Саломатлик журнали (4)
Юрак-қон томир касалликлари (2 қисм)
Юрак касаллиги ўлимнинг асосий сабаби бўлиши мумкин, аммо буни сизнинг тақдирингиз сифатида қабул қилишингиз керак дегани эмас. Оила тарихи, жинс ёки ёш каби баъзи хавф омилларини ўзгартира олмаслигингиз мумкин бўлса-да, юрак касалликларининг олдини олиш ва назорат қилиш чоралари асоратлар хавфини камайтириши мумкин.
Бундай касалликларда юқори хавфли хатти-ҳаракатлардан бири чекишдир. Сигареталар ёки ҳар қандай тамаки таркибидаги кимёвий моддалар юрак ва қон томирларига зарар этказиши мумкин, бу эса бляшка (атеросклероз) кўпайиши туфайли артерияларнинг торайишига олиб келади. Чекиш қон босимини ҳам оширади, бу иккаласи ҳам юрак хуружи ва инсулт хавфини оширади. Ҳафтада тахминан 30 дақиқа мунтазам машқ қилиш юракни мустаҳкамлаш ва қон айланишини яхшилаш каби кўплаб хусусиятларга эга. Жисмоний машқлар сизнинг вазнингизни назорат қилиш ва юқори қон босими, юқори холестерин ва диабетни камайтиришга ёрдам беради.
Тўйинган ёғлар, натрий ва шакарга бой озиқ-овқатларни истеъмол қилишни чеклаш каби соғлом парҳезга риоя қилиш юрак хасталиклари хавфини камайтиришга ёрдам беради. Соғлом овқатланиш кўплаб янги мева, сабзавотлар ва донли маҳсулотларини истеъмол қилишни, диетангизда жуда кўп туз ва шакарни истеъмол қилмасликни ва ёғли овқатларни чеклашни ўз ичига олади. Тўйинган ёғлар ва транс ёғларидан қочишга ҳаракат қилинг ва холестеролни диетангиздан чиқариб ташланг. Ҳафтада бир неча марта балиқ истеъмол қилиш тавсия этилади. Шунингдек, сиз вазнингизни, қон босимини, холестерин ва триглицеридлар даражасини ва диабетингизни назорат қилишингиз керак. Спиртли ичимликлардан сақланинг, стрессни бошқаринг, етарлича ухланг, мунтазам текширувдан ўтинг ва ўз вақтида шифокорингизга мурожаат қилинг. Бундан ташқари, дори-дармонларни мунтазам равишда қабул қилинг ва уни ўзбошимчалик билан тўхтатманг.
Сизни юрак-қон томир касалликларининг турлари ва ушбу касалликларга ташхис қўйиш, олдини олиш ва даволаш усуллари билан таништиргандан сўнг, биз юрак хасталикларидан азият чекадиганларга кўпроқ зарар етказиши мумкин бўлган ушбу касалликлар ҳақидаги баъзи кенг тарқалган аммо нотўғри бўлган фикрларга тўхталиб ўтишни зарур деб ҳисобладик.
Кенг тарқалган тушунчалардан бири шундаки, агар сизда юрак-қон томир касалликлари бўлса, сиз тўлиқ дам олишингиз керак. Бу оёқларда қон қотиб қолишига олиб келиши ва умумий жисмоний фаолликни камайтириши мумкин. Жисмоний фаоллик юрак мушакларини кучайтиришга ёрдам беради, мия ва ички органларга қон оқимини яхшилайди, умумий саломатлик ва фаровонликни оширади. Сиз шифокорингиздан қайси турдаги машқлар сизга мос келишини ва уни қанча вақт давомида бажаришингиз кераклигини сўрашингиз мумкин.
Холестеринни пасайтирадиган дориларни қабул қиладиган одамлар ўзлари хоҳлаган нарсани истеъмол қилишлари мумкин деб ўйлашади. Ушбу дорилар самарали ишлаши учун сиз тўйинган ёғларни истеъмол қилишни чеклашингиз керак. Яна бир нотўғри тушунча шундаки, баъзилар кексайган сари юқори қон босими яхши бўлади, деб ҳисоблайдилар. Аммо бу ёш билан содир бўлади, чунки томир деворлари ёш ўтиши билан қаттиқлашади. Қаттиқ артериялар юракдан қон қуйиш учун кўпроқ куч талаб қилади. Вақт ўтиши билан томирлар деворларига қон қуйиш учун кўпроқ ва кучли юрак уриши унга зарар етказади.
Қандли диабет билан оғриган баъзи одамлар, агар улар диабетга қарши дори-дармонларни қабул қилсалар, юрак хасталигига чалинмаймиз, деб ўйлашади. Қандли диабетга қарши дорилар қондаги қанд миқдорини камайтиришга ёрдам беради. Қондаги қанд миқдорини нормал даражада ушлаб туриш буйрак касаллиги, асаб шикастланиши ва бошқалар каби қон томирларидан (микровирус асоратлари) асоратларни олдини олиш учун муҳимдир. Аммо қондаги қанд миқдорини назорат қилиш катта қон томирларига камроқ таъсир қилади, бу яллиғланиш ва касалликларга олиб келиши ва юрак хуружи ва инсулт хавфини оширади.Вируснинг ножўя таъсирини олдини олиш учун диабетга қарши дори-дармонларни қабул қилишингиз мумкин. Аммо сиз юқори холестерин ва юқори қон босимини пасайтириш, чекишни ташлаш ва ортиқча вазн йўқотиш учун барча зарур чораларни кўришингиз керак. Ушбу чора-тадбирлар юрак хасталиги ва инсулт хавфини камайтиради.
Витаминлар ва минералларни қабул қилиш орқали юрак хасталиги хавфи камаяди, деб ишониш ҳам нотўғри. Ҳали тушунилмаган сабабларга кўра, организм озиқ-овқатдан энг яхши витамин ва минералларни ўзлаштиради. Шунинг учун, организмингиз учун керак бўлган витамин ва минералларни озиқ-овқатлар орқали қабул қилаётганингизга ишонч ҳосил қилиш учун шифокорингиз билан суҳбатлашинг. Баъзи одамлар кўп йиллар давомида чекишганлиги сабабли, чекишни ташлаш, юрак-қон томир касалликлари хавфини камайтира олмайди, деб ўйлашади. Чекишни ташлашнинг фойдалари чекишни ташлаган пайтдан бошланади. Сиз неча ёшда бўлишингиздан, қанча вақт чекишингиздан ёки кунига қанча сигарет чекишингиздан қатъи назар, чекишни ташлаганингиздан бир йил ўтгач, юрак хуружи хавфи 50% га камаяди.
Юрак касалликлари эркакларда кўпроқ учрайди, дейиш ҳам нотўғри. Ёш ўтиши билан ҳар икки жинсда ҳам касалликка чалиниш хавфи ортади. Яна бир нотўғри тушунча шундаки, агар сизда юрак хасталиги бўлса, ёғи паст бўлган таомларни истеъмол қилиш керак, деб ўйлашади. Тўғри, сиз тўйинган ёғлар, водородланган ёғлар ва транс ёғларга бой диетани истеъмол қилмаслигингиз керак, аммо бошқа ёғлар, айниқса ўсимлик мойлари ва бошқа озиқ-овқатлардаги тўйинмаган ёғлар фойдалидир. Дарҳақиқат, омега-3 ёғ кислоталари бўлган балиқларни, масалан, қизил икрани ҳафтада икки марта истеъмол қилиш юрак хасталиклари хавфини камайтиради. Сиз диетангизга кам ёғли сут маҳсулотлари, ёғли балиқ, ёнғоқ ва зайтун мойини киритишингиз мумкин. Қизил гўштдан сақланинг ва унинг ўрнига балиқ ёки оқ гўштдан фойдаланинг.
Баъзи одамлар кичик юрак хуружлари хавфли эмаслигига ишонишади. Кичик юрак хуружи сизнинг жиддий юрак касаллигингиз борлигидан огоҳлантирувчи белгидир ва кейинги юрак хуружи сизни ўлдириши мумкин. Шунинг учун агар сизда кичик юрак хуружи бўлса, юрак-қон томир касалликларини текшириш ва ташхислаш учун кардиологга мурожаат қилишингиз шарт.Юрак-қон томир касалликлари билан оғриган баъзи одамлар эса жарроҳлик, ангиопластика, стент қўйиш ёки бйпассдан сўнг уларнинг юрак муаммоси бутунлай йўқ бўлиб кетган деб ўйлашади. Ангиопластика ва бйпасс жарроҳлиги кўкрак қафасидаги оғриқни камайтириш ва ҳаёт сифатини яхшилаш учун ажойиб бўлиши мумкин, аммо бу тиббий муолажалар атеросклерозни тўхтата олмайди. Атеросклероз билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилинмаса, артериялар ёғли тиқинлар билан тўсилиб қолади. бу кўкрак қафаси оғриғи қайтиши ёки унинг ёмонлашиши, юрак хуружи ёки инсултни англатиши мумкин. Ангиопластика ёки бйпасс операциясидан сўнг сиз биринчи навбатда юқори холестерин ёки юқори қон босими, нотўғри овқатланиш, чекиш ёки юрак касаллигига олиб келадиган жисмоний машқлар етишмаслиги каби муаммоларни тузатишингиз зарур.
Ҳавонинг ифлосланиши, юқумли бўлмаган касалликлар, эмлашга бефарқлик ва соғлиқни сақлаш муассасаларининг ёмонлиги 2019-йилда саломатликка таҳдид соладиган омиллар қаторига киради. Қандли диабет, саратон ва юрак касалликлари каби юқумли бўлмаган касалликлар бутун дунё бўйлаб ўлим ҳолатларининг 70% дан ортиғини ташкил этади, бу эса 41 миллиондан ортиқ ўлимга олиб келади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти келаси йилларда глобал соғлиқни сақлаш мақсадларига эришиш, жумладан, 2030 йилга келиб ҳаракацизликни 15 фоизга қисқартириш учун ҳукуматлар билан ҳамкорлик қилишни режалаштирмоқда. Режа кўпроқ одамларни ҳар куни жисмоний фаоллаштиришга интилади. Ҳаракатчанлик ушбу дастурда қайд этилган бандларга риоя қилишдан ташқари, кўплаб юрак-қон томир касалликларининг пайдо бўлишининг олдини олади ёки бу касалликлардан келиб чиқадиган асоратларни камайтиради ва бунинг натижасида жамиятнинг барча аъзолари кўпроқ соғлом ва фаровон яшашлари мумкин.
