Саломатлик журнали (120)
Скелет ва мушак касалликлари (оёқ оғриғи ва муаммолар (учинчи қисм)
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамрохларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Ассалому алайкум азиз тингловчилар. Саломатлик журналининг сўнгги дастурида биз баъзи тўпиқ касалликларини кўриб чиқдик. Ушбу дастурда биз бошқа оёқ касалликларини, яъни "Плантар фасцияси" муҳокама қиламиз. Биз билан қолинг.
Плантар фасцияси товон оғриғининг энг кенг тарқалган сабабидир. Ҳар йили ушбу касалликка чалинган кўплаб одамлар даволанади. Плантар фасиит оёғингизнинг камарини қўллаб-қувватловчи кучли тўқималар тасмаси тирнаш хусусияти ва яллиғланганда пайдо бўлади.
Тўпиқ найлари ва плантар фасцияси бир-бирига боғлиқ, аммо бир хил эмас. Плантар фасцияси, оёқнинг ҳаддан ташқари ишлатилиши плантар фасциясининг чўзилиши ёки йиртилишига олиб келганда пайдо бўлади. Агар сизда Плантар фасцияси бўлса, сиз кун давомида кучаядиган ва кейин яхшиланадиган ўткир товон оғриғини бошдан кечиришингиз мумкин. Бир оз юрсангиз, оғриқ сусаяди, лекин ўтириб, кейин яна бир оз юриш учун турсангиз, яна бошланади. Тўпиқ найзалари плантар фасциясидан келиб чиққан стресс ва яллиғланишга реакция сифатида пайдо бўлиши мумкин. Вақт ўтиши билан танангиз қўшимча суяк тўқимасини қуриш орқали стрессга жавоб беради. Бу қўшимча тўқима товон тўпиғига айланади. Кўпинча оғриқ товоннинг тирнагидан эмас, балки плантар фасциясининг оғриғидан сезилади.
Плантар фася амортизатор вазифасини бажаради. Аммо баъзида ортиқча босим тўқималарнинг шикастланишига олиб келади. Тананинг шикастланишга табиий реакцияси яллиғланишдир, бу эса товон оғриғи ва қаттиқлигини келтириб чиқаради. Кўпинча, тўпиқ найзалари ҳеч қандай аниқ ва аниқланмайдиган сабабларсиз пайдо бўлади. Аммо сизни бу асоратга олиб келадиган омиллар мавжуд. Оёқ орқасидаги мушакларнинг кескинлиги, бу сизнинг бармоқларингизни оёқнинг олд томонига тўлиқ кўтаролмайсиз. Семириб кетиш, оёқ тагига тез-тез зарба беришни талаб қиладиган ҳаракатлар, масалан, югуриш ва спорт, бу ҳолатни келтириб чиқарадиган бошқа омиллардир. Бундан ташқари, янги машғулотлар билан шуғулланиш ёки аллақачон қилаётган фаолиятингизни кўпайтириш ҳам ушбу асоратнинг пайдо бўлишида самарали бўлади. Қаттиқ ёки нотекис ерда юриш, нотўғри поябзал кийиш ва ёшни ошириш ва плантар фасциянинг тузилишини ўзгартириш оёқ тагида бу муаммони келтириб чиқарадиган бошқа омиллардир.
Одамлар ва ҳатто шифокорлар орасида товон оғриғи тўпиқ тирнагидан келиб чиқади деган жуда кенг тарқалган фикр мавжуд. Бироқ, Плантар фасцияси билан оғриган кўплаб одамларда товон суяги остида кичик суяк бурмаси бор. Аммо оғриқнинг сабаби товоннинг тўпиғи эмас. Тўпиқ суяги остида суяк протрусионининг мавжудлиги бу соҳада оғриқнинг сабаби эмас. Шунинг учун оғриқ бу суяк кўринишини олиб ташлаш билан йўқолмайди. Ҳар ўн кишидан бирида тўпиғида суяк бор, лекин уларнинг ҳаммаси ҳам оғриқли эмас. Тўпиқ найзалари плантар фасциясига олиб келмаслиги сабабли, оғриқни бу суяк бўшлиғини олиб ташламасдан даволаш мумкин.
Аммо бу асоратнинг аломатлари бор ва сиз ушбу асоратдан азият чекганингиз ёки йўқлигингизга ишонч ҳосил қилиш учун сиз ушбу касалликнинг баъзи умумий белгиларини билишингиз керак, биз қуйида энг кўп учрайдиган аломатларга мурожаат қиламиз. Товон яқинидаги оёқ тагидаги оғриқ бу аломатлардан биридир. Яъни, уйғонганидан кейин юришнинг биринчи қадамларида ёки узоқ вақт давомида ҳаракатсизлик ва дам олишдан кейин, масалан, узоқ ҳайдашдан кейин кучлироқ бўлган оғриқ. Бир неча дақиқа юришдан кейин у камаяди ёки йўқолади. Сизда бундай асорат борлигига шубҳа қиладиган яна бир белги - жисмоний машқлар ёки машғулотлар пайтида эмас, балки жисмоний машқлар ёки машғулотлардан сўнг кучайган оғриқ.
Плантар фасцияси одатда семптомлар, тарих ва клиник текширув асосида шифокор томонидан аниқланади. Ушбу текширувлар оёқ мушакларининг кучини баҳолаш, оёқларнинг ҳаракат оралиғини баҳолаш ва тик турган ёки юриш пайтида оёқларнинг жойлашишини текширишни ўз ичига олади. Шунингдек, шифокор беморнинг юришини ташхислаш учун оғриқни қўзғатувчи тест пайтида беморнинг қобилияти ва бардошлилигини баҳолайди. Текширувдан сўнг, шифокор товон оғриғи бошқа муаммо эмас, балки Плантар фасциясидан келиб чиққанлигига ишонч ҳосил қилиш учун визуал текширувларни буюриши мумкин. Агар дастлабки даволаш усуллари билан товон оғриғи йўқолмаса, МРИ қўлланилиши мумкин.
Плантар фасциясини даволаш иккита жарроҳлик ва жарроҳлик бўлмаган усуллар билан амалга оширилади. Қизиғи шундаки, товон тирнаги билан оғриган беморларнинг 90% дан ортиғи оддий жарроҳлик бўлмаган усуллар ёрдамида 10 ой ичида тузалиб кетади. Ушбу усуллар орасида биз дам олишни, муздан фойдаланишни, яллиғланишга қарши дори-дармонларни қабул қилишни ва ҳоказоларни айтиб ўтишимиз мумкин, биз қуйида ушбу усуллар ҳақида кўпроқ гаплашамиз. Аввало, шифокор дам олишни буюради. Шунинг учун оғриқни кучайтирадиган ҳаракатларни камайтириш ёки тўхтатиш оғриқни камайтиришнинг биринчи босқичидир. Оёғингиз қаттиқ сиртларга, масалан, югуриш ёки степ аеробикасига тегадиган спорт машғулотларини қисқартиришингиз керак бўлиши мумкин.
Муздан фойдаланиш бу яллиғланишни камайтиришда самарали. Бунинг учун 20 дақиқа давомида ва кунига 3-4 марта оёқ тагига бир шиша совуқ сув қўйишингиз мумкин. Агар керак бўлса ва оғриқ камаймаса, шифокор яллиғланишга қарши дориларни, масалан, ибупрофен ёки Опроксенни буюринг. Мувофиқ спорт машқларини бажариш шифокор томонидан тавсия этилган бошқа жарроҳлик бўлмаган даволаш усулларидан биридир.
Физиотерапия - бу ҳолатни яхшилаш учун ишлатиладиган бошқа даволаш усули. Сизнинг физиотерапевтингиз шикастланиш даражасига қараб сиз учун мос даволаш режасини тузади. Даволаш режасида мўлжалланган жойлар оёқ ва оёқларнинг лигаментларидир. Ушбу даволаш дастури шўр сув ва тиббий тагликлардан фойдаланишни ўз ичига олади. Шу тарзда оёғингизни кунига ярим соат давомида шўр сув ва сирка эритмасига солинг. Ушбу ечим оёқ тагининг яллиғланишини камайтиришга ёрдам беради.
Тиббий поябзал ва ортезлардан фойдаланиш бу ҳолатни яхшилаш учун тавсия этилган бошқа кенг тарқалган усуллардир. Қалин ва юмшоқ тагликли поябзаллардан фойдаланиш тик турган ва юриш пайтида оғриқни камайтириши мумкин. Тиббий тагликлардан ҳам фойдаланиш мумкин. Уйқу пайтида оёқ бармоқларини пастга эгадиган одамлар учун тунги шиналардан фойдаланиш тавсия этилади. Бу муаммо эрталаб оёқ оғриғининг сабабларидан биридир. Оёқ учини юқорида ушлаб турадиган тунги шина, ухлаш вақтида оёқ тагида кучланишни келтириб чиқаради. Ухлаётганда фойдаланиш унчалик қулай эмас.
Плантар фасциясида гиперемия ҳосил қилиш ёки оёқ мушакларининг қўзғатувчи нуқталарини йўқ қилиш учун қуруқ игна ёрдамида бошқа даволаш усули ҳисобланади. Ушбу ҳолатни даволашнинг яна бир усули - зарба тўлқини терапияси (ЕСWТ). Шок тўлқини мосламаси ёрдамида ҳаво компрессори ёки ултратовуш тўлқинлари томонидан ишлаб чиқарилган кучли зарбалар товон майдонига этказилади. Натижада плантар фасциянинг шикастланишини даволаш жараёни тезлашади. Ушбу усулнинг таъсири барча беморларда бир хил эмас ва исботланмаган. Шок тўлқини терапияси, айниқса, сурункали товон оғриғидан азият чекадиган ва мунтазам жисмоний терапия муолажалари муваффақиятли бўлмаган беморлар учун фойдалидир.
Агар оғриқ кучли бўлса ва биз айтиб ўтган усуллар билан яхшиланмаса, шифокор коронет инъекциясини таклиф қилиши мумкин. Кортонлар кучли яллиғланишга қарши дорилар бўлиб, оғриқ ва яллиғланишни камайтириш учун оёқ тагига киритилиши мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, бу соҳада такрорий инъекция оёқ тагида жиддий муаммоларни келтириб чиқаради. Гиёҳванд моддаларни инъекция қилиш одатда физиотерапия ва зарба тўлқинлари терапияси самарасиз бўлганда амалга оширилади.
Агар оғриқ 12 ойлик доимий жарроҳлик бўлмаган даволанишдан кейин давом эца, даволовчи шифокор операция ўтказишга қарор қилиши мумкин. Тўпиқнинг эгилувчанлигини ошириш учун оёқ орқасидаги мушакларни бўшатиш ва фасциянинг эгилувчанлигини ошириш учун фасциянинг бир қисмини кесиб, плантар фасцияни бўшатиш бу операциялар турларидан биридир. Ушбу операцияларнинг иккаласи ҳам очиқ ёки эндоскоп орқали амалга оширилиши мумкин. Кўпгина беморлар жарроҳликдан яхши натижаларга эришадилар. Бироқ, жарроҳлик сурункали оғриқ ва ноқулайликка олиб келиши мумкинлиги сабабли, уни фақат жарроҳлик бўлмаган барча вариантлар синаб кўрилганидан кейин қўллаш керак. Жарроҳликнинг энг кенг тарқалган ён таъсири қолдиқ оғриқ ва асаб шикастланишини ўз ичига олади.
Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.
