Pars Today

مداح اهل بیت (ع) بیش از هر چیز با معنویت سروکار دارد. چه مجلس دعا باشد و چه عزاداری و چه مولودی، باید عواملی که در معنویت مجلس تاثیرگذار است را بشناسد و از عواملی که با آن منافات دارد، دوری گزیند. بعضی از مداحان، از روحی بلند و معنویی برخوردار هستند. آنان می توانند روی مجلس اثر مثبت گذارند و باعث ارتقاء سطح روحانی مجلس شوند. سلیم موذن زاده از جمله این اشخاص بود.

خداى متعال در قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم((ص) مى‌فرماید: "قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى/ بگو: "من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی کنم مگر دوستى درباره اهل بیتم." این محبت و اظهار دوستی به پیامبر و اهل بیت(ع) به سبب خویشاوندى و مسایلى از این قبیل نیست، بلکه براى آن است که آنان بندگان شایسته خداوند هستند و مراتب بندگى را به نهایت رسانده‌اند. مسلّماً پیامبر(ص) از مردم براى رسالتش اجر و مزد نمى‌خواهد، آنچه ایشان از مردم مى‌خواهد هدایت و گام نهادن آنان در صراط مستقیم است؛ و خداوند مى‌داند که این هدایت، بى وجود اهل بیت و تمسک به آنان صورت نمى‌پذیرد. چنانکه در آیه 57 فرقان نیز می فرماید: " قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْر إِلاّ مَنْ شاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلى رَبِّهِ سَبِیلاً "/  بگو: " بر این رسالت، اجرى از شما نمى‌خواهم، جز اینکه هرکس بخواهد راهى به سوى پروردگارش برگزیند (این پاداش من است)." این دو آیه به روشنى نشان مى‌دهد که مسیر هدایت الهی از محبت و مودت اهل بیت (ع) و تمسک به ایشان مى‌گذرد. 

یکی از جلوه های روشن محبت به پیامبر(ص) و خاندان ایشان برپایی آیین های مذهبی، مجالس مداحی و نوحه خوانی است. مداحی یک هنر مذهبی است که به بیان شخصیت و ماهیت و به طور کلی وصف شخصی خاص با آوایی دلنشین و کلماتی وزین می پردازد. با مداحی، عشق ها و احساس ها برانگیخته می شود و از این رهگذر پایه های اعتقادات دینی و باورهای مردم استحکام می یابد و پیوند معنوی و عاطفی مردم با خاندان عصمت و طهارت قوی تر و عمیق ترمی گردد. یکی از این مداحان تأثیر گذار سلیم موذن زاده اردبیلی بود، که با صوت داودی خود فضایل و مناقب اهل بیت (ع) را برای مردم بازگو می نمود، تا بدین وسیله شخصیت وسیره متعالی آنان را به مردم بشناساند. سلیم موذن زاده اردبیلی که عمر با برکتش را وقف اشاعه فرهنگ خاندان رسالت نمود، در دوم آذر ماه (22 نوامبر2016) در سن 80 سالگی دارفانی را وداع گفت. 

سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی در سال 1936 میلادی در شهر اردبیل، (در شمال غربی ایران، واقع در منطقه آذربایجان) به دنیا آمد. پدر بزرگ او "شیخ فرج"، از قدیمی‌ترین مؤذن های به نام ایران است. صدای رسای او در هنگام اذان، در اردبیل می پیچید. "شیخ عبدالکریم"، فرزند شیخ فرج هم نخستین مؤذن در ایران است که نوای اذان او از رادیو ایران پخش شده است. استاد سلیم، درباره پدرش می‌گوید: "پدرم در سال 1942 میلادی، به‌قصد زیارت بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) از اردبیل عازم شهر مقدس مشهد می‌شود. او در بین راه به تهران آمده و شبی را در منزل یکی از دوستان خویش سپری می‌کند. از آنجایی‌که شیخ عبدالکریم علاقمند به اذان بوده، سحرگاه به پشت‌بام منزل رفته و ندای توحیدی اذان را سر می‌دهد. 

امام جماعتِ وقتِ "مسجد سلطانی"، صدای اذان او را از دور شنیده و قبل از ظهر سراغ او را از تمام خانه‌های اطراف می‌گیرد. به او می‌گویند که شیخی از اردبیل آمده و در فلان خانه میهمان است. امام جماعت او را پیدا کرده و از او درخواست می کند که به مسجد سلطانی برود. و بدین ترتیب همان روز "شیخ عبدالکریم" در پشت بلندگوی مسجد قرارگرفته و نوای ملکوتی "اشهدان لااله‌الاالله" را به گوش مردم می‌رساند. او پس از بازگشت از زیارت مشهد در تهران ماندگار شده و مؤذن "مسجد سلطانی" می‌شود." صدای دلنشین عبدالکریم در مسجد سلطانی تهران محصور نمی ماند و به رادیو ایران می رسد. این صوت دل انگیز تا سال 1950 میلادیکه عبدالکریم دار فانی را وداع گفت، روزی سه بار از رادیو پخش می گردید. عبدالکریم پنج فرزند به نام های نعیم، سلیم، رحیم، محمود و داود داشت که همگی  از مداحان اهل‌بیت و مؤذن‌های مشهور جهان اسلام گردیدند. 

مداح اهل بیت (ع) بیش از هر چیز با معنویت سروکار دارد. چه مجلس دعا باشد و چه عزاداری و چه مولودی ، باید عواملی که در معنویت مجلس تاثیرگذار است را بشناسد و از عواملی که با آن منافات دارد، دوری گزیند. بعضی از مداحان، از روحی  بلند و معنویی برخوردار هستند. آنان می توانند روی مجلس اثر مثبت گذارند و باعث ارتقاء سطح روحانی مجلس شوند. سلیم موذن زاده از جمله این اشخاص بود. او خود را خدمتگزار دوستداران اهل بیت(ع)می دانست و صدای زیبایش را در راه ترویج مکتب اهل بیت (ع)، به خصوص مناقب و فضایل چهارده معصوم (ع) وعزاداری های محرم بکار می برد. سلیم همواره با تواضع در این باره می گفت: "حنجره ی من یک موهبت الهی است و اگر دل‌های مردمان مؤمن را منقلب کرد، به مدد انفاس پاک نبوی است و توجهات ویژه اهل‌بیت و امام حسین (ع) است." او همچنین بر این اعتقاد بود که "مداحی و نوحه‌خوانی کار هرکسی نیست. بلکه نوحه‌خوان باید دوره‌های تعلیم را با موفقیت پشت سر بگذارد و به این نکته توجه کند که می‌خواهد برای عزای حسین بن علی(ع) نوحه بگوید! پس پاکی نیت و خلوص عمل لازمه کار اوست."

در مداحی، محتوای مدح و شعری که خوانده می شود، بسیار مهم است. اشارات و آهنگ آن نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است، اما مکمل اصلی که محتوا را بر جان انسان می نشاند صوت زیبا و دلنشین آن است. سلیم مؤذن‌زاده در این باره می گفت: "صدای خوش یک امر موروثی در خانواده ما بود. پدرم در عزای حسین نوحه می‌گفت و نوحه می‌خواند، اما چیزی که او را در درجه‌ای برتر قرار می‌داد، آشنایی کامل او به موسیقی است. او در ردیف و گوشه‌های موسیقی ید طولایی داشت و ما را نیز آموزش می‌داد. من هر چه در این زمینه یاد گرفته‌ام از پدرم است، البته صدای من در برابر صدای پدرم مانند قطره‌ای است در مقابل دریا ! " 

مداحی یک نوع آواز مذهبی است، لذا تسلط یک مداح بر اکثر دستگاه ها و آوازها و ردیف های موسیقی سنتی در پیشبرد این هنر بسیار موثر است. سلیم موذن زاده از این نعمت  نیز برخوردار بوده و با زبان موسیقی کاملاً آشنا بود. او از نحوه یادگیری موسیقی خود چنین می گفت: "ما در دوران کودکی در مکتب "میرزا عزیز" درس می‌خواندیم. مداحان بسیاری در آنجا مشغول تحصیل بودند: حاج محمد تمدن، حاج رحیم موذن و دیگران. در واقع، رفتن به آن مکتب و تحصیل در آن به مثابه تحصیل در دانشگاه بود، چراکه میرزا عزیز، هم ادب و ایمان می‌آموختند و هم موسیقی و آواز یاد می‌دادند. هر کس صدای خوبی داشت و به آن مکتب می‌آمد، باید با دستگاه‌های موسیقی هم آشنایی پیدا می‌کرد تا در کارش موفق باشد و نیز مقاتل مستند را مطالعه می‌کرد."

اما آنچه "سلیم موذن زاده اردبیلی" را یک مداح توانمند کرده بود، عزم و اراده و پشتکاراو بود. او بطور متوسط روزانه پنج ساعت از عمر خود را صرف مداحی می کرد. هم اکنون بیش از دو هزارعنوان نوار کاست مربوط به برنامه های او از زمان پیدایش ضبط صوت تاکنون به زبان های ترکی، فارسی و عربی موجود است. اعجاب و توانایی بی وصف در اجرای برنامه های گوناگون مداحی، نوحه خوانی، مولود خوانی، اذان و قرائت قرآن مجید از دوران نوجوانی سلیم موذن زاده را در ردیف یکی از مطرح ترین افراد جهان در این رشته ها قرارداده است. سلیم موذن زاده که بیش‌تر نوحه‌هایی را به زبان ترکی آذربایجانی سروده، به زبان‌های فارسی و عربی نیز تسلط داشت. او سال 91 در همایش پیرغلامان حسینی در مصلی اردبیل علاوه بر زبان ترکی، فارسی وعربی به زبان انگلیسی هم مداحی کرد. حسام الدین سراج، خواننده موسیقی سنتی ایران، در بیان توانایی و هنرمندی سلیم موذن زاده می نویسد: "تسلط مرحوم موذن زاده  به زبان عربی به او توانایی می‌بخشید که در کنار نوحه‌خوانی به زبان‌های ترکی و فارسی، اشعار عربی را نیز بخواند. توانایی شگفت‌انگیز دیگر مرحوم مؤذن‌زاده، خواندن ملودی‌های مختلف بود. او قادر بود که شعر عربی را با ملودی عربی بخواند و در همان لحظه، شعری با همان مضمون را به زبان ترکی یا فارسی و با لحن و ملودی ترکی یا فارسی بخواند. البته این حسی درونی بود و او این کار را بسیار روان و بدون هیچ تکلفی انجام می‌داد. گاهی مدولاسیون و تغییر تونالیته در مرکب‌خوانی با فکر صورت می‌گیرد، ولی او بدون تأمل و براحتی این کار را انجام می‌داد."

پروفسور راسیم محمدعلی اف، رئیس دانشگاه الهیات باکو نیز پیش از مرگ سلیم گفته بود که:"خداوند به صدای او قدرتی لاهوتی داده است. سلیم چنان صدای اعجاز گونه و زیبایی دارد که وقتی انسان گوش می کند از خود بی خود می شود و به عالم لاهوت وصل می شود. "

آری به گفته اهل فن صدای سلیم، ماندگارترین صدا برای مداحی در طول اعصار مختلف است. و این حاصل نبود مگر اخلاص در اظهار محبت به خاندان پیامبر اکرم (ص)، و نوای جاوید "زینب زینب" او،  دلیل ادعای ما!