باغ‌های سرسبز و هنرمندانه ایرانی در دل اقلیم خشک خراسان جنوبی
-
باغ‌های سرسبز و هنرمندانه ایرانی در دل اقلیم خشک خراسان جنوبی
پارس‌تودی- در دل اقلیم خشک خراسان جنوبی، باغ‌های ایرانی با الهام از بهشت و مهندسی دقیق، بهشت‌هایی کوچک و سرسبز خلق کرده‌اند.
باغ‌های خراسان جنوبی، که با الهام از مفهوم بهشت طراحی شده‌اند، با مهندسی هوشمندانه، اقلیم‌های کوچک و خودپایدار ایجاد کرده‌اند؛ فضاهایی خنک، خوش‌عطر و هماهنگ با چشم‌انداز که پناهگاهی دل‌پذیر در برابر خشکی و گرمای کویر به‌شمار می‌آیند. به گزارش پارس‌تودی به نقل پرس‌تی‌وی، باغ‌هایی مانند رحیم‌آباد و شوکت‌آباد تنها محل استراحت خصوصی نبوده‌اند، بلکه به‌عنوان مراکز پیشرفته‌ای برای اداره امور و زندگی اجتماعی عمل می‌کرده‌اند. طراحی معماری و فضای آن‌ها به‌گونه‌ای بوده که بتوانند میزبان آیین‌ها، پذیرایی از مهمانان و تفکیک زندگی عمومی و خصوصی در دل سبز خود باشند.
سامانه آبرسانی باغ اکبریه در بیرجند، شاهکاری از مهندسی آب است؛ ترکیبی دقیق از جوی‌های سطحی برای زیبایی بصری و کانال‌های زیرزمینی برای کاهش تبخیر، که همگی با دقت برای حفظ باغ در منطقه‌ای با میانگین بارندگی سالانه تنها ۱۸.۶ سانتی‌متر طراحی شده‌اند.
در سرزمینی ناهموار و خشک، جایی که آفتاب بر دشت‌ها می‌تابد و کوه‌ها افق را در بر گرفته‌اند، باغ‌های ایرانی نه‌تنها به‌خاطر زیبایی‌شان، بلکه به‌عنوان نمادی از خلاقیت و اراده انسانی برجسته‌اند.
این باغ‌های سرسبز، که در دل اقلیم سخت منطقه شکل گرفته‌اند، تلفیقی شگفت‌انگیز از فلسفه، هنر و نبوغ عملی هستند؛ بهشت‌های کوچکی که کویر خشک ایران را به چشم‌اندازهایی دل‌انگیز بدل کرده‌اند.
خراسان جنوبی میزبان نمونه‌های باشکوهی از این معماری کهن است؛ هرکدام داستانی از سازگاری و پایداری را روایت می‌کنند. باغ اکبریه در بیرجند، نگین این مجموعه، به‌دلیل ارزش جهانی برجسته‌اش در فهرست یونسکو ثبت شده است.
از دیگر باغ‌های برجسته می‌توان به رحیم‌آباد و شوکت‌آباد در بیرجند و گلشن آرام در طبس اشاره کرد. این فضاهای زنده بر اساس اصول باغ ایرانی چهار‌بخشی (چهارباغ) طراحی شده‌اند و اقلیم‌هایی خنک، معطر و هماهنگ با طبیعت پدید آورده‌اند.
این باغ‌ها، مفهوم بهشت را به واقعیت بدل کرده‌اند؛ تضادی چشمگیر با کویر اطراف و نمادهایی ماندگار از فرهنگی که با هندسه و جریان آب، با طبیعت گفت‌وگو کرده است.
باغ اکبریه در شهر بیرجند، اوج هنر باغ‌سازی ایرانی در خراسان جنوبی را به نمایش می‌گذارد؛ جایی که اصول «چهارباغ» با وضوح و ظرافتی چشمگیر تحقق یافته‌اند.
طرح باغ اکبریه، نمونه‌ای از هندسه و تقارن است که بر محور شمالی-جنوبی استوار شده. این مسیر مرکزی، با ردیف‌هایی از درختان بلند کاج احاطه شده و فراتر از یک گذرگاه ساده، نظم و شکوه باغ را از همان قدم اول القا می‌کند. طراحی باغ اکبریه، با ترکیب کاج‌های بلند و شمشادهای کوتاه در پایه آن‌ها، دیواری سبز و لایه‌لایه ایجاد کرده که نگاه را به‌طور طبیعی به سمت کوشک اصلی هدایت می‌کند. هر بخش در این مسیر، با دقت طراحی شده تا چشم‌اندازهایی حساب‌شده و آرامش‌بخش ارائه دهد.
آب، عنصر حیاتی در هر باغ ایرانی، در باغ اکبریه با دقت و هنر مدیریت می‌شود. آب از قنات باغ تأمین شده و از سمت جنوب وارد می‌شود، ابتدا حوض مرکزی را پر می‌کند و سپس از طریق شبکه‌ای متقارن از جوی‌ها جریان می‌یابد. بخشی از این مسیرها قابل مشاهده‌اند و با صدای دل‌نشین آب، حس خنکی ایجاد می‌کنند؛ در حالی که بخش‌هایی دیگر زیرزمینی هستند تا از تبخیر در اقلیم خشک جلوگیری شود.
دیگر باغ‌های شاخص خراسان جنوبی؛ جلوه‌هایی از هنر و حکمت ایرانی
در حالی که باغ اکبریه بیرجند به‌عنوان شاهکار ثبت‌شده در یونسکو شناخته می‌شود، سنت باغ‌سازی ایرانی در خراسان جنوبی در دیگر مکان‌های برجسته نیز ادامه دارد؛ هرکدام با تطبیق اصول بنیادین باغ ایرانی با زمینه و کارکرد خاص خود.
باغ رحیم‌آباد در بیرجند، ساخته اسماعیل‌خان شوکت‌الملک، نمونه‌ای رسمی و باشکوه از باغ ایرانی کلاسیک است. هندسه منظم آن حس اقتدار و نظم را القا می‌کند؛ محور اصلی باغ با درختان سرو احاطه شده و نگاه را به‌سمت کوشک هدایت می‌کند. این محور با ساختمان‌هایی در ابتدا و انتهای باغ تثبیت شده و تقارن کلی فضا را تقویت می‌کند.
برخلاف جریان‌های روان آب در باغ اکبریه، در این باغ آب بیشتر جنبه انعکاسی دارد؛ حوض‌ها و آبگیر نیم‌دایره‌ای در مقابل ساختمان‌ها و در مرکز باغ، آسمان و معماری اطراف را منعکس می‌کنند. این آب از قنات قدیمی باغ تأمین می‌شود.
باغ شوکت‌آباد نیز در بیرجند، شخصیتی متفاوت دارد و بر حریم خصوصی و زندگی آیینی تمرکز دارد. طراحی فشرده آن، ساختمان‌ها را با فضای سبز پیوند می‌دهد و بخش‌های عمومی و خصوصی را از هم جدا می‌سازد. بخش جنوبی باغ مخصوص خانواده حاکم بوده و فضاهای داخلی آن برای آیین‌ها و گردهمایی‌ها طراحی شده‌اند.
در طبس، باغ گلشن تجربه‌ای متفاوت اما به‌همان اندازه دل‌انگیز ارائه می‌دهد؛ باغی که بیشتر به نخلستانی طبیعی در دل کویر شباهت دارد. طراحی آن نسبت به باغ‌های رسمی بیرجند، ارگانیک‌تر است و بر پایه دو مسیر متقاطع شکل گرفته که فضا را به قطعات بهره‌برداری‌شده تقسیم می‌کند.
این باغ با نخل‌های بلند پوشیده شده و در زیر آن‌ها، درختان انار و نارنج ترش، سایه‌ساری چندلایه و سرسبز ایجاد کرده‌اند. جریان حیاتی باغ گلشن، حاصل چندین چشمه است که از طریق جوی‌ها و فواره‌ها در باغ جاری می‌شود و در نهایت به تأمین آب شهر طبس می‌انجامد.
hk
