«Յոթ օրանգ», Իրանի ազգագրական երաժշտություն (5)
Օգոստոս 10, 2022 12:29 Asia/Yerevan
Այսօրվա հաղորդման ընթացքում կծանոթանանք Իրանի Մազանդարան նահանգի երաժշտությանը:
Ողջույն հարգելի ունկնդիրներ, Ձեզ հետ ենք, «Յոթ օրանգ» հաղորդաշարի հերթական թողարկմամբ:Այսօր կծանոթանանք Իրանի Մազանդարան շրջանի երաժշտությանը:
Մինչ Կասպից ծովի հարավային շրջաններում արիացիների բնակություն հաստատելն այնտեղ ապրում էր Տապուր ժողովուրդը: Տապուրներն իրանական ծագում ունեցող հնագույն ցեղ են: Իրանի հյուսիսում գտնվող Ալբորս լեռնաշղթայի արևելյան բարձունքներում ապրել են նաև Հիրկանի, Պարթև և այլ ցեղերի մարդիկ։ Այդ շրջանն այսօր հայտնի է որպես Իրանի Մազանդարան նահանգ: Նահանգը մի կողմից շրջապատված է Ալբորս լեռնաշղթայով, մյուս կողմից՝ Կասպից ծովով: Այսօր նահանգների սահմանները որոշվում են դրանց աշխարհագրական տարածքի հիմամբ: Սակայն ազգային պատկանելիությունն ու լեզուն սահման չեն ճանաչում: Որպես օրինակ, Մազանդարանի բարբառը կիրառվում է ոչ միայն այդ նահանգում , այլ նաև հարևան Գոլեստան նահանգի մի շարք բնակավայրերում, այդ թվում՝ Բանդար Գազ քաղաքից մինչև Քաթուլ Ալիաբադ ընկած շրջաններում: Մազանդարանի ցեղերի անունները կան այնպիսի պատմաբանների աշխատություններում, ինչպես Արիանը և Կվինտուս Կուրտիսը: Բացի այդ, նրանց մասին հիշատակել են նաև Պտղոմեոսն ու Ստրաբոնը:
Երաժշտությունն առկա է մազնադարանցիների կյանքի բոլոր ասպարեզներում: Հնուց ի վեր այս նահանգում զբաղվել են երաժշտությամբ: Մազանդարանի երաժշտությունը կարելի է բաժանել երեք տեսակի՝ նվագելու երաժշտություն, երգելու երաժշտություն և պարելու երաժշտություն: Երգերի համար նախատեսված երաժշտությունը Մազանդարանի երաժշտության ամենակարևոր տեսակներից է և իր հերթին լինում է մի քանի տեսակի՝ տապուրի, քաթուլի, չարվադարի, նաջմա, սանամ և այլն:
Այս հաղորդման ընթացքում մենք կխոսենք երգերի համար նախատեսված երաժշտության մասին:
---
Տապուրի երաժշտությունը վերագրվում է համանուն ցեղին: Այն անվանում են նաև Ամիրի երաժշտություն: Ամիր խանին երգեցողության տեսակ է, որը մեծ տարածում ունի Մազանդարան նահանգում: Սեֆյանների ժամանակաշրջանում ապրած բանաստեղծ Ամիր Փազավարի Մազանդարանիի գրած բանաստեղծությունները մեծ սիրով են ընդունվել ժողովրդի շրջանում: Նա ապրել է 17-18-րդ դարում: Ամիր Փազավարիի բանաստեղծությունները ներկայացնում են երկտողներ և անվանվել են «Ամիր Գաթե» կամ՝ «Ամիրն ասել է»: Այս բանաստեղծի ստեղծագործությունները վկայում են իմամ Ալիին և իսլամի մարգարեի ընտանիքին նրա նվիրվածության մասին:
Լսենք Ամիրի երաժշտությունից մի կատարում ՝ վարպետ Աբդոլհասան Խոշռուի կատարմամբ:
Միասին լսեցինք Աբդոլհասան Խոշռուի գեղեցիկ կատարումը:
Երջանկահիշատակ Աբդոլհասան Խոշռուն ծնվել է 1946թ․ Ղաեմշահրում: Նրա հայրն իր ժամանակի ականավոր երգիչներից էր: Խոշռուն մանկուց սովորել է իր բնակավայրի երաժշտությունը և կարևոր դերակատարություն ունեցել Մազանդարանի երաժշտության պահպանման գործում:
Շարունակենք մեր զրույցը և անդրադառնանք քաթուլի երաժշտությանը:
Իրանի կրոնական հնագույն գրքերից մեկում՝ Ավեստայում, քաթիո նշանակում է մեծ: Մազանադարանի բարբառում նույնպես այն նշանակում է մեծ: Քաթուլի երաժշտությունը հենց սկզբից բարձր տոնով է սկսվում և պետք է երգել ամենաբարձր տոնով: Քաթուլի երգը հնչում է հարսանիքների ու տոնակատարությունների ժամանակ և ներկաները ձայնակցում են երգչին, որպեսզի նա ավելի բարձր ձայնով երգի: Քաթուլի երգերն ուղեկցում են լալեվա և սորնա գործիքներով նվագվող երաժշտությամբ, և կապված են Մազանդարանի արևելյան շրջանների ու Ալիաբադ Քաթուլի հետ: Այս երաժշտությունը շատ են կարևորում նաև Մազնադարանի հարևան Գոլեստան նահանգում և Ալիաբադ Քաթուլ քաղաքում: Այս երաժշտութունը ներառում է տարբեր տեսակի երգեր, որոնց մասին կխոսենք Գոլեստան նահանգի երաժշտության մասին ծրագրում:
Լսենք «Յար Նարենջի խանում» գեղեցիկ երգը՝ «Նաջվայի Քաթուլ» խմբի կատարմամբ:
Միասին լսեցինք «Յար Նարենջի խանում» գեղեցիկ երգը՝ «Նաջվայի Քաթուլ» խմբի կատարմամբ:
Հաղորդման վերջում կխոսենք Մազանդարանի չարվադարի կամ չարբիդարի երաժշտության մասին, որը նույնպես նախատեսված է երգերի համար:
Չարվադարի երաժշտությամբ ուղեկցվող երգերը երգում են չարվադարները: Այս երգերը պատմում են Մազանդարան նահանգի չարվադարների կյանքի մասին: Հնում, երբ գյուղերը գգտնվում էին բարձրադիր վայրերում, և մարդկանց կյանքի համար անհրաժեշտ ապրանքները ձեռք բերելը հեշտ չէր, մարդիկ ում անվանում էին «չարվադարներ», ընտանի կենդանիների միջոցով մարդկանց օգնում էին ձեռք բերել իրենց անհրաժեշտ ապրանքները:
Մեկ այլ տեղ չարվադարներ են կոչվում այն մարդիկ, ովքեր ջորիներով գնում էին Մազանդարանի ու Գիլանի անտառներ և կտրում ծառերը, որոնք նախապես ընտրվում ու նշանակվում էին ճարտարագետների կամ անտառային պահպանության գրասենյակի կողմից: Քանի որ անտառային ճանապարհները հարթ չէին ու մեքենա չէր կարող դրանցով անցնել, չարվադարները ջորիներով դուրս էին բերում կտրատված ծառերը:
Այս ընթացքում ծնվեց չարվադարի երաժշտությունը, որը պատմում էր չարվադարների մասին ու որը հիմնականում երգում էին հենց նրանք: Մազանդարանի երաժշտության մեջ չարվադարի երաժշտությանը մեծ տեղ է հատկացվել: Այս նահանգի ավանդական երաժշտության ալբոմներում ներառվում են մեծ թվով չարվադարի երգեր: Այդ երգերը երգվում են տխուր տոնով և ներկայացնում են չարվադարիների կյանքն ու առօրյան:
Միասին լսենք չարվադարի երգի կատարում:
Հարգելի ունկնդիրներ, ավարտվեց մեր հերթական հաղորդումը: Հետագա թողարկումներում կշարունակենք ձեզ ներկայացնել Մազանդարանի երաժշտությունը:
Աստված Ձեզ պահապան:
