катта ёшдаги болалар ва катталар турли хил аломатларга дуч келиши мумкин, чунки уларнинг бош суяги мия омурилик суюқлигининг тўпланиши билан кенгайтира олмайди. Бундай одамларда симптомлар орасида қусиш, кўнгил айниши, папилледема ёки оптик асабнинг бир қисми бўлган оптик дискнинг шишиши, лойқа ёки икки томонлама кўриш, тана мувозанати билан боғлиқ муаммолар, ёмон мувофиқлаштириш, юриш қийинлиги, чарчоқ, уйқучанлик, асабийлашиш ёки шахсият ёки ўрганиш қобилиятидаги бошқа ўзгаришлар, шу жумладан хотира йўқолиши, сийдик ўғирлаб кетмаслик киради.  Гидросефалия касаллиги неврологик клиник баҳолаш орқали ташхис қилинади ва диагностика усуллари ултратовуш, мия КТ сканерлаш, МРИ ва босим назорати усуллари каби бош суягини тасвирлаш усуллари ёрдамида ҳам амалга оширилади.

Гидросефалияни даволашнинг энг кенг тарқалган усули жарроҳликдир, аммо тўғри овқатланиш ҳам бу касалликни яхшилашга ёрдам беради.

Асосий рационни ва тизимлар ва органларнинг ўзини мослаштириши ва мувозанатлашига ва тўлиқ даволанишига ёрдам берадиган махсус овқатларни ўзгартириш муҳим омиллардан биридир. Парҳез жуда муҳим, чунки озиқ-овқат орқали сиз танани токсинлар, ёғлар, олдини олиш мумкин бўлган кимёвий моддаларни йўқ қилиш учун озиқлантиришингиз мумкин, улар охир-оқибатда тўпланиб, токсикоз деб аталадиган ҳолатни яратади. Токсикоз одатда танадаги ёмон ҳолатни келтириб чиқаради, бу эса уни касалликларга кўпроқ мойил қилади. Шакар ва тозаланган ун, гўшт, сут маҳсулотлари ёки ҳайвонларнинг колбасалари, цирка турлари, цирка, чили, қаҳва ёки шоколад каби тирнаш хусусияти берувчи моддалар, қайта ишланган овқатлар ёки газаклардан воз кечиш керак. Янги сабзавотлар ва салатлар ёки шарбатлар, мева шарбатлари, ёғли уруғлар, ёнғоқлар, тўлиқ доналар, сутли сут, соя, ёнғоқлар, арпа, чой ва бошқалар  мутахассис шифокор маслаҳати билан олиниши мумкин.

Ҳидросефалияни даволаш кўпинча шунт тизимини жойлаштириш билан жарроҳлик ҳисобланади. Ушбу тизим мия омурилик суюқлиги оқимини марказий асаб тизимидан тананинг бошқа қисмига йўналтиради, у ерда нормал айланиш жараёнининг бир қисми сифатида сўрилиши мумкин. Шунт - бу мослашувчан, аммо мустаҳкам пластик қувур. Шунт тизими шунт, катетер ва клапанни ўз ичига олади. Катетернинг бир учи мия ичидаги қоринчага ёки орқа мия ташқарисидаги мия омурилик суюқлигига жойлаштирилади. Катетернинг иккинчи учи одатда қорин бўшлиғига жойлаштирилади, лекин у тананинг бошқа жойларига, масалан, юрак бўшлиғига ёки ўпка атрофидаги жойларга жойлаштирилиши мумкин, бу ерда мия омурилик суюқлиги дренажланади ва сўрилади.

Катетер бўйлаб жойлашган валф бир томонлама оқимни ушлаб туради ва мия омурилик суюқлиги миқдорини тартибга солади. Чекланган миқдордаги одамлар учинчи вентрикулостомия ёки ЭТВ деб аталадиган муқобил процедура билан даволаниши мумкин. Ушбу процедурада жарроҳлик операцияларини бажариш қийин бўлган кичик жойларни кўриш учун оптик толали технологиядан фойдаланадиган кичик камера бўлган нейроендоскоп шифокорга қоринча юзасини кўриш имконини беради. Кўрсаткич керакли жойга йўналтирилганда, кичик асбоб учинчи қоринча тагида кичик тешик ҳосил қилади, бу мия омурилик суюқлигининг тўсиқдан ўтиб, мия юзаси атрофидаги дренажга оқиб чиқишига имкон беради.

Ҳидросефали билан оғриган одамлар учун прогнозни (1) олдиндан айтиш қийин, гарчи гидросефалиянинг ўзига хос сабаби ва натижаси ўртасида боғлиқлик мавжуд. Прогноз боғлиқ касалликларнинг мавжудлигига, ташхис қўйиш вақтига ва гидроксефали даволашнинг муваффақиятига боғлиқ. Шунт операциясидан сўнг мия омурилик суюқлиги босимининг пасайиши мия шикастланишини камайтириш ёки йўқ қилиш даражаси яхши аниқланмаган.

Касалланган шахслар ва уларнинг оилалари гидросефалия таълим ривожланиши ва жисмоний қобилият учун хавф туғдиришини билишлари керак. Бироқ, бу касалликка чалинган кўплаб болалар реабилитация муолажалари ва таълим тадбирларидан фойда кўрадилар ва бир нечта чекловлар билан яшашни давом эттирадилар.

Ҳамкорлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.

..................................................................................................

1- Прогноз касалликнинг келажагини башорат қилиш учун ишлатилади. Дарҳақиқат, прогноз - бу шифокор ўз беморига беморнинг клиник ҳолатига ва ушбу соҳадаги тиббий билимларнинг имкониятлари ва ютуқлари даражасига қараб башорат қилишдир. Прогнознинг аҳамияти шундаки, бемор ва унинг ҳамроҳларининг энг муҳим руҳий ташвишларидан бири бу беморнинг келажакдаги ҳолатини билишдир, чунки кўп ҳолларда ва касалликларда, ҳатто қисман яхшиланиш ва симптомларни бартараф этиш билан ҳам, касаллик симптомларининг такрорланиши ва бошқача айтганда, касалликнинг қайтиши эҳтимоли бор.

мия ва асаб касалликлари (олтинчи қисм: мия аневризмаси ва вазоспазм)