محرم و عاشورا در ملل مختلف(4)
میزان 25, 1395 18:44 Asia/Kabul
این قسمت به معرفی برخی از رایج ترین آیین های سوگواری ماه محرم در ایران اختصاص یافته است.
همانگونه که در قسمت های قبل اشاره نمودیم، عزاداری در مصائب ائمه طاهرین، بویژه امام حسین (ع) از دیر باز در اشکال و قلمرو وسیع، در مناطق مختلف ایران برگزار می شده است. در حقیقت شعایر و سوگواری خاص ایام محرم، بخشی از مجموعه آداب و رسومی است که در آیین های دینی این مرز و بوم و بخش های مختلفی از جهان اسلام به طور ویژه و برجسته ای دیده می شود و کارکردهای متفاوتی را در بر داشته است. از جمله کارکرد محسوس مجالس سوگواری جدا از اسوه سازی از سیره و منش ائمه معصومین، رشد جنبه های عاطفی و انگیزه های دگرخواهانه در میان افراد جامعه است. در مجالس حضرت سیدالشهدا(ع) رفتارها، صمیمی و غیر رسمی می شوند و در نتیجه همسازی عمومی، انسجام و یکپارچگی بیشتری بین عزاداران پدید می آید.
سوگ آیین هایی که در ماه محرم در مناطق مختلف ایران برگزار می شوند بسیار گسترده و متنوع اند و در این برنامه برای پرداختن به یکایک آنها فرصت کافی میسر نیست. لذا به اختصار به معرفی برخی از رایج ترین آیین ها نظیر مرثیه سرایی (روضه خوانی) و نوحه خوانی، سینه زنی و زنجیرزنی، مراسم سنج و دمام ، شمع افروزی، دسته گردانی، شام غریبان و آیین های نذر و نیاز در ماه محرم می پردازیم.
«مرثیه سرایی» (روضه خوانی)اصطلاحی است که در مورد برپایی مجلس سوگواری امام حسین(ع) و بلکه هر مجلسی که به منظور ذکر فضایل و مصائب ائمه اطهار(ع) و مطرح کردن مسایل دینی منعقد شود، به کار می رود. مرثیه در لغت به معنی گریستن بر مرده و ذکر خوبی های اوست و در اصطلاح، یکی از انواع شعر غنایی با موضوع تاسف و تاثر از مرگ کسی یا از دست رفتن چیزی است. سرودن مرثیه هنگام سوگواری برای در گذشتگان ،از روزگاران گذشته در بین ملت ها رایج بوده و بخش مهمی از مرثیه های شعر فارسی به صورت مشخص در رثای اولیای دین و ائمه شیعه سروده شده است . «نوحه» نیز نوعی از مرثیه های مذهبی است که با آهنگ و لحن خاص در مجالس امام حسین(ع)همراه با سینه زنی و زنجیر زنی خوانده می شود. پیشینه نوحه سرایی و نوحه خوانی برای شهدای کربلا ملازم پیشینهسوگواری های عاشورایی است. از آنجا که مراسم سوگواری با حضور توده های مردم و به صورت نمایشی عملی و جمعی انجام می شود، خواندن اشعار ساده آهنگین و محزون بهترین وسیله برای برانگیختن احساسات و ایجاد یگانگی و هماهنگی در جمع به شمار می رود.
معمولاً مرسوم است که برگزاری مجالس عزاداری برای نزدیکان خود را با ذکر آیاتی از قران کریم آغاز می کنیم و در ادامه ضمن معرفی متوفی و خصوصیات وی مجلس را با حس همدردی با نزدیکان متوفی به پایان می رسانیم . مراسم عزاداری امام حسین و سایر شهدای کربلا که بسیار مورد تشویق امامان ما بوده و یکی از عوامل زنده ماندن دین و پیوند روحی و عاطفی انسان ها با اولیاء دین است، نیز با همین شیوه بر اساس خدامحوری و ارایه تاریخ و تحلیل صحیح از حادثه عاشورا توسط سخنرانان و در نهایت تبلور عاطفه وارادت به اهل بیت ( علیهم السلام ) بر اساس مرثیه سرایی و نوحه خوانی است.
در ماه محرم بخصوص ده روز اول این ماه که دهه محرم نامیده می شود در تمام شهر ها و روستاهای ایران مراسم عزاداری در منازل برخی از علاقمندان به خاندان پیامبر و مساجد و حسینیه ها و تکایا برگزار می شود. به منظور اجرای هرچه بهتر مراسم عزاداری، تدارکاتی از قبل در نظر گرفته می شود که شامل آمادگی کامل مکان سخنرانی به تفکیک برای مردان و زنان، دعوت از افراد سخنران و تدارک پذیرایی از عزاداران است.
برگزاری مجالس عزاداری (روضه خوانی) زنانه در منازل نیز که یکی دیگر از آیین های عزاداری خاص زنان ایرانی است، کارکردهای بسیاری داشته و دارد که مهمترین آنها سرمشق گیری و الگوسازی زنان از زندگی ائمه اطهار(ع) و بزرگان دینی بویژه حضرت فاطمه(س) و حضرت زینب(س) می باشد. تربیت فرزندان مذهبی و خداجو نیز از دیگر برکات و محاسن این قبیل مجالس در منازل است، زیرا اگر کودکان از همان ایام طفولیت با مسایل دینی آشنا شوند وقتی به سن بلوغ و تکلیف می رسند بهتر به انجام تکالیف دینی می پردازند.
*************************************
