Ўтган йили Туркиядаги ўзгаришлар
Ўтган йилда Туркиянинг хорижий алоқаларида кескин ўзгаришлар рўй берди. Европа мамлакатлари Туркиянинг ички ишларига аралашишлари ҳам Туркиянинг ташқи сиёсатидаги қизғин баҳслардан бўлди.
Туркия бош вазири Бин Али Йилдирим Европа иттифоқини Туркиянинг ички ишларига аралашишда айблаб чиқди ва шундай иддао қилдики, Туркиянинг ҳарбий демократия йўлидаги ютуқларининг ортиши билан ва ушбу йўналишдаги муваффақиятлари ва ривожланиши ортидан европалик расмийларнинг Анқара давлатига қарши ирқчилик баёнотлари кун сайин кўпайиб бормоқда. Экспертларнинг фикрича, Ражаб Тоййиб Эрдўғон раҳбарлигидаги давлат тепасидаги ҳоким партия ҳисобланмиш Туркия адолат ва тараққиёт партияси ўтган ўн йил мобайнида бир неча хатоларни содир этди. Дарҳақиқат, ушбу хатолар Эрдўғон шахси томонидан Туркиянинг миллий манфаатлари йўлидаги қудрат жиҳатдан қарашлари ҳамда Туркиянинг адолат ва тараққиёт партияси бошқа давлатлар ўртасидаги айрим манфаатлари билан сиёсий обрў-эътибори билан ифода этилган. Бошқа ибора билан айтилганда, Эрдўғоннинг ички масалалардаги жумладан мухолифларни кенг кўламда қамоққа олишга қаратилган ҳаракатлар ва ҳукумат тепасида туриш учун қудратни монополия қилиш йўлида конституцияни ислоҳ этиш учун уринишлар шунингдек, ташқи сиёсатдаги номуносиб режаларнинг ижро этилишидаги кескин чора-тадбирлар Туркия давлатининг ҳоким партиясининг сиёсий обрў-эътиборига салбий таъсир ўтказди. Ўтган ўн йил давомида Туркиянинг Европа билан ихтилофлари, ниҳоят Анқара давлатининг тамагирлик сиёсатларини бошлагани учун икки томон ўртасидаги келишмовчиликлар ва зиддиятлар янада шиддатли тус олди. Айниқса, европалик айрим расмийлар ўтган ҳафталарда Ражаб Тоййиб Эрдўғонни диктатор дея аташди. Эрдўғон ҳам ўз тарафдорлари билан тарғибот-ташвиқотга қаратилган йиғилишларни ўтказиб Европа давлатларининг хусусан Германияни Нацистларга ўхшатди. Ғарб давлатларига қарши курашиш учун Туркия давлатининг саъй-ҳаракатлари давомида Туркия бош вазири Германия давлатига шарт қўйди. Туркия бош вазири Германия Туркия давлати ва исёнчилар ўртасидан бирини танлаши керак деб таъкидлади. Дарҳақиқат, Анқара давлатининг Туркия Курдлари билан кураш олиб бориши каби мавзулар, Туркия конституциясини ислоҳ этиш ва ўзгартириш учун референдум ўтказиш ва Туркия Нурчиларининг маънавий раҳбари Фатҳуллоҳ Гулен хомийларини бартараф этиш мақсадидаги ҳаракатлар икки тарафнинг ихтилофларининг сабаби эди.
Шу билан бирга, шуни ҳам айтиш лозимки, Туркияда ўтган йили 15- июлдаги амалга ошмаган давлат тўнтариши, икки томон ўртасидаги алоқаларни янада кескинлаштирди ва муаммоларни жиддийлаштирди. Анқара давлати расмийлари ўтган йилда амалга ошмаган давлат тўнтаришидан қулай фодаланиш мақсадида, мамлакат ичкарисида ва Европа иттифоқи даражасида ва Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғоннинг шахсига ва ҳоким партия манфаатлари йўлида ушбу исённи муболағали тарзда бўртириб кўрсатишди. Бундан ташқари, Туркия мудофаа вазири Фикрий Ишик ўтган йилда Россиянинг С 400 русумли ракета мажмуасини харид қилиш бўйича музокаларнинг якунига етгани ҳақида сўз юритиб шундай айтдики, НАТОга аъзо мамлакатлар ҳозирга қадар ушбу мудофаа системасини ўрнига бошқа яхшироқ таклиф беришганича йўқ. Туркия бундан олдин ҳам, ўзининг ҳарбий қудратини ошириш зарурлиги ҳақида хабар берган эди. Ўша вақтда Туркиянинг Европа иттифоқи билан Европа иттифоқига қўшилиши ва икки тараф ўртасида виза режимини бекор қилиш ҳамда Суриядаги урушлардан Туркияга келган қочқинларнинг Европага ўтишлари мавзуси шунингдек, Анқара давлатининг европадан молиявий ёрдам олиши ҳақидаги ихтилофлари авжига чиққан эди. Шу билан бирга ўша пайтда, Анқара давлати бошида, ташқи сиёсатда ўзгаришларни амалга ошириш йўлида ҳаракат қилган эди. Ғарбдан юз ўгириш ва Шарққа яқинлашиш ёндашуви билан Хитой билан ҳарбий соҳада ҳамкорлик қилишни муҳокама қилди. Туркиянинг Россиядан С-400 ракетасини харид қилиш мавзуси ва Туркия ҳамда Германия муносабатларининг салбий тус олишидан ташқари, Туркия ва АҚШ президентларининг учрашувлари ҳам Туркиянинг ўтган йилдаги ташқи сиёсатидаги ўзгаришларининг энг муҳимларидан ҳисобланади. Мазкур учрашувда икки томон ўзаро муносабатларни кенгайтириш тўғрисида Туркиянинг консерватив президентларининг қуроллардан фойдаланиши учун Америка конгрессининг лойиҳасини бекор қилиш ва шунингдек, Фатҳуллоҳ Гуленнинг Туркияга қайтариш бўйича музокара ўтказишди. 2016 йилнинг 15 июл кунидаги Туркияда амалга ошмаган давлат тўнтаришидан сўнг, Анқара Фатҳуллоҳ Гуленни ушбу давлат тўнтаришини уюштиришда айблаб Америкадан Туркияга қайтариш ҳақидаги талабларни Вашингтонга тақдим этган эди. Вашингтон Анқара давлатининг ушбу талабларини қабул қилмади. Натижада эса, Американинг Суриядаги курдларни ҳимоя қилиш мавзуси икки давлатнинг ихтилофига сабаб бўлди. Оқибатда Анқара ва Вашингтон ўртасида АҚШнинг собиқ президенти Барак Абама давридаги келишмовчиликлар Доналд Трамп даврида ҳам давом этди.
Шунингдек, ўтган йилда Анқара давлатининг Курд ишчилар партияси билан кескин муносабатларига қарамай, Туркиянинг Суриядаги ҳарбий ҳаракатлари айниқса, Зайтун номи билан аталган ҳарбий операцияси ва Африн шаҳрини тасарруф этиши, Туркиянинг минтақадаги ҳарбий ҳаракатларидаги бурилиш нуқтаси ҳисобланади. Ушбу амалиёт Суриядаги курд гуруҳларини қисқа вақт ичида бартараф этишни кўзлаган эди. Бироқ ушбу амалиёт, ҳанузгача Туркия ҳарбий кучларини Суриядаги ўзгаришлар майдонида банд қилиб қўйди. Суриялик ноҳарбий бўлган тинч аҳоли вакилларининг йирик талафотларидан ташқари, Туркия армияси ҳам катта юқотишларни бошдан ўтказмоқда. Шунга қарамай, Турк раҳбарлари ҳануз Зайтун амалиётини оқлашга уринмоқда. Негаки, Туркия раҳбарияти ўзларининг ички муаммоларидан келиб чиқиб ва иқтисодий, ижтимоий ҳамда сиёсий жиҳатларни баҳона қилиб, аҳолини ва дунё ҳамжамиятини чалғитишни кўзламоқда.
Муҳтарам тингловчилар, " Таҳлилий эшиттиришга" ажратилган вақт ўз ниҳоясига етди. Дастурларимиз давом этади. Мен эса сизлар билан хайрлашаман.
Яна радио тўлқинларида учрашгунча хайр, меҳрибон ва раҳимли аллоҳ паноҳида қолинг.
