«Յոթ օրանգ», Իրանի ազգագրական երաժշտություն (2)
Հուլիս 13, 2022 10:46 Asia/Yerevan
Ողջույն Ձեզ հարգարժան ռադիոլսող բարեկամներ: Ներկայացնում ենք «Յոթ օրանգ» հաղորդաշարի հերթական թողարկումը, որի ընթացքում կխոսենք իրանական երաժշտական դասթգահների մասին և կներկայացնենք իրանական երաժշտության գեղեցիկ մեղեդիները։ Մնացեք մեզ հետ։
Երաժշտությունը մարդու կյանքի, բնության և ենթագիտակցության անբաժանելի մասն է: Երաժշտության բաղկացուցիչ տարրերը արարչության սկզբից մշտապես առկա են եղել բնության մեջ և տիեզերքում, և մարդու ուղեղը, գեղարվեստական համադրությամբ և հատուկ արտահայտությամբ, վերստին վերարտադրում է այդ տարրերը:
Մարդն առաջին անգամ երաժշտության հետ ծանոթացել է բնության հնչյունների միջոցով, ինչպիսիք են քամու, թռչունների և կայծակի ձայները: Այնուհետև նա օգտագործում էր իր կոկորդը երաժշտական հնչյուններ արտաբերելու համար, իսկ մայրերի օրորոցայինները երեխաների համար ամենագեղեցիկ երաժշտական մեղեդիներն են։
Երաժշտական գործիքներ եղել են դեռ շատ վաղուց։ Դրանք նախատեսված են եղել երաժշտական հնչյուններ ստանալու համար։ Սկզբնական շրջանում մարդը փորձեց ստեղծել ձայն արտաբերող գործիքներ, և հատուկ խողովակների մեջ անցքեր առաջացնելով, ստեղծեց գեղեցիկ մեղեդիներ: Այնուհետև հայտնաբերեց դատարկ ամանի մեջ ձայնը ուժեղացնելու հնարավորությունը: Իսկ դրան լարեր միացնելով, ստեղծվեց լարային նվագարանը, որը ժամանակի ընթացքում կատարելագործվեց։
Ընդհանրապես, քաղաքակիրթ աշխարհի երաժշտությունը տարբեր ժամանակաշրջաններում բազմաթիվ փոփոխություններ է կրել, և յուրաքանչյուր ժամանակաշրջանում հայտնի արվեստագետները մարդկությանը նվիրել են հավերժական ու անմոռանալի գործեր։
Պայմանականորեն ընդունված է տարբերակել ժողովրդական և պրոֆեսիոնալ երաժշտական գործիքներ։ Ժողովրդական երաժշտական գործիքները կարևոր դեր ունեն ժողովուրդների երաժշտական կյանքում, ըստ յուրաքանչյուր երաժշտական գործիքի ձայներանգի, հնչողության ուժգնության և ձայնային ծավալի՝ գործիքները լինում են փողային, ստեղնավոր, լարային և հարվածային։
Իրանական երաժշտության տեսակները, ներառյալ մուղամը, ռադիֆը, դասգահները և ժողովրդական երաժշտությունը, միասին կազմում են Իրանի ազգային երաժշտությունը:
Այժմ առաջարկում ենք ունկնդրել «Գիլաքի պարը» անվամբ գեղեցիկ երաժշտական ստեղծագործությունը:
Միասին ունկնդրեցինք Քեյվան Սաքեթի «Գիլաքի պարը» գեղեցիկ երաժշտական ստեղծագործությունը:
Միգուցե ձեզ համար հարց առաջանա, թե դասթգահն իրանական երաժտության մեջ ինչ իմաստ ունի:
Դասթգահներն իրանական մեղեդիների շարք են, որոնք մեղեդիների կազմության հատուկ կարգով միահյուսվում են միմյանց: Ամեն մի դասթգահ կամ մեղեդի ունի իր գուշեհը, իսկ ամեն մի գուշեհ իր հատուկ մեղեդային կազմությունը: Ամեն գուշեհ մուղամի մեջ անկախ մեղեդի ու երգ է: Գուշեհը փոփոխված հին իրանական երաժշտության դասթգահն է: Դասթգահի մեջ գուշեհների հերթականությունը կոչվում է ռադիֆ, որը ցույց է տալիս, թե այդ դասթգահը ինչ հերթականությամբ և դասավորվածությամբ պետք է նվագել:
«Դասթգահ» բառը հավանաբար տարածվել է Ղաջարիների դինաստիայի օրոք (1796-1925 թթ.): Այս բառն իրականում փոխարինել է մուղամ բառին, որը մինչ այդ կազմում էր իրանական երաժշտության կառուցվածքը: Ղաջարական Նասերեդդին շահի օրոք հատուկ ուշադրություն էր դարձվում իրանական երաժշտությանը:
Այս ընթացքում իրանական մուղամները վերադասավորվել են դասթգահների անվան տակ, իսկ դասթգահները բաժանվել են ավելի փոքր մասերի, որոնցից յուրաքանչյուրը կարելի է առանձին ուսուցանել և որը կոչվում է ռադիֆ: Դասթգահ բառը Իրանի երաժշտության մեջ օգտագործվում է նշելու համար նվագողի մատների տեղը գործիքի վրա:
Երաժշտական կարճ դադարից հետո կծանոթանաք Իրանական երաժշտության դասթգահներին:
---
Իրանի դասական երաժշտությունն ունի յոթ դասթգահ ու հինգ մեղեդի: Յոթ դասթգահներն են Մահմուր, Շուր, Չահարգահ, Սեգահ, Հոմայուն, Նավա, և Ռասթփանջգահ: Հինգ մեղեդիներն են՝ Աբուաթա, Դաշթի, Աֆշարի, Բայաթե թուրք, Բայաթե Էսֆահան: Մեղեդիները կառուցվածքով նման են մուղամներին, բայց ավելի կարճ են և կապված են մուղամենրից որևէ մեկի հետ:
Իրանական դասթգահներից ամենամեծը Շուրն է: Յուրաքանչյուր դասթգահ ունի մի շարք երկրորդական մեղեդիներ: Դրանցից բացի, Շուրն ունի հավելվածներ, որոնցից յուրաքանչյուրն անկախ է։ Այդ թվում են՝ Աբուաթան, Բայաթե թուրքը, Աֆշարին և Դաշթին։
Այժմ առաջարկում ենք ունկնդրել Մոհամմադ Ռեզա Լոթվիի երաժշտական ստեղծագործությունից մի հատված, ( Շուր դասթգահ):
Իրանական ամենահին երաժշտական դասթգահներից մեկը կոչվում է Սեգահ։ Այս երաժշտությունը տխուր զգացումներ արտահայտելու համար է, որտեղ կա նաև հույս։ Սեգահը թախծոտ մեղեդի է և ունի գուշեհներ, որոնցից կարևորագույններն են Զաբել, Մույեն, Քրեշմեն, Հեսարը, Մաղլուբը և Մոխալեֆը:
Առաջարկում ենք ունկնդրել Ասադոլլահ Մալեքի երաժշտական ստեղծագործությունից մի հատված, (Սեգահ դասթգահ) :
Երրորդ ավանդական իրանական երաժշտական դասթգահը կոչվում է Չահարգահ։ Այս դասթգահը նախատեսված է լուսաբացի համար և պատկանում է «առավոտ»-ին։ Այս երաժշտությունը բարձրացնում է մարդու տրամադրությունը և հեռացնում տխրությունը:
Այժմ միասին լսենք Հասան Քյասայիի اհեղինակած «Առավոտյան ողջույն» ստեղծագործությունը:
Վարպետ Քյասային երաժշտական այս հատվածի արարման մասին ասել է. «Սպահանում փակ շուկաներից մեկի մոտ կար մի տղամարդ, ով բոլորի կողմից մեծ հարգանք էր վայելում, ու երբ նրան ինչ-որ մեկը ողջունում էր, նա պատասխանում էր յուրահատուկ ռիթմով ու ջերմությամբ, ասելով Սալամ Ալեյքոմ՝ «Բարի ողջույն»: Այդ ռիթմի կրկնությունը յուրահատուկ մեղեդի էր ստեղծում: Դրա արդյունքում գոյացավ իմ «Առավոտյան ողջույնը» երաժշտական ստեղծագործությունը», ասել է վարպետ Քյասային:
Այժմ ներկայացնենք Հոմայուն դասթգահը:
Հոմայունն Իրանի ամենասիրված երաժշտական դասթգահներից է, որն իր ուրույն տեղն ունի իրանական մշակույթում։ Զուրխանեի (փահլեվանական) երաժշտության մեջ օգտագործվում է Հոմայուն երաժշտական դասթգահը, որն այս դասթգագի եզակի առանձնահատկություններից է։ «Ավազե Շուշթարին (Շուշթարի մեղեդին)» և «Ավազե Բայաթե Էսֆահանին» (Բայաթե Էսֆահանի մեղեդին) Հոմայունի երկրորդական մեղեդիներն ու հավելվածներն են։ Մեծ երաժիշտներն այս դասթգահը համարում են կյանքի շարունակականություն, միասնություն, սեր և միաստվածություն արտահայտող դասթգահ: Հոմայնուն դասթգահը գեղեցիկ զգացողություն հաղորդում մարդուն և այդ պատճառով այն կոչվում է «սիրահարների դասթգահ», քանի որ ունի խորհրդավոր տխրություն և հատուկ ոգևորություն։ Իրականում չնայած Հոմայուն դասթգահի երաժշտության մեջ կա թախիծ, բայց այն փառահեղ է։ Այս դասթգահն ունի մի քանի գուշեհ, որոնցից Բիդադը համարվում է դասթգահի բարձրակետը:
Առաջարկում ենք ունկնդրել Դասթգահ Հոմայունի Բիդադ գուշեհի մեղեդային կազմությամբ գեղեցիկ երգ Ալիռեզա Էֆթեխարիի կատարմամբ:
Հարգելի բարեկամներ հուսով ենք այս գեղեցիկ երգը ձեզ դուր եկավ: Հաջորդ թողարկման ընթացքում կներկայացնենք իրանական դասական երաժշտության յոթ դասթգահներից մնացած երեքը: Աստված Ձեզ պահապան:
