Pars Today

Qyteti kreativ është një koncept shumë i zhvilluar dhe me formimin e rrjetit të qyteteve kreative të UNESCO-s me shkrutesën UCCN, tanimë është shndërruar në një lëvizje botërore. Në këtë ide, qytetet përveçse duhet të kenë punë dhe drejtësi sociale, duhet të jenë edhe kreative, me këtë kuptim që të zotohen për forcimin e kreativitetit në mesin e qytetarëve dhe të krijojnë kushte dhe eksperienca të kënaqshme për qytetarët.

Rrjeti i qyteteve kreative është krijuar nga organizata UNESCO në vitin 2004 dhe aktualisht mbi 180 qytete anë e mbanë botës janë anëtare të këtij rrjeti. Qëllimi i këtij rrjeti është forcimi i bashkëpunimeve ndërkombëtare mes qyteteve anëtare me qëllim të investimeve në fushën e kreativitetit. Sipas pikëpamjes së UNESCO-s, kreativiteti është drejtimi i zhvillimit të qëndrueshëm urban, pjesëmarrje shoqërore dhe gjallëria kulturore.

Qyteti Rasht, qendër e provincës Gilan, gjithashtu në vitin 2015, ishte zgjedhur qyteti i kreativitetit për njohjen e ushqimeve nga ana e rrjetit të qyteteve kreative. Një titull ky i cili ka parasysh llojllojshmërinë ushqimore të Gilanit. Arsyeja për zgjedhjen e qytetit Rasht si qyteti kreativ për njohjen e ushqimeve, është ekzistenca e 220 ushqimeve popullore të këtij rajoni, llojllojshmëria e ushqimit dhe produktet ushqimore popullore të këtij rajoni, si dhe procesi i prodhimit të ushqimit popullore dhe vendor me bazë shëndetin nga fusha bujqësore deri në tryezë.

Së fundi, selia e organizatës UNESCO në Paris ka zgjedhur 49 qytete të botës si qytete kreative të ushqimit dhe qyteti Kermanshah i Iranit është futur në këtë listë të UNESCO-s. Provinca Kermanshah me rreth 80 lloje të ushqimit, 11 lloje të bukës, 20 lloje të ëmbëlsirave dhe ushqimeve të veçanta mes dy racioneve, ka një potencial shumë të lartë në fushën e ushqimit dhe për shumë vite mirëpret dashamirësit e ushqimit nga i gjithë Irani dhe anë e mbanë bota.

Kuzhina dhe gatimi në çdo shoqëri në përputhje me natyrën kulturore, regjionale dhe klimatike si dhe në përshtatshmëri me sistemin e jetesës së njerëzve të asaj shoqërie, përmban një varg aftësi teknike dhe artistike që duke praktikuar në veprim ato aftësi në një proces të organizuar, përpunohen dhe përgatiten lëndët e para ushqimore në të cilat ekziston qasje për gatim dhe për prodhimin e ushqimit. Gatimin e kanë konsideruar si karakteristikë e cila e dallon njeriun inteligjent nga kafshët e tjera. Claude Levi-Strauss, antropolog francez, në veprën e tij të njohur me titull “The Raw and the Cooked”, beson se gatimi ose zierja e ushqimeve edhe paraqet procesin e tranzicionit nga natyre në kulturë edhe është prezantues i gjendjes dhe kushteve të njeriut me të gjitha karakteristikat e tij si qenie njerëzore.

Në të kaluarën, shoqëritë të cilët gëzonin një ekonomi bujqësore të nivelit të mirë dhe prodhonin shumë lëndë ushqimore nga prodhimet bujqësore dhe të kafshëve, kishin një kulturë më të zhvilluar të kuzhinës dhe llojllojshmëri të madhe në artin dhe teknikën e gatimit, prodhimit dhe shpërndarjes së ushqimeve. Për shembull, një prej shoqërive e cila ka një larmi shumë të madhe dhe shije të ndryshme ushqimore në nivel shumë të lartë dhe ka një shkollë të kuzhinës së vet në botë, është vendi i Iranit. Receta e gatimit dhe metodat e përgatitjes së llojeve të ndryshme të lëndëve të para dhe zierja e gjithë këtyre ushqimeve të llojllojshme dhe të ndryshme iraniane që janë theksuar në veprat “Karname” dhe “Made Hajat” të mbetura nga periudha e dinastisë Safavite, tregojnë qartë eksperiencën e gjatë në artin dhe teknikën e komplikuar dhe të bukur të kuzhinës dhe gatimit në Iran.

Naxhaf Darjabandi, shkrimtar dhe përkthyesi i ndjerë iranian, në librin e tij të çmuar që e ka shkruar në lidhje me kuzhinën dhe ushqimet e llojllojshme iraniane, shkruan: “Në kuzhinën iraniane është fshehur një sekret e një fshehtësi që buron nga kultura persiane që i ka dhënë karakteristikë të veçantë ekzistencës së saj dhe e ka bërë atë të famshme në të gjithë botën. Kuzhina iraniane ashtu sikur tapeti, arkitektura, gnosticizmi dhe letërsia persiane, mund të konsiderohet një art shumë i zhvilluar dhe ashtu si tapeti i punuar me dorë, edhe kuzhina është rezultat i pakontestueshëm i punës së duarve të femrave iraniane. Ky art si një burim i pashtershëm dhe gjallërues, ka ushqyer dhe furnizuar një sferë të gjerë të artit të kuzhinës jashtë kufijve të Iranit dhe në mesin e popujve myslimanë dhe nënkontinentit Indian ajo është shndërruar në formën e shkollës amë të kuzhinës dhe nëpërmjet rrugës së kulturës së Spanjës dhe Italisë, ka depërtuar edhe në kulturën e të gjithë Evropës Jugore”.

Provinca Kermanshah duke pasur popullatë origjinale, fisnike, bujare dhe shumë mikpritëse si dhe një sipërfaqe të gjerë të territorit gjeografik si dhe duke pasuar një larmi të madhe të dialekteve gjuhësore dhe të folmeve të shumta lokale, konsiderohet një prej qendrave me rëndësi të madhe në fushën e turizmit. Ekzistenca e 2600 fshatrave të bukura që janë të banuara, ekzistenca e klimës së larmishme dhe katër stinore si dhe atraksionet natyrore si bjeshkët e larta dhe malet e lumenjtë, të gjitha këto e kanë shndërruar këtë rajon të Iranit në një parajsë të bukur për dashamirësit e turizmit natyror nga e gjithë bota.

Historia, kultura dhe arti i Kermanshah dhe pozita e këtij qyteti në fushën e kulturës dhe civilizimit iranian, ka rëndësi të pamohueshëm për turistët të cilët e zgjedhin Iranin si destinacion të udhëtimit turistik të tyre. Provinca Kermanshah me 2200 vepra të regjistruara në nivel kombëtar dhe me regjistrimin në nivel botëror të monumenteve antike e historike si kompleksit Bistun, si dhe me kushtet klimatike të ndryshme, është një margaritar i shkëlqyeshëm në perëndim të Iranit. Për shkak të larmisë së madhe klimatike dhe historisë së lashtë të civilizimit në këtë rajon, kultura e ushqimeve dhe e kuzhinës së popullatës së Kermanshahit ka një larmi shumë të madhe dhe përfshinë ushqime dhe ëmbëlsirat e llojllojshme. “Bezhi”, Buka me yndyrë e Kermanshahit, buke me sheqer, bukë orizi, bukë me hurma, ëmbëlsira Kak dhe vaji i Kermanshahit; janë vetëm disa nga produktet e kuzhinës dhe gatimit tradicional dhe popullor të këtij rajoni që kanë famë botërore. Ushqimet e tilla si çorba Tarkhine, çorba Abasali, çorba me patëllxhan, gjellërat me bamje të grira, Kanger, Rivas, Bamije, qebapi i brirëve, Sib Polu, Abgusht i Kermanshahit, Abgusht Baghi dhe me dhjetëra ushqime të tjera të shijshme dhe kreative që gatuhen e zihen nga popullata e kësaj province janë prej atraksioneve të kulturës së ushqimit të popullatës së Kermanshahit që kanë tërhequr vëmendjen e ekspertëve dhe turistëve të ndryshëm. Për t’u njohur më me disa nga këto ushqime, në vazhdim shkurtimisht do të flasim për lëndët e para dhe mënyrën e përgatitjes së disa prej këtyre ushqimeve.

“Kak” është një ëmbëlsirë shumë e shijshme me shije ngadhënjyese të kanellës e cila është e vjetër mbi 100 vjet, gatuhet me petë shumë të holla brumi dhe lëndët përbërëse të saj janë mielli i grurit, sheqeri ose sheqer pluhur, vezë, kanellë, vaj, kardamom dhe ujë. Ata të cilët për herë të parë përballen me këtë ëmbëlsirë mund të shikojnë si sfidë ngrënien e kësaj ëmbëlsire për shkak të ekzistencës së petave të thata dhe pluhurit mes petave!

“Çorba Abasali” është një gjellë që zihet me lëndët përbërëse si qiqra, thjerrëza, fasule, jeshillëqe aromatike, pure gruri, mish, erëza të ndryshme dhe vaj Kermanshahi që nga aspekti i shijes, është e pashembullt dhe unike. Thuhet se 100 vite më parë një person me emrin Abas Ali e ziente dhe përgatiste këtë lloje çorbe gjatë muajit të shenjtë të Ramazanit për Iftar dhe e shpërndante për njerëzit nëpër xhamitë e këtij qyteti. Që nga ajo kohë, kjo gjellë është njohur me emrin e tij.

“Çorba Tarkhine” jo vetëm që është një ushqim i shijshëm, por kjo gjellë shërben edhe si një lëndë medicinale për kurimin e sëmundjeve të tilla si gripi dhe ftohja e ndryshme. Dy lëndët kryesore të këtij ushqimi janë gruri dhe ajrani që janë përgatitur së bashku. Lëndët e tjera të këtij ushqimi janë spinaqi i grirë, bizelja e tharë e ndarë, thjerrëzat, qepët dhe lëngu i pulës.

Një prej bimëve që mbinë dhe zhvillohen në stinën e pranverës është bima gjethegjate “Falcaria vulgaris” që ka karakteristika të shumta medicinale. Bima gjethegjate gjithnjë ka një rol të rëndësishëm në sofrën e popullatës së Kermanshahit dhe me atë gatuhen gjellëra të ndryshme dhe efekt shumë të madh për mënjanimin e infeksioneve në zorrë dhe në sistemin e tretjes. Kjo gjellë quhet “Kuku Paghaze” dhe më pak mund të vërehet nëpër restorante ndërsa gatuhet me lëndë të tilla si hudhër, qepë, erëza dhe vezë.

“Khoreshe Khelal” është një gjellë shumë e shijshme dhe origjinale e Kermanshahit që gatuhet me vaj Kermanshahi, bamje të grira në formë drapri, salcë domatesh, lëng të distiluar të luleve, mish dele, barberri dhe lloje të ndryshme të erëzave. Një çështje e rëndësishme në lidhje me këtë gjellë është kjo që mishi i përdorur në këtë gjellë duhet të jetë i prerë në copëza të vogla dhe në gatimin e kësaj gjelle duhet përdorur qepa e kuqe, sepse qepa e bardh i jep shije të ëmbël ushqimit. Në shumicën e ceremonive dhe gostive të popullatës së këtij rajoni, kjo gjellë shërbehet me pilaf orizi.

“Bukë orizi” është një lloj ëmbëlsire popullore dhe konsiderohet një prej suvenireve më të njohura të provincës Kermanshah që gatuhet me mill orizi, mill gruri, sheqer, vezë, lëngë të distiluar të luleve dhe vaj Kermanshahi. Ëmbëlsira bukë orizi që quhet “Nan Berenxhi” është e vjetër rreth 150 vjet. Kermnashahi pasi që ndodhet në Rrugën e Mëndafshit dhe në rrugën drejt Qerbelasë, udhëtarë dhe vizitorë të shumtë shkonin në këtë qytet dhe banorët e këtij qyteti dhe banorët e këtij qyteti me kohë kanë menduar për gatimin e një lloji të bukës e cila do të kishte edhe qëndrueshmëri më të gjatë edhe cilësi më të shumta ushqimore. Në këtë mënyrë është krijuar kjo ëmbëlsirë e shijshme, madje kjo ëmbëlsirë është regjistruar edhe si një vepër jomateriale në trashëgiminë kombëtare.

Nuk mund të flitet për Kermanshahin dhe të mos flitet për mishin e pjekur në skarë “Dande Kebab”. Lëndët kryesore të “Dande Kebab” janë mishi i kofshës së parë të deles, file mish dele dhe mishi i brirëve. Mishi pasi të pritet, grihet në mënyrë të duhur dhe pastaj shtrihet në katër shufra metali. Pastaj i shtohet qepa dhe kripa. Një çështje më e rëndësishme është kjo që mishi për përgatitjen e këtij lloji qebapi, pas prerjes së kafshës duhet të qëndrojë në frigoriferë për 24 orë dhe pastaj të bëhet qebap në mënyrë që të mos forcohet. Përgatitja e këtij ushqimi kërkon aftësi të lartë dhe për ta pjekur këtë qebap duhet përdorur vetëm thëngjill.

Lënda kryesore që përdoret në ushqimet e gatuara në qytetin Kermanshah është vaji-yndyra e Kermanshahit. Ky është tëlyeni që prodhohet nga qumështi i lopës dhe deles. Zakonisht qumështi ose kosi tundet dhe nga ai prodhohet tëlyeni. Pastaj tëlyenin e tundur e vendosin në tenxhere të mëdha dhe me temperaturë të ulët e shkrinë në vaj. Pas shkrirjes dhe kullimit të lëndëve shtesë, ajo që mbetet është yndyrë ose tëlyen i kafshëve. Tëlyeni që prodhohet nga qumështi i deleve ka ngjyrë pak në të bardhë ndërsa ngjyra e tëlyenit të prodhuar nga qumështi i lopës është në ngjyrë pak më të verdhë. Tëlyeni që prodhohet në stinën e pranverës, ka shije dhe aromë më të mirë për shkak se kafshën në stinën e pranverës kanë kullosa më të mira për t’u ushqyer.