Европа учлиги баёноти, бирёқлама позиция олиш ва Эронга қарши айбловларнинг такрорланиши

Европа Иттифоқи ва Нермания, Франция ва Британиядан ташкил топган Европа учлиги Баржом ядровий фаолиятлар келишувига эришишда муҳим рол уйнади, аммо бу мамлакатлар Американинг Баржом ядровий келишувини тарк этишидан кейин бу келишувни сақлаб қолиш йўлида қабул қилиб бўлмайдиган ва пассиф фаолият олиб боришди. Европа учлигининг олган охирги позицияси бу фикрни исботлайди.

4+1 гуруҳига аъзо европалик учта мамлакат сешанба куни "Эроннинг МАГАТЭ ҳакамлар кенгашида Эронни текшириш ва назорат қилиш "  ҳақида иддаоли мавзў билан бир баёнот нашр этишди. Европалик мамлакатлар ушбу баёнотда, уларнинг бундай сайъ-ҳаракати Баржом ядровий келишувда "ихтилофларни бартараф этиш механизми" номли механизмни бошлаш учун амалга оширилган деб иддао қилишди. 

Европалик учта мамлакат ушбу баёнотда, Эронни Баржом ядровий келишувига риоят этмасликда айблаш зимнида, бу келишувни қўллаб-қувватлашларини иддао қилди: "Баржом ядровий келишувидаги иштирок этувчи томон сифатида, ушбу келишувни ҳимоят этишимизни давом этамиз ва  сизга уни сақлаш ва тўлиқ амалга ошириш учун биргаликда ишлаш мажбуриятимизни эслатиб ўтамиз. Биз Эроннинг жиддий ва қайтариб бўлмайдиган оқибатларга олиб келадиган ядровий мажбуриятларини бузганлигидан чуқур хавотирдамиз"-деб иддоа қилди. 

Европа учлиги илгари ҳам Эронни беш босқич шаклида ўз мажбуриятларини қисқартиришини қоралаган ва Эронни ушбу жараённи давом эттириш ва олдинги ҳолатга қайтишга чақирган эди.

Европаликларнинг охирги иддаолари шундай бир вазъиятда баён этилмоқдаким, Америка кўп монеа яратиш зимнида, Баржом ядровий келишувининг мувафаққиятсизликка учраши учун бор куч қудратини сарфлади. Шунинг учун Вашингтон Баржом ядровий келишувида ихтилофларни ҳал этиш механизмини бошлаш заминида европалик учликнинг Баржом ядровий келишувига қарши амалга оширган сайъ-ҳаракатини қўллаб-қувватлади. Европа учлиги Эроннинг охирги мажбуриятларини беш босқичда босқичма-босқич қисқартириш баҳонасида, албатта ушбу учта мамлакат ва Европа Иттифоқининг мажбуриятларини бажарилмаганига жавобан эди,. Шунинг учун улар 2020 йил 14 январда Баржом ядровий келишувдаги ихтилофларни ҳал этиш механизмини фаоллаштиришди. Айни пайтда, Европалик учлик томонидан Эронга қарши айбловларни эълон қилиши шундай бир вазъиятда баён этилмоқдаким, Американинг Баржом ядровий келишувидан чиқишидан сўнг, европаликларнинг позицияларини кўриб чиқиш Эрон баробарида ўз зиммаларига олган ўз мажбуриятларини ижро этишда уларнинг қобилиятсизликлари ва заифлигининг нишонасидир. 

Эрон ўзининг миллий манфаатлари доирасида Баржом ядровий келишувини қабул қилган ва 4+1 гуруҳи аъзолари, айниқса европаликлар ушбу келишувда ўз зиммаларига олган мажбуриятларни ижро этишларига умидворлик билдиради. 

Эрон президенти Ҳасан Руҳонийнинг айтишича, Эрон Баржом ядровий келишувида олган мажбуриятларини қиқартириш учун амалга оширган сайъ-ҳаракати ушбу келишувнинг доирасида ва уни сақлаш учун эди ва Эрон ҳалигача масалани ҳал этиш учун Европа Иттифоқи билан ҳамкорлик ва муносабат қилишга тайёрдир. 

Европаликларга бу мажбуриятлар Инстекс шаклида Эрон билан иқтисодий, савдо ва нефт соҳасидаги ўзаро муносабатларни давом эттириш механизмларини яратиш орқали АҚШ санкцияларининг салбий тасирини камайтиришни ўз ичига олади. Европалик учлик ҳақиқатга хилоф тарзда Инстекс механизмини ижро этишга иддао қилмоқда. 

Бу учликнинг баёнотида шундай келтирилган: "Европа учлиги ниқоби остида Баржомда кўзда тутилган санкцияларни олиб ташлашни давом эттирдик ва Интиекс механизмини тўлиқ амалга ошириб, Эрон билан қонуний савдони осонлаштириш учун қўшимча сайъ-ҳаракат қилдик."

Шундай савол юзага келадиким, нима учун Европа Баржом ядровий келишувидан чиқиш учун Трамп давлатининг ноқонуний сайъ-ҳаракати қаршисида қатъий позиция олмасдан, ҳолбуки Эронга нисбатан қаттиқ ёндошувни ижрога қуймоқда? 

Европа учлиги ўз баёнотида Эрон Баржом келишувидаги мажбуриятини  қисқартиришига ишора этиш учун ушбу мажбуриятни "бузган" сўзидан фойдаланмоқда, аммо Американинг ўз мажбуриятларини поймол этиб, ядровий келишувдан чиқишини "чимқиш " сўзидан фойдаланади. 

Бу ҳақда европалик учта мамлакат "Американинг Баржом келишувидан чиқиши" ҳақида фақатгина афсўсланиш изҳор этиш билан кифояланиб, Эрон томонидан Баржом ядровий келишувини иддаоли бузи ҳақида эса ихтилофларни ҳал этиш механизмини фаоллаштиришди. Бу баёнотда шундай келтирилади: "Бизни ҳар доим АҚШнинг Баржом ядровий келишувидан чиқиши, шу қаторда БМТ Хавфсизлик Кенгашининг 2231 резолюцияси билан тасдиқланган БМТ хавфсизлик кенгаши резолюциясининг асосий қисмлари бўлган тарқатиш лойиҳалари учун санкциялардан озод қилиш ҳоллари ҳақида ташвишланиб келдик."

Шундай савол юзага келадиким, нима учун Европа Американинг Баржом ядровий келишувидан чиққани учун Трамп давлатининг ноқонуний сайъ-ҳаракатига қарши жиддий позиция олмасдан, Эронга қарши қаттиққўллик билан позиция олади? 

Европа учлиги нашр этган баёнотдаги бошқа масала бу Эроон қашисида МАГАТЭ ташкилотининг муносабатини қўллаб-қувватлашдан иборат. 

Бу баёнотда шундай келтирилади: "Биз МАГАТЭ ташкилотидан Эрон томонидан Баржом ядровий келишувидаги мажбуриятларни ижро этилишини текшириш заминида ўз маъмуриятини бажараши ҳақида холис ва профессионаллик билан тақдирлаймиз"

МАГАТЭ бош котиби Рафаэл Гросси Теҳронни бу агентлик билан ҳамкорлик қилмасликда айблади. Халқаро атом энегияси агентлиги ўтган ой ҳисоботида Эроннинг ядровий иншоотларини "мисли кўрилмаган текширувлар" ўтказишини эълон қилиб, 2000 йилнинг бошларида кичик миқёсдаги ядровйи тадқиқотлар ўтказилиши мумкин бўлган жойларни текширишга чақирди. МАГАТЭ-нингг ноқонуний ушбу талабига Теҳрон қарши чиқди.

Эрон агентликнинг масъулият доираси келишув битимида тўлиқ аниқ эканлигини ва Теҳрон, айниқса Эроннинг душманлари масалан сионистик режим ва АҚШ-нинг тинч ядровий дастури ҳақидаги ҳар қандай иддаоларига жавоб бермаслигини ва МАГАТЭ бош котиби томонидан талаб қилинган ҳар қандай жойни текширишга рухсат бермаслигини таъкидлади.