Эрон бўйлаб саёҳат(127)
Ҳурматли дўстлар, саёҳатимиз давоми ва Алборз вилояти билан танишар эканмиз, бугунги дастуримизда ушбу вилоятнинг пойтахти Караж шаҳри ҳақида маълумотга эга бўлишни ва унинг қимматли тарихий асарлари билан танишишни мақсадга мувофиқ деб билдик.
Ассалому алайкум Эрон бўйлаб саёҳат кўрсатувлар туркуми тингловчилари ва мухлислари. Азиз дўстлар, саёҳат ва Алборз вилояти билан танишиш давомида бугунги дастуримизда ушбу вилоятнинг пойтахти Караж шаҳри билан танишиш ва ушбу шаҳарнинг қимматли тарихий асарлари билан танишишни ўринли деб топдик. Сизни бизга қўшилишга таклиф қиламиз.
Караж шаҳри денгиз сатҳидан 1297 метр баландликда, Теҳрондан 48 километр шимоли-ғарбда жойлашган. Бу шаҳар марказий Алборз тоғ тизмаси этагида жойлашган. Ҳижрий 1312 йилда Каспий денгизи (Чолус) қирғоқларига Теҳрон-Караж асфалт йўли қурилиши, шунингдек, мамлакат ғарбида йўллар (Қазвин, Ҳамадон, Табриз, Занжон ва бошқалар) қурилиши билан. Караж шаҳри муҳим алоқа муаммосига айланди. Каражнинг Теҳронга яқинлиги бу шаҳардан Теҳрон ва Қазвинга (Коражнинг шимоли-ғарбида) йўлда кўплаб завод ва саноат объектлари қурилишида самарали омил бўлган ва бу Каражнинг обод ва кенгайишига сабаб бўлган. Эрон ислом инқилоби ғалаба қозонганидан кейин бу метрополнинг кенгайиш тезлиги ошди. Бугун Караж бутун саноат, таълим, илм-фан, соғлиқни сақлаш ва кўнгилочар ўзгаришлар билан таниқли ва машҳур шаҳарнинг юзини олди, шунинг учун ўтган бир неча ўн йилликлар юзини Каражнинг бугунги юзи билан таққослаб бўлмайди.
Теҳрондан кейин Караж Эроннинг муҳожирлар учун энг катта шаҳри бўлиб, Эроннинг бошқа йирик шаҳарлари билан солиштирганда ёш аҳолиси туфайли у Эроннинг янги метрополияларидан бири ҳисобланади ва ҳозирда у аҳоли сони бўйича Теҳрон, Машҳад ва Исфаҳондан кейин тўртинчи ўринда туради. Караж ва унинг атрофидаги ҳудудлар об-ҳавоси яхши бўлган ҳудуд сифатида кўплаб Теҳрон фуқароларини қабул қилиб келган. Каражнинг ёқимли ва салқин иқлими, гўзал табиат манзаралари билан бирга, бу шаҳарда туризмни ривожлантириш учун яхши имконият яратади. Қолаверса, қимматли тарихий асарларнинг мавжудлиги бу шаҳарнинг сайёҳлик жойларини янада оширди. Дастурнинг давомида Каражнинг бир қанча тарихий асарларини сизларга тақдим этамиз.
Баъзи матнларда Дўхтар кўприги сифатида танилган Шоҳ Аббосий номи билан машҳур бўлган тарихий кўприк узунлиги тахминан 60 метр, эни эса 8 метр бўлиб, Караж дарёси бўйида Караж шаҳрининг кириш қисмида қурилган. Бу кўприк икки оралиқли бўлиб, унда асосий материаллар Хатай ғиштлари ва Сарож оҳакларининг бир тури ҳисобланади. Кўприкнинг икки остонаси орасида Қожарлар даврида дам олиш маскани ва чойхона сифатида икки қаватли хона қурилган. Тарихий ҳужжатлар ва саёҳатномалар бу кўприкнинг турли тарихий даврларда мавжуд бўлганлигини, бироқ Сафавийлар даврида алоқа воситаларининг ривожланиши туфайли ҳозирги кўринишини олганини ва табиийки, кейинги даврларда бу бинода таъмирлаш ва ўзгартиришлар амалга оширилганлигини кўрсатади. Бу асар 2001 йилда Эрон миллий асарлар рўйхатида рўйхатга олинган. 1330 йилдан буён бу тарихий кўприкдан ўтиш тақиқланган ва унинг ёнида эронлик муҳандислар томонидан яна бир тош кўприк қурилган. Албатта, тош конструкцияли ва мустаҳкам мустаҳкамликка эга бўлган бу иккинчи кўприк Эрон миллий асарлари рўйхатида қайд этилган.
Шоҳ Аббосий Караж карвонсаройи тош ғиштли бино бўлиб, 3000 квадрат метрдан ортиқ майдонга эга. Бу карвонсарой Сафавийлар даврига тегишли бўлиб, Шоҳ Сулаймон Сафавийлар даврида 1078-1109-йилларда қурилган. Бу бино Караж шаҳрининг марказида жойлашган. Бу карвонсарой қурилишининг бошида карвонлар ва уларнинг карвонлари дам олиш маскани сифатида фойдаланилган, илк қожарлар даврида эса гарнизон ёки ҳарбий қалъага айланган, Қожар даврининг охирларида мактаб сифатида ҳам фойдаланилган.
Карвонсаройнинг ўрта ҳовлисининг майдони 900 квадрат метр бўлиб, унинг атрофида йўловчилар дам олиши учун айвонли 21 хона, карвон йўлдошлари ва қоровуллари учун мол-мулк ва турар жой учун бешта док ажратилган. Ушбу бинони қуришда тош, ғишт, ёғоч ва сомон ишлатилган. Шоҳ Аббосий Караж карвонсаройи ҳижрий 1356 йилда (1977) Эрон миллий асарлар рўйхатига киритилган.
Караж қишлоқ хўжалиги факултети (Теҳрон университетининг қишлоқ хўжалиги ва табиий ресурслар кампуси) Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатида Каражнинг тарихий ва табиий ёдгорликлари сифатида рўйхатга олинган қишлоқ хўжалиги ва ушбу соҳадаги олий таълимнинг энг бой илмий марказларидан бири ҳисобланади. Теҳрон университетининг қишлоқ хўжалиги факултетининг ташкил этилиши тарихи 1302-йилга бориб тақалади ва Каражда қишлоқ хўжалиги ва қишлоқ саноатлари олий мактаби ташкил этилган бўлиб, бу мактаб 1328-йилда Теҳрон университетининг факултетларидан бири сифатида эътироф этилган. Караж қишлоқ хўжалиги факултетида бир нечта кафедралар ва чўл билан бирга яшаш учун халқаро тадқиқот маркази мавжуд. Ушбу университетда тарихий бинолар ва турли туристик диққатга сазовор жойлар, жумладан, Сулаймония саройи, Зоология музейи ва Эроннинг биринчи ўрмон хўжалиги ташкилоти асосчиси, марҳум профессор Карим Саи мақбараси жойлашган.
Караждаги Сулаймония саройига ташриф буюриш мақсадга мувофиқдир. Бу сарой ғиштли, симметрик ва чўзилган томли том бино бўлиб, Қожар даври меъморчилигининг барча хусусиятлари ва таркибий қисмларига эга бўлиб, уни ўз даврининг энг оддий, энг гўзал ва ҳиссиётли биноларидан бири деб ҳисоблаш мумкин. Бу бино ғиштдан ва Адобе ёғоч нурлар ва қавслар билан қурилган. Заллар ва ички маконлар ҳар хил безаклар, жумладан, катта девор расмлари ва ёғоч шифтли ойна ишлари, шунингдек, чиройли шляпалар билан безатилган. Сулаймония саройи биноси икки қаватли. Бинонинг икки томонидаги иккита зинапоя орқали кириш мумкин бўлган иккинчи қаватга катта марказий зал ва унинг икки томонида дам олиш учун мўлжалланган хоналар мавжуд. Жуда қизиқарли жиҳатлари орасида бу бинонинг ташқи кўриниши ҳам бор. Бинонинг жуда катта ва тор деразалари ҳар икки томондан ташқи ҳудудга кенг кўринишга эга бўлиш ҳамда куннинг барча соатларида ёруғлик олиш имконини берганлиги ички маконларни ёруғлик ва ёруғликка тўла қилган. Бинонинг барча таркибий қисмлари ва элементлари, жумладан бўшлиқлар ва жабҳалар, деразалар ва зинапоялар бинонинг марказий ўқига нисбатан симметрик бўлиб, жуда оддий тузилишга эга. Каражнинг ўсиши ва гуллаб-яшнашининг диққатга сазовор жойлари ва омиллари Қожарлар даврининг охирида Каражда Фалаҳат мактабининг ташкил этилиши ва ундан кўп ўтмай, Сулаймония саройи ёнида қишлоқ хўжалиги факултетининг бошланғич биноси қурилиши, ҳозирда факултетнинг ноёб тахсид музейи биноси, Қишлоқ хўжалиги бу даъвонинг исботидир.
Азиз дўстлар, Караж шаҳри ва унга қўшни ҳудудларда ҳар куни зиёратчилар оқимини қабул қиладиган зиёратгоҳлар кўп. Имомзода Ҳасан ана шундай имомзодалардан бири бўлиб, Караж шаҳри марказида ва Караж қишлоқ хўжалиги коллежи ёнида жойлашган. Мақбарага киравериш тепасидаги ёзувда Имомзода биноси қурилган сана ҳижрий 906 йил (милодий 1500 йил) ва Сафавий шоҳи Таҳмасаб буйруғи билан кўрсатилган. Ичкарида Имомзода Ҳасан биноси тўртбурчак шаклидаги кенг майдондир. Ҳар икки томонининг ўртасига арча ўрнатилган. Бинонинг ички қисмида махсус безак йўқ, фақат ғишт ва баъзи жойларида оқ гипс қопламаси кўринади. Бинонинг ташқи кўриниши ҳам тўртбурчак ва ниҳоятда содда шаклда қилинган.
Эроннинг кўплаб машҳур шоирлари ва замонавий санъатининг дафн этилган жойи бўлган Имомзода Тоҳир Караж туризмининг бошқа тарихий-маданий диққатга сазовор жойларидан биридир. Бундан ташқари, Амир Кабир тўғони мажмуаси, қайиқда сайр қилиш, сув чанғиси, балиқ овлаш, Дизин чанғи курорти, Хор чанғи курорти, Караж олов қишлоғи, Тахт Ростам олов ибодатхонаси, шаҳзода Сулаймон мақбараси, Лале Гачсар боғи, Эрнге водийси каби сув спорти объэктлари, Вариан қишлоғи, Караж дарёси, Мурод муз ғори, Пул Хаб водийси, Вине қишлоғи, Адран шаршараси, Гул боғи, Жаҳоншаҳр боғлари, Кичик Эрон боғи ва Караж-Чалос йўли Каражнинг бошқа диққатга сазовор жойлари мавжуд. Унда турли хил ҳунармандчилик мавжуд бўлиб, Караж шаҳри ҳунармандчиликнинг асосий марказларидан биридир. Қожар давридан қолган энг қадимий ҳунармандчилик терига расм чизишдир. Вилоятнинг бошқа муҳим ҳунармандчилик турларидан шиша кесиш, ойнага кесиш ва бўяш, ёғочдан ясалган ҳунармандчилик, токарлик, саватдўзлик, зилодўзлик, гиламдўзлик, кулолчилик, инлейш, сирлаш, мис ва жез ўймакорлиги киради. Гиламлар, наматлар, ёғочдан ясалган буюмлар, нақш ва сирлар ҳам ушбу вилоятнинг сувенирлари сирасига киради.
