Pars Today

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Ички секреция безлари танадаги деярли ҳар бир ҳужайра, орган ва функцияларга таъсир қилувчи гормонларни чиқаради. Бу безларга гипоталамус, гипофиз бези, қалқонсимон без, паратироид, буйрак усти безлари ва репродуктив безлар киради. Ошқозон ости бези овқат ҳазм қилиш тизими билан боғлиқ бўлса-да, лекин у овқат ҳазм қилиш ферментларини ишлаб чиқарадиган ва чиқарадиганлиги сабабли, бу гормонал секреция тизимининг бир қисми ҳисобланади. Мия марказининг пастки қисмида жойлашган гипоталамус эндокрин тизим ва асаб тизими ўртасидаги асосий интерфейс бўлиб, гипофиз безини бошқаради.

Гипофиз бези нўхатдан унчалик катта бўлмаса-да, у эндокрин тизимнинг энг муҳим қисми ҳисобланади, шунинг учун у баъзан асосий без деб аталади, чунки у бошқа ички секреция безларини бошқарадиган гормонлар ишлаб чиқаради. Гипофиз бези олд ва орқа қисмларга бўлинади. Олд қисми қалқонсимон без, буйрак усти ва жинсий безларнинг фаолиятини тартибга солади. Гипофиз безининг орқа қисми ҳам антидиуретик гормонларни чиқаради. Ушбу икки қисмнинг ҳар бири ўз гормонларини чиқаради, биз ушбу гормонлар ва уларнинг вазифалари ҳақида келгуси дастурларда билиб оламиз.

Охирги дастурда биз ушбу безда юзага келадиган касалликлардан бири бўлган акромегалияни муҳокама қилдик. Соғлиқни сақлаш журнали дастурининг ушбу қисмида биз "Кушинг синдроми", унинг сабаблари ва даволашни муҳокама қиламиз. Биз билан қолинг.

"Кушинг синдроми" камдан-кам учрайдиган ҳолат бўлиб, у организмдаги кортизол гормони миқдорининг кўпайиши туфайли юзага келади. Кортизол буйрак усти безлари томонидан ишлаб чиқариладиган гормон бўлиб, унинг мавжудлиги омон қолиш учун зарурдир. Кортизолнинг мавжудлиги касаллик каби стрессли вазиятларда тўғри муносабатда бўлишга ёрдам беради, бундан ташқари кортизол тананинг деярли барча тўқималарига таъсир қилади. Кўп миқдорда кортизол эрта тонгда ишлаб чиқарилади ва кечаси жуда кам миқдорда ишлаб чиқарилади.

Кушинг синдроми шиш ёки дори воситасидан келиб чиқиши мумкин. Баъзида бу кортизол ишлаб чиқаришни оширадиган буйрак усти безининг шиши. Гипофиз безида ўсманинг мавжудлиги ҳам Кушинг касаллигига олиб келади. Баъзи гипофиз ўсмалари буйрак усти безларини рағбатлантирадиган адренокортикотропик гормон (АCТҲ) деб аталадиган гормон ишлаб чиқаради; Натижада, стимуляция қилинган буйрак усти безлари кўп миқдорда кортизол ишлаб чиқаради. Бундай ҳолда, асорат Кушинг касаллиги деб аталади. Албатта, АCТҲ ишлаб чиқарадиган ўсмалар тананинг бошқа қисмларида пайдо бўлиши мумкин, бу ўсмалар эктопик ўсмалар деб аталади.

Бу нисбатан кам учрайдиган асорат аёлларда кўпроқ учрайди ва кўпчилик одамлар 20-40 ёшда унга таъсир қилади. Ушбу касалликнинг ғайриоддий табиатига қарамасдан, хотирани йўқотиш каби безовта қилувчи ён таъсирларни эътиборсиз қолдириб бўлмайди. Бошқа томондан, Кушинг касаллиги яхши ёки ёмон хулқли бўлиши мумкин, бу ҳолда у хавфли ёки ўлимга олиб келиши ҳақида шифокор билан муҳокама қилиниши керак. Шундай қилиб, хотира бузилиши ва тери муаммолари билан бирга ғайритабиий килограмм ортиши каби аломатларни кўрсангиз, имкон қадар тезроқ эндокринолог ва неврологга мурожаат қилишингиз ва касалликнинг ташхиси ва даволашини кузатишингиз керак.

Оғирликнинг ошиши, қон босимининг кўтарилиши, асабийлашиш, аёлларда туклар пайдо бўлиши, юзнинг қизариши, бўйин атрофидаги ортиқча ёғ, юмалоқ юз, чарчоқ, концентрациянинг ёмонлиги, ҳайз кўришнинг тартибсизлиги ва қисқа муддатли хотира бузилиши бу касалликнинг умумий белгиларидир. Бундан ташқари, баъзи беморлар камроқ тарқалган аломатларга дуч келишлари мумкин. Бу аломатлар орасида уйқусизлик, тез-тез инфекциялар, терининг юпқалашиши ва тери ёриқлари пайдо бўлиши, тананинг тез кўкариши, тушкунлик, сивилcе ва акне, суякларнинг заифлашиши, аёлларда каллик, елка ва сон бўғимларининг заифлиги, оёқлари ва пастки оёқда шишиш ва диабетга ишора қилиш мумкин. Албатта, барча беморлар бу аломатларнинг барчасини бошдан кечирмайдилар. Баъзи беморлар вазн ортиши ва тартибсиз ҳайз кўриш каби камроқ ёки енгилроқ аломатларга дуч келишади. Бироқ, айрим беморлар касалликнинг янада оғир шаклига эга ва деярли барча аломатларга дуч келишади.

Айтганимиздек, ушбу синдромдан азият чекадиганлар Кушинг синдромининг барча белгилари ва аломатларига эга бўлмаслиги мумкин ва Кушинг синдромининг кўплаб белгилари, масалан, вазн ортиши ва юқори қон босими, шунингдек, Кушинг синдромига ташхис қўйиш учун кенг жамоатчиликда кузатилади. Натижада Cушинг синдромини аниқлашга ёрдам берадиган лаборатория текширувлари ўтказилади.

Туприк ёки сийдикда кортизол даражасини ўлчаш Кушинг синдромини ташхислаш учун энг кўп қўлланиладиган тестдир. Кортизолнинг ҳаддан ташқари кўп ишлаб чиқарилиши кортизол каби таъсир кўрсатадиган дексаметазон деб аталадиган кичик таблеткаларни қабул қилиш орқали ҳам аниқланиши мумкин, бу тест дексаметазонни бостириш тести деб аталади. Агар организм кортизолни яхши тартибга солса, кортизол миқдори камаяди, аммо беморда Кушинг синдроми бўлса, бу инҳибисён ва тартибга солиш содир бўлмайди.

Ушбу тестлар Кушинг синдроми ташхисини тасдиқлаш учун ҳар доим ҳам аниқ сабаб бўлавермайди,чунки бошқа касалликлар ва муаммолар ҳам кортизолнинг кўпайишига ёки кортизол ишлаб чиқаришнинг анормал назоратига олиб келади. Кушинг синдромига ўхшаш ҳолатни келтириб чиқарадиган асоратлар псевдо-Кушинг ҳолати деб аталади. Кушинг синдроми ва псевдо-Кушинг ҳолати ўртасидаги аломатлар ва тест натижалари ўхшашлиги сабабли, шифокорлар даволаниш пайтида кортизол даражасининг мавжудлиги ёки йўқлигини билиш учун бошқа тестларни ўтказишни ва псевдо-Кушинг ҳолатига олиб келадиган депрессия каби қўшма касалликларни даволашни хоҳлашлари мумкин. Лимит камаядими ёки йўқми? Агар кортизол даражаси пасаймаса ва айниқса жисмоний аломатлар ёмонлашса, Кушинг синдроми борлигига шубҳа аниқ бўлади.

Кушинг касаллиги учун диагностик тестлар АCТҲни ўлчаш, пастки петросал синус (ИПСС) * намуналарини ўз ичига олади. Кортикотропин чиқарадиган гормонни (CРҲ) рағбатлантириш ва гипофиз безининг МРИ текшируви шифокор қўшимча текшириш учун буюриши мумкин бўлган бошқа тестлардир.

Касаллик ташхисини қўйгандан сўнг, шифокор беморга тегишли даволаш усулини танлаши керак, бу одатда жарроҳлик, дори терапияси ва радиация терапияси. Гипофиз ўсмалари жарроҳлиги ва буйрак усти безларини олиб ташлаш жарроҳлиги уларни даволашда қўлланиладиган жарроҳлик усулларидир. Гипофиз ўсимтасини олиб ташлаш учун жарроҳлик Кушинг касаллигини даволашнинг энг яхши усули ҳисобланади. Ушбу операция ўсмаси гипофиз ҳудудидан ташқарига чиқмаган ва жисмоний ҳолати беҳушликка тоқат қиладиган беморларга тавсия этилади. Жарроҳ одатда ўсимтага бурун ёки юқори лаб орқали ва сфеноид синус орқали киради. Ушбу операция астранссфеноидал операция деб аталади ва гипофиз ўсимтасига этиб бориш учун бош суягининг юқори қисмини тешиш шарт эмас. Ушбу операция камроқ инвазивдир ва тикланиш даври узоқ давом этадиАтар Жарроҳ фақат ўсимтани олиб ташлайди ва гипофиз безининг қолган қисми соғлом бўлиб қолади ва нормал ишлайди. Агар операция тажрибали жарроҳ томонидан амалга оширилса, муваффақият даражаси 70-90 фоизни ташкил қилади. Албатта, беморларнинг 15 фоиздан ортиғи ўсманинг қайталаниши муаммосига дуч келади, касалликнинг қайталанишининг сабаби, эҳтимол, дастлабки операцияда ўсимтани тўлиқ олиб ташланмаганидир.

Иккала буйрак усти безини ҳам олиб ташлаш, тананинг кортизол гормонини ишлаб чиқара олмаслигини англатади. Буйрак усти гормонларининг мавжудлиги яшашни давом эттириш учун зарур бўлганлиги сабабли, бемор умрининг охиригача ҳар куни кортизолга ўхшаш гормон ва сув ва туз мувозанатини бошқарадиган Флоринеф гормонини қабул қилиши керак. Нейро-эндокринолог ёки гипофиз жарроҳи энг яхши даволанишни тавсия қилади.

Агар ўсимта МРИ текширувида аниқланса, бутун гипофиз бези учун радиация терапияси ёки мақсадли радиация терапияси ёки радиожарроҳликдан фойдаланиш мумкин. Радиация терапияси ягона даволаш усули сифатида танланиши мумкин ёки агар гипофиз операцияси муваффақиятли бўлмаса. Ҳозирда бир нечта дорилар клиник синовларда синовдан ўтказилаётган бўлса-да, ҳозирда кортизол даражасини пасайтириш учун ишлатиладиган дорилар узоқ муддатли даволаниш учун фойдали эмас. Ушбу дорилар кўпинча радиация терапияси билан бирга буюрилади.

Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Худога ҳавола қиламиз.

................................................ .. .............................................

* АCТҲ ишлаб чиқарадиган ўсмаларнинг гипофиз безида ёки тананинг бошқа қисмида мавжудлигини аниқлаш учун энг яхши тест пастки петросал синус биопсияси ёки ИПСС деб аталадиган тестдир. Шифокор кичик пластик найчаларни ўнг ва чап бўйин томирларига ёки бўйин томирларига киритади ва уларни гипофиз бези яқинидаги томирларга ўтказади. Кейин қон бу позициялардан, шунингдек, гипофиз безига боғлиқ бўлмаган венадан олинади. Жараён давомида шифокор гипофиз безидан ажралиб чиқадиган АCТҲ миқдорини оширадиган препаратни киритади. Агар дори инъэкциясига жавобан гипофиз бези яқинида ишлаб чиқарилган АCТҲ гормони миқдори тананинг бошқа қисмларида ишлаб чиқарилган АCТҲ миқдори билан таққосланса, асорат турини аниқлаш мумкин.

• Безларнинг касалликлари ва бузилишлари (гипофиз безининг бузилиши, тўртинчи қисм): сабаб ва даволаш