Туркия президентининг Теҳронга ташрифи бошланади

Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған 18-июл душанба куни кечқурун Эрон Ислом Жумҳурияти Президенти Саййид Иброҳим Раисийнинг расмий таклифига биноан сиёсий ва иқтисодий раймийлардан иборат юқори мартабали делегация бошчилигида Теҳронга боради.

Туркия президенти ва унга ҳамроҳ бўлган делегация ташрифи чоғида икки томон расмийлари икки давлат ўртасидаги иқтисодий, савдо ва сиёсий ҳамкорликнинг ўсиб бораётган жараёнини кўздан кечиради. Икки томонлама учрашувлардан ташқари, Туркия Президентининг Теҳронга ташрифидан кўзланган яна бир мақсад, Остона жараёнига кафолат берувчи Эрон, Россия ва Туркия давлатлар раҳбарларининг Теҳронда ўтказилиши режалаштирилган 7-йиғилишида иштирок этишдир. Шу муносабат билан Туркия президентини расмий кутиб олиш маросими сешанба (19-июл) куни эрталаб Теҳроннинг Саадобод шаҳридаги тарихий-маданий мажмуасида ўтказилишига қарор қилинди. Эрдоғаннинг Теҳрон зиёрати бўлиб ўтади, Россия Президенти Владимир Путиннинг ҳам Теҳронга ташрифи ва уч давлат саммитига қўшилиши режалаштирилган. Эрон, Россия ва Туркия раҳбарларининг еттинчи учрашувида Суриядаги ички инқироз билан боғлиқ масалалар муҳокама қилинади. Шу сабабдан Теҳрон учрашувининг ўтказилиши минтақа ва дунёнинг уч иштирокчи давлати ҳамда бошқа ҳукумат ва давлатлари учун муҳим аҳамиятга эга.

Икки қўшни ва мусулмон давлат сифатида Эрон ва Туркия ўртасидаги муносабатларни ўрганиш икки томонлама, минтақавий ва халқаро жиҳатлардан муҳим аҳамиятга эга. Айниқса, сўнгги йилларда ҳар икки давлат ҳам минтақадаги ва ҳатто дунёнинг бошқа давлатлари учун таъсирчан рол ўйнаш қобилиятига эга эканлигини исботлади. Эрон ва Туркия ўртасидаги иқтисодий алоқалар соҳасида, икки давлат ўртасидаги алоқаларнинг кундан-кунга кенгроқ миқёсга эга бўлаётганини айтиш керак. Бу тенденция Теҳрон ва Анқара икки томонлама ҳамкорликка қарор қилганини кўрсатади. Минтақавий ҳамкорлик нуқтаи назаридан Эрон ва Туркиянинг Суриянинг ички муаммоларини ҳал қилиш жараёнида иштирок этиши бир пайтлар Ғарбий Осиё мамлакатлари тақдирини ҳал қилган Ғарб ҳукмрон ҳукуматлари энди ўз қитъаларига қайтиши зарурлигини исботлайди. Эрон ва Туркия Россия билан биргаликда бу минтақалар муаммоларини ҳал қилиши ва бу минтақа давлатларининг, жумладан Суриянинг ички ва минтақавий келишмовчилигига барҳам бериши мумкин. Бу соҳада муаммолар мавжуд бўлса-да, бу муаммолар тез орада тугаши кутилмоқда. Сурия президенти Башар ал-Ассаднинг қонуний ҳукумати рухсати билан Эрон ва Россия кучларининг Сурияда бўлиши кун тартибида эканлигига шубҳа йўқ. Туркия ҳарбийларининг бу мамлакатдаги мавжудлиги ноқонуний равишда амалга оширилган ва тез орада турк ҳарбийлари Сурияни тарк этиб, ўз юртига қайтишга мажбур бўлади. 2011 йилдан бери Туркия ҳукумати АҚШ бошчилигидаги ғарбий ҳукуматлар ва Форс кўрфазининг баъзи реакцион араб ҳукуматлари билан бирга Сурияда Башар ал-Ассаднинг қонуний ҳукуматини ағдаришни қўллаб-қувватлади. Аммо 2018 йилда Туркия ҳукумати Суриядаги Америка билан муаммо туфайли бу давлатга бостириб кириб, ерларининг бир қисмини босиб олди. Ўз-ўзидан кўриниб турибдики, турк ҳарбийларининг ҳаракати ноқонуний ва ҳеч қандай қонуний асосга эга эмас. Баъзи экспертлар сўнгги хатти-ҳаракатларни янги дунё тартибининг натижаси деб ҳисоблашади. Дунёни Америка хоҳлаган бир қутбли дунёдан қутқарадиган ва кўп қутбли дунёга ўтадиган тартиб. Бу борада таниқли арман эксперти Ҳарот Артин Араклиян шундай деб ҳисоблайди:

"Бугун туғилган янги дунё тартибида Туркия учинчи куч ролини ўз зиммасига олишга ҳаракат қилмоқда. Агар уддасидан чиқмаса, майдонни тарк этади. Бугун Туркия Сурияда тажовузкордир".

Шу билан бирга, бу арман мутахассиси:

"Туркия Сурия, Озарбайжон, Туркманистондаги барча нефт ва газ ресурсларини ўзлаштириб, Европа томон ҳаракат қилмоқда. Булар Анқара келажакда ўйнайдиган воситалардир. Агар бу ўйин воситалар бўлмаса, "четда" қолад.

Ҳар ҳолда Туркия Республикаси Президенти ва унинг олий мартабали делегациясининг Теҳронга ташрифи икки томонлама ҳамкорлик учун жуда муҳим. Чунки бу сафарда Эрон ва Туркия ўртасидаги ҳамкорликнинг муҳим қисми келгуси йил учун тайёрланади. Айни пайтда Эрон, Россия ва Туркия етакчиларининг еттинчи учрашувини Теҳронда ўтказиш Суриянинг ички ва минтақавий муаммоларига барҳам бериш мақсадида уч давлатнинг яна бир қадамидир. Теҳрон учрашуви қарорлари амалга оширилса, шубҳасиз, Суриянинг нефт ресурсларини ўғирлаётган Америка бу давлатни тарк этишга ва Америка қитъасига қайтишга мажбур бўлади.