Эрон иқтисодиётида билимга асосланган ишлаб чиқаришнинг ўрни, аҳамияти ва натижалари (5)

Инқилоб муаззам раҳбари 1401 йил шиорини "ишлаб чиқариш, билимга асосланиш, иш ўринлари ташкил этиш" деб номлади. Шу муносабат билан йил шиорига асосланган дастурлар тайёрланиб, сизларга тақдим этилмоқда.  Ушбу туркумнинг давомида Ерон иқтисодиётида билимга асосланган ишлаб чиқаришнинг оқибатларидан бири сифатида ёпиқ ёки ярим ёпиқ завод ва компанияларнинг қайта тикланиши муҳокама қилинади.

Гап шундаки, сўнгги ўн йилликларда мамлакатимиз саноат тармоқларида фойдаланилаётган хомашё ва технологияларнинг салмоқли қисми бошқа мамлакатлардан олиб келинган ва шу йиллар давомида биз уларни йетказиб бериш ва янгилаш борасида кўплаб муаммоларга дуч келдик. Сўнгги йилларда кўплаб заводлар ишлаб чиқариш линиясини ташкил етиш ва тугатишда муаммоларга дуч келганлиги ёки керакли хом ашёни йетказиб бериш соҳасида танқислик туфайли улар бутунлай ёпиқ ёки тўлиқ қувват билан ишлаб чиқарилмайди. Мамлакатда завод ва саноат марказларининг ёпилиши ҳақида аниқ статистик маълумотлар йўқ. Баъзилар бу статистикани 16 минг бирликка қадар еълон қилдилар. Бироқ, Ероннинг кичик саноат ва саноат шаҳарлари ташкилоти статистик маълумотларига кўра, 2019 йил охирига келиб, ушбу шаҳарларда очилган саноат бўлинмаларининг умумий сонидан 8521 та саноат объйекти нофаол ва експлуатациядан кейин ёпилган. Ушбу статистик маълумотларга кўра, Ероннинг саноат массивларида ёпилган жами 8521 саноат бирлигидан 43 та саноат бирлигининг ёпилиш вақти маълум емас, 94 та саноат бирлиги 2001 йилгача, 2001 йилдан 2005 йилгача 400 та компания, 2005 йилдан 2015 йилгача 2 минг 574 та саноат бирлиги ва 2015 йилдан 2019 йилгача бўлган даврда 5 минг 410 та янги саноат объйектлари ёпилганлар рўйхатига қўшилди.

Баъзи ишлаб чиқариш бўлинмалари ёпиқ бўлишдан ташқари, ўз қувватларининг ярмидан камроғи билан ҳам ишламоқда. Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, ушбу ишлаб чиқариш бўлинмалари ўзларининг барча ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланишда давом етишлари учун бутунлай ёпилмаслигига ҳаракат қилмоқдалар. Бу завод ва ишлаб чиқариш марказларининг баъзилари ярим асрдан кўпроқ вақт давомида фаолият кўрсатмоқда, номи тилда бўлган ва ҳамма уларни биладиган заводлар. Инкор етиб бўлмайдиган факт шуки, заводларнинг бирон-бир сабабга кўра ёпилиши мамлакат манфаатига тўғри келмайди ва кўп сонли ишчиларнинг ишсиз қолишига олиб келади ва иқтисодий сиклни бузади.

Ислом инқилоби муаззам раҳбари жорий йилнинг 19 май куни меҳнаткашлар билан учрашувда бу борада муҳим фикрларни тилга олди. Биринчидан; Улар завод ва ишлаб чиқариш марказларининг ёпилишини ватанга хиёнат деб атадилар ва айтдилар: “Шахсий манфаатини кўзлаб, йер ва унинг қўшимча қийматидан фойдаланиб, завод-фабрикаларни тўхтатиб қўйган инсонлар ўзлари нотўғри ва ҳаром иш қилганликларини билишлари керак. Бу иш халқ ва меҳнаткашлар ва мамлакат мустақиллиги ва иқтисодиётига хиёнат, миллий ишлаб чиқаришга зарбадир." Иккинчидан, Ислом инқилоби раҳбари ишлаб чиқариш марказларининг ёпилишини Ерон Ислом Республикасига қарши зўравонлик сиёсати деб билади. Шунга кўра, инқилоб раҳбари:“Инқилобнинг бошиданоқ бу зўравонлик сиёсати еди ва охирги ўн-ўн беш йил ичида [бу] жуда аниқ бўлди; Уларнинг сиёсати мамлакат ишлаб чиқаришини тўхтатиш еди; Бу душманнинг сиёсати еди. Бу санксиялар ва бу сўзларнинг барчаси мамлакатда ишлаб чиқаришни тўхтатишга қаратилган еди; Ишлаб чиқариш тўхтаса, мамлакат қашшоқ, муҳтож бўлиб қолади, кўзи бошқаларга қараб қолади. Иқтисодий босимнинг муҳим ва пировард мақсади ишлаб чиқаришни тўхтатиб қўйиш еди;... миллий ишлаб чиқариш зарба бўлганда, ишчининг меҳнати ва бандлиги ҳам зарба бўлади; Бу аниқ."

Бинобарин, билимга асосланган ишлаб чиқаришнинг яна бир натижаси шундан иборатки, билимга асосланган иқтисодиёт ишлаб чиқарилган кўплаб завод ва компанияларнинг ишлаб чиқаришга қайтишига ва замонавий технология ва билимлар билан фаолият юритиб, мамлакат иқтисодиётига катта ҳисса қўшишига сабаб бўлиши мумкин. Ислом инқилоби муаззам раҳбари фикрича, Ерон иқтисодиётининг бошқа давлатлардан фарқи шундаки, “Бизнинг қуйи оқим ҳудудларида жуда кўп ёпиқ ёки ярим ёпиқ завод ва компанияларимиз бор, улар жуда кўп. Шунинг учун билимга асосланган компаниялар ушбу компанияларга таъсир қилиши мумкин; Яъни, у ҳатто кўпайиб, иш ўринларини ошириши мумкин".

Билимга асосланган иқтисодиёт ҳақида айтилган ижобий оқибатлар билан бир қаторда, бу муҳим масалани билимга асосланган иқтисодиётнинг натижалари қандай бўлиши нуқтаи назаридан ҳам ҳал қилиш мумкин. Бошқача қилиб айтганда, билимга асосланган иқтисодиётга еътибор бермаслик қандай салбий оқибатларга олиб келади? Табиийки, билимга асосланган иқтисодиётнинг ижобий оқибатлари ҳақида айтилган барча ижобий ютуқлар, агар билимга асосланган иқтисодиётга еътибор берилмаса, мавжуд бўлмайди. Ва кўплаб муаммолар, жумладан, халқнинг маҳаллий ишлаб чиқаришдан норозилиги ва миллий ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлашни истамаслиги, завод ва ишлаб чиқариш марказларининг ёпилиши, иш билан таъминланишнинг йўқолиши, ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг рақобатбардош бўлмаслиги кабилар пайдо бўлади. Бу муаммолар тўғридан-тўғри ижтимоий капиталга ва ҳатто тизимнинг оммабоп қонунийлигига таъсир қилади.

Aҳолининг кенг норозилигига дуч келаётган ва жаҳон автомобил саноатидан орқада қолаётган автомобилсозлик соҳаси билимга асосланган ва замонавий ишлаб чиқаришга еътибор бермаслик оқибатларининг яққол мисолидир. Ҳақиқий ҳужжатлар ва таҳлиллар шуни кўрсатадики, макро бошқарув билимларининг заифлиги ва стратегик тартибсизлик туфайли Еронда автомобил саноати чуқурлашмаган, кўплаб инсон ва моддий ресурслар йўқ қилинган. Aвтомобил саноатига оид нотўғри сиёсат ва қарорлар одамларнинг ҳаёти ва мол-мулкини йўқотишдан ташқари, жамиятнинг бошқа жиҳатлари ва техник бошқаруви ва саноат ривожланишига зарар йетказди. Теҳрон, Машҳад, Исфахон, Табриз, Шероз ва бошқалар каби йирик шаҳарлардаги атроф-муҳитнинг ифлосланиши, бу шаҳарлардаги ҳаво ифлосланишининг аксарияти ески ва ескирган технология ҳамда паст сифатли автомобилларнинг тўлиқ бўлмаган ёқилғи сарфи туфайли юзага келган зарарлардир

Бу аниқ дунёнинг ҳозирги ишлаб чиқариш тузилмасида инновацияларсиз ва янги технологиялардан фойдаланмасдан, айниқса, ахборот-коммуникация технологиялари (AКТ) елементларидан фойдаланмасдан туриб, инвестиция ва тадбиркорлик ҳамда бандлик имкониятларини сақлаб қолиш имконсиз бўлиб қолди. Келгуси уч йил автомобиллари ҳозирги машиналардан жуда фарқ қилувчи сунъий интеллект, Интернет-буюмлар ва бошқа янги технологиялар асосида ишлаб чиқилади. Ҳеч бўлмаганда, қазиб олинадиган ёқилғи сарфини камайтириш бўйича ҳаракат, гибрид ва електрон автомобилларни ишлаб чиқариш зарурати ва тенденцияси яқинда ушбу саноатнинг концептуал парадигмасини ўзгартиради. Технологик тадбиркорлик ва бошқача қилиб айтганда, билимга асосланган автомобилсозлик бошқа омиллар билан бир қаторда брокерларни, ижарачиларни ва бу соҳадаги нопок менежерларни олиб ташлаш мамлакат автомобил саноатини сақлаб қолиши мумкин.