Pars Today

Hatırlanacağı üzere geçen bölümde İran’ın Çarmahal ve Bahtiyari eyaletine seyahatimize başladık.

Bu özel ve güzel yöremiz İran platosunun merkezî bölgesinde ve Zagros sıradağlarının arasında yer alıyor. Geçen bölümde bölgenin coğrafi ve doğal yapısından söz ettik, ayrıca yörede Bahtiyari aşireti yaşadığını anlattık.

Bahtiyari aşireti kendine özgü has yaşam tarzı ve gelenekleri ile birlikte bu güzel bölgenin eşsiz turistik cazibelerinden birini oluşturuyor ve her zaman seyyahların ve yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekiyor.

Bu yüzden bugün seyahatimize Bahtiyari aşiretine uğrayarak devam etmek istiyoruz.

Bahtiyari aşireti Lor kavminin en büyük boylarından birini ve aynı zamanda İran’ın da en büyük göçebe aşiretlerinden birini oluşturuyor. Bu aşiret Heftleng ve Çarleng adları ile anılan iki büyük kabileden oluşuyor ve Çarmahal ve Bahtiyari eyaletinin yanı sıra İsfahan, Lorestan ve Huzistan eyaletlerinin büyük bir bölümünde yaşıyor.

Aslında Çarmahal ve Bahtiyari aşiretleri 200 bin kişilik nüfusu ile eyaletin yaylalarında yaşıyor ve bölge içi ve bölge dışı göç eden aşiretlere ayrılıyor. Bu aşiretlerin tümü geçmişlerinin geleneklerine göre yaşıyor. Bölge içi göç eden Bahtiyari aşireti bölgenin yarı sıcak yörelerinde ve köylerinde yaşıyor ve göç mevsiminde aynı bölgenin içindeki dağlık alanlara ve yaylara göç ediyor. Eyaletin bölge dışına göç eden aşiretleri ise sonbahar mevsiminde çevre eyaletlerin alçak rakımlı ovalarının yolunu tutuyor.

Bahtiyari aşireti göç sırasında yaşamı için gerekli olan zaruri eşyalarını yanına alıyor ve Zagros sıradağlarının tehlikeli yamaçlarını geride bırakarak Huzistan eyaletinin düz ovalarında kara çadırlarını kuruyor.

Bahtiyari aşiretinin yüz yıllardır değişmeyen göç güzergahı zorlu güzergahlar olduğundan, göç sırasında binek hayvanları kullanıyor. Aşiretin geçimi ise geleneksel ekonomiye ve besicilik, tarım ve el sanatları ürünleri gibi ürünlere dayanıyor.

Bahtiyari aşiretinde besicilik önemli rol ifa ediyor ve aşiretin bekası, beslediği hayvanların sayısına bağlı olduğu anlaşılıyor. Her aşiret ailesinin esas sermayesini ve geçim kaynağını, beslediği hayvan sürüleri ve sayıları oluşturuyor ve bu sayı ayrıca her ailenin sosyal konumunu belirliyor.

Göçebe yaşamı sade olmakla beraber oldukça zorlu ve çetin bir yaşamdır. Aşiret üyeleri bekaları için sürekli doğa ile mücadele etmeleri gerekiyor. Ancak bu mücadelenin ufku, aşiret toplumunun sınırlı imkanları yüzünden belirsiz ve korkularla beraber oluyor. Böyle bir ortamda ise insanların yardımlaşması, bekaları için kaçınılmaz görünüyor. Bu işbirliği ve yardımlaşma anlayışı ise Bahtiyari aşireti arasında çeşitli şekillerde tecelli ediyor ve kökleri aşiretin mazisine dayanıyor.

Aşiret için yardımlaşma ve dayanışmanın ana zemini, başta besicilik olmak üzere üretim faaliyetlerinden oluşuyor. Bahtiyari aşireti arasında bu tür yardımlaşmaların çeşitli biçimleri göze çarpıyor. Örneğin hayvanların sütü azaldığı ve yağ veya peynir gibi ürünlerin üretimi için yeterli olmadığı dönemlerde, hayvanlarının sayısı fazla olmayan bazı aileler birbiriyle anlaşıyor ve böylece her gün elde edilen süt bir aileye veriliyor.

Bahtiyari aşiretinin bir başka yardımlaşma alanı, kırpma mevsiminde göze çarpıyor. Aşiret yaylaya çıktığında, genç kuzuların yünü kırpmaya hazır hale geliyor ve bu çalışmada aşiret halkı birbirine yardım ediyor. Bahtiyari aşireti tarım işlerinde de birbirine yardımcı oluyor.

Bahtiyari aşireti Lor aksanı ile konuşuyor. Lor aksanı İran’da konuşulan dillerden biridir ve Dari Farsça diline çok yakındır, fakat aralarında bazı farklılıklar söz konusudur.

Bahtiyari halkı oldukça cesur ve yürekli insanlardır ve göç sırasında genellikle geceleri dağların ve ormanların arasında geçirmek zorundadır. Bu bölgelerde bazen yırtıcı hayvanlar aşiret halkına saldırır veya bazen doğal olaylar bazı hasarlara yol açar. Göç yolunda çobanlardan biri sürüsü ile birlikte öncü olarak hareket ederken, geriye kalan sürüler de onu izler ve en son aşiret halkı eşyaları ile yoluna devam eder.

Eş seçimi ve aile kurmak, Bahtiyari aşiretinde büyük önem arz eder. Aşiret yaşamının elzemlerinden biri olan akrabalık bağlarını pekiştirme işi genellikle izdivaç sayesinde gerçekleşir. Bu yüzden aşiret arasında izdivaç fiili yaygındır.

Bahtiyari aşiretinde ailevi ilişkiler çok güçlüdür ve her ailede babanın rolü çok önemli sayılır, öyle ki tüm aile fertleri babaya özel saygı duyar. Gerçi annelerin de özel saygınlığı söz konusudur ve babanın yokluğunda aileden sorumlu olan üye, annedir.

Bahtiyari aşiretinde boşanma fiili tenkit edilen bir ameldir ve bu yüzden aşiret arasında boşanma durumuna ender rastlanır. Belki de bu yüzden aşiret içinde düğün töreni büyük önem arz eder ve büyük bir coşku ve tüm aşiret üyelerinin katılımı ile gerçekleşir. Bahtiyari aşiretinin düğünlerinde at yarışları ve yerel sazlar eşliğinde eğlenmek adettir.

Bahtiyari ailelerin arasında iş paylaşımı cinsiyete ve yaşa bağlıdır. Bazı işler kadınlara ve bazı işler de erkeklere özeldir. Kadınların esas görevi çocukların bakımı, ekmek ve yemek yapmak, su ve odun getirmek, koyunlara ve keçilere bakmak, hayvanların sütünü sağmak, süt ürünlerini üretmek ve kilim ve halı gibi el sanatları ürünlerini üretmekten ibarettir. Erkekler ise genellikle sürüyü otlatmak, hayvanları korumak, tarlada çalışmak, ürünleri satmak veya ihtiyaç duyulan ürünleri temin etmek, kararlara ortaklık etmek, başkaları ile alış veriş yapmak gibi işlerle uğraşır. Bu arada erkeklerin en önemli ve en zorlu görevi, göç sırasında söz konusu olur, çünkü aşiret erkekleri göç sırasında dağların zorlu yamaçlarını veya coşan ırmakları büyük bir cesaretle aşmaları ve ailelerini ve hayvanlarını sağ salim gidecekleri yere ulaştırmaları gerekir.

Bahtiyari aşireti konukseverliği ile de ünlüdür. Aşiret halkı misafiri Allah’ın gönderdiği kulu ve evin bereketi gibi algılar ve buna göre de yabancı misafirlere büyük önem verir ve hizmette kusur etmemeye çalışır.

Bahtiyari aşireti binlerce yıldan beri atları üzerinde bu yöreyi baştan başa dolaşan cesur insanlardır. Aşirette hemen hemen herkes ata binmeyi bilir ve her Bahtiyari’nin en büyük arzusu, çevik ve iyi bir ata sahip olmaktır. Bahtiyari aşiretinin düğünlerde ve şenliklerde en büyük eğlencelerinden biri de, at yarışlarıdır.

Bahtiyari aşireti ile tanıştıktan sonra bu aşirete bağlı olan ve göçebe hayatı yaşayanların genellikle kara çadırlarda, belli bir yere yerleşenlerin ise kırsal alanlarda inşa ettikleri evlerde yaşadığı belirtilmelidir.

Kara çadırlar keçi yününden ve kadınlarca dokunan kalın kumaştan yapılır. Keçi yünü kara çadırları yağmura karşı korur. Kara çadır genellikle kısa bir sürede Bahtiyari kadın ve erkeğin işbirliği ile kurulur ve içindeki eşyalar da genellikle aşiret insanının ihtiyaç duyduğu temel eşyalardan oluşur.015