Неврологик касалликлар (болалардаги неврологик касалликлар, учинчи қисм)

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Охирги дастурда биз болалардаги таълим бузилишлари ҳақида билиб олдик. Ушбу дастурда биз "болалардаги гиперактивлик" ва унинг белгилари ва даволаш усулларини кўриб чиқамиз. Биз билан қолинг.

"Диққат етишмовчилиги ва гиперактивлик бузилиши (ДЕҲБ)" одатда болалик даврида ривожланади ва ота-оналар ва ўқитувчилар боланинг одатдагидан кўра фаолроқ эканлигини пайқашади. Бола доимо чалғийди, у қисқа вақт ичида ҳам қатъий бир иш билан шуғуллана олмайди. Бундан ташқари, бола импулсивдир, яъни у ўйламасдан ва тўсатдан бирор нарса қилади. Унга диққатни жамлаш қийин. Бу бузулиш ёш ўтиши билан бир оз яхшиланади, лекин балоғат ёшида давом этиши мумкин. Шундай қилиб, гиперактивлик одатда камаяди. Аммо импулсив хатти-ҳаракатлар, ёмон концентрация ва таваккалчилик ёмонлашиши мумкин. Бу муаммолар ўрганиш, ишлаш ва инсоннинг бошқалар билан мулоқот қилиш усулига халақит бериши мумкин. ДЕҲБ билан оғриган катталарда депрессия, ташвиш, ўзини паст баҳолаш ва гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш одатий ҳолдир.

Кўриниб турибдики, бу касаллик қизларга қараганда ўғил болаларда кўпроқ учрайди. Ҳар юз бошланғич мактаб ўқувчисидан 3-5 кишида ДЕҲБ бор. ДЕҲБ билан оғриган ҳар уч боланинг иккитадан кўпроғи ўсмирлик даврида ҳам аломатларга эга. Агар бу бузулиш билан оғриган одамнинг бепарволиги аниқланса, у тафсилотларга эътибор бермайди, айниқса мавзуни зерикарли деб ҳисоблаган ҳолларда. Бундай одам осонгина чалғийди. Бу одамга бошқаларни тинглаш қийин, шунинг учун у кўпинча уларни тўхтатади ёки улар учун гапларини тугатади. Ёки у ҳеч нарса демаслиги керак бўлганда гапиради.

Бундан ташқари, ушбу касаллик билан оғриган одам кўрсатмаларга амал қилишда қийналади ва ўз ишини зўрға тартибга солади. Бир вақтнинг ўзида кўп ишларни тугатмасдан бошлайди. Унинг кутишга сабри йўқ ва ҳеч қандай махсус нарса содир бўлмаганда зерикади. У безовта бўлади ва хотиржам бўлолмайди. Бундан ташқари, бу одамлар унутувчан. Улар нарсаларини йўқотадилар ёки қаерда қолдирганликларини унутадилар. Гиперактив одамлар тезда асабийлашади, сабрсиз ёки хафа бўлишади ёки тезда ўзларини йўқотадилар. Шунингдек, улар ўзларини безовта ва асабий ҳис қилишади, фикрларини назорат қилиш қийин ва улар ўзларининг стрессларини зўрға назорат қила оладилар. Улар ҳамма нарсани ўйламасдан ва бир вақтнинг ўзида қилишни хоҳлашади, бу эса уларни муаммога олиб келади.

Диққат етишмаслиги ва гиперактивлик бузилишида генлар рол ўйнайди. Ушбу бузулиш ҳолатларининг учдан бирида, зарарланган одамнинг камида битта ота-онаси шунга ўхшаш аломатларга эга эди. Бундан ташқари, агар она ҳомиладорлик ёки туғиш пайтида муаммоларга дуч келган бўлса, болада ДЕҲБ ривожланиш эҳтимоли ортади.

Бу муаммоларга ҳомиладорлик даврида дори воситалари ёки дори-дармонларни қўллаш, чақалоқнинг кам вазнли туғилиши, мия инфекциялари, токсинлар билан алоқа қилиш ёки она учун баъзи стрессли ҳолатлар киради. Бу одамларнинг мия тузилишида бошқаларга нисбатан фарқ борлигини кўрсатадиган далиллар мавжуд, аммо инсон ҳаётидаги атроф-муҳит омиллари ҳам бузилиш эҳтимолини ошириши мумкин. 

ДЕҲБ билан касалланган катталар тиббий ва психотерапия муолажаларининг фойдалари ва зарарлари ҳақида билишлари учун психиатр билан гаплашишлари керак. Ушбу муолажаларнинг ҳар бири алоҳида ёки биргаликда амалга оширилиши мумкин. Психотерапия ёрдамида зарарланган одам муҳим ва зарур вазифаларни бажаришига ишонч ҳосил қилиш йўлларини топиши мумкин. Шунингдек, ҳаётингизни яхшироқ тартибга солиш ва ташвишингизни камайтириш йўлларини топинг. Дори терапияси бу ҳолатни яхшилашнинг яна бир усули бўлиб, шифокор назорати остида амалга оширилиши керак. Чунки бу турдаги дори-дармонлар ён таъсирга эга бўлиб, вазн йўқотишга, баъзан эса психозга, шунингдек, ўз-ўзига зарар этказиш ҳақидаги фикрларнинг кучайишига олиб келиши мумкин.

ДЕҲБ билан оғриган одамлар ўзларининг аҳволига ёрдам бериш учун чоралар кўришлари мумкин. Биринчи қадам бу бузулиш ҳақида кўпроқ маълумот олиш ва қўллаб-қувватлаш гуруҳларидан ёрдам олишдир. Шунингдек, улар атрофдагилар билан муаммолари ҳақида гапиришлари керак. Бу одамлар ўз ҳаётларида улар учун нарсаларни яхши ёки ёмонлаштирадиган нарсалар ҳақида ўйлашлари керак. Бу одамларнинг кучини йўқотиш йўлларини топиш, масалан, машқ қилиш ҳам ёрдам беради. Бундан ташқари, бу одамлар мусиқа ёки дам олиш техникаси каби дам олиш усулларини топадилар. Бундан ташқари, гиперактивлиги бўлган одамлар ўз мақсадларига реалист бўлишлари ва ўзлари яхши қила оладиган нарсаларни ўзларига эслатишлари керак. Бу одамлар бошқалар билан тортишувлар, спиртли ичимликлар ва гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш ва юқори стресс каби нарсалардан қочишлари керак. Улар ўзларини қийинлаштирадиган нарсалардан қочишлари керак.

Ва ниҳоят, биз ДЕҲБ билан касалланган катталарга йўл-йўриқ кўрсатиш учун америкалик психиатр Эдвард Хеллоуеллнинг (Эдвард Хеллоуелл) баъзи маслаҳатларини қўшамиз: 

Атрофингиздаги одамларга бу бузуқлик ҳақида айтиб бериш керак, лекин буни баҳона қилманг. Дўстларингиз ва оилангиздан ёрдам сўранг, лекин нима истаётганингизни аниқ айтинг. Бошқаларга қандай таъсир қилаётганингиз, шунингдек, қачон тўғри иш қилаётганингиз ҳақида фикр-мулоҳаза олинг. Структура ва рамкадан фойдаланинг ва устуворликларни белгиланг. Масалан, рўйхатлар ва эслатмалар тузинг. Эслатма варақлари ва турли ранглар билан кодлашдан фойдаланинг. Катта мақсадларни кичикроқ, эришиш мумкин бўлган мақсадларга ажратинг.

Ишлар яхши кетаётганда ўзингизни мукофотлаш ва ҳатто ёмон бўлмаганда ўзингизни рағбатлантириш ҳам муҳимдир. Зерикарли вазифаларни эрта бажаришга ҳаракат қилинг ва барчасини бир вақтнинг ўзида бажаринг. Баъзи нарсалар жуда қийин эканлигини қабул қилинг. Ушбу фикр билан, бу турдаги ишлар сизни йўқ қилмайди. Қийин учрашувлар ёки суҳбатлар учун режа тузинг ёки муаммоларни қандайдир тарзда кутинг. Диққатингизни яхшироқ йўлга қўйиш йўлларини топинг. Бўш вақтни ўйлаб кўринг ва ўзингиз учун дам олинг. Ўзингизни ёки ота-онангизни айбламанг. Кайфиятингизга тоқат қилишни ўрганинг. Сизга фойдали бўлган дўстларни топинг ва улар билан вақт ўтказинг. Ва охирги нарса - ўзингиз билан фахрланинг, чунки сиз ҳолат ва вазиятларни яхшилашга ҳаракат қиляпсиз.

Ҳамроҳлигингиз учун ташаккур. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.