Ичак касалликлари (учинчи қисм)

Ошқозон-ичак касалликлари озуқа моддаларининг ҳазм бўлиши ва сўрилишига ва тананинг умумий саломатлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.

Ошқозон-ичак тракти оғиз бўшлиғидан бошланиб, анусда тугайдиган бурилишли найчадир. Шу сабабли, ошқозон-ичак касалликлари кенг кўламли касалликларни ўз ичига олади ва кўп сонли ва частотага эга. Шунинг учун ҳар бир ошқозон-ичак аъзосининг тез-тез учрайдиган касалликларини алоҳида ва қисқача алоҳида бўлимда кўриб чиқиш яхшироқдир. Бу дастурда, биз кенг тарқалган ичак касалликларининг турлари, уларнинг келиб чиқиш сабаблари, даволаш усуллари ва олдини олиш усулларини кўриб чиқамиз.

Крон касаллиги (Cроҳнъс дисеасе) - ошқозон-ичак трактининг яллиғланишига олиб келадиган яллиғланишли ичак касаллиги. Крон касаллигидан келиб чиққан яллиғланиш ошқозон-ичак трактининг турли соҳаларига таъсир қилиши ва кўпинча ичак тўқималарининг қатламларига зарар етказиши мумкин. Бу оғриқли ва заифлашиши мумкин ва баъзида ўлим каби жиддийроқ ён таъсирга эга бўлиши мумкин. Крон касаллигининг аниқ давоси бўлмаса-да, баъзи даволаш усуллари касалликнинг белгилари ва аломатларини камайтириши ва ҳатто узоқ муддатли тикланишга олиб келиши мумкин. Даволаш билан Крон касаллиги билан оғриган кўплаб одамларда ичак фаолиятини яхшилаган. Агар ичак ҳолатида доимий ўзгаришлар бўлса ёки қорин оғриғи ва нажасда қон каби Крон касаллигининг белгилари бўлса, гастроентерологга мурожаат қилишни унутманг. Беморнинг аҳволини тиклаш ва сақлаш Крон касаллигини даволашнинг асосий мақсади ҳисобланади.

Крон касаллигининг аниқ сабаби ҳали ҳам номаълум. Илгари овқатланиш ва стресс касалликнинг мумкин бўлган сабаблари деб ҳисобланган, аммо ҳозир шифокорлар бу омиллар вазиятни оғирлаштириши мумкинлигини билишади, аммо Крон касаллигини келтириб чиқармайди. Ҳозирда, тадқиқотчилар иммунитет тизими ва ирсият касалликни келтириб чиқариши мумкин, деб ҳисоблашади. Ушбу касалликнинг мумкин бўлган хавф омиллари орасида ёшлик, чекиш ва ибупрофен, напроксен натрий ва диклофенак натрий каби нонстероид яллиғланишга қарши дориларни қўллаш киради.

Крон касаллиги билан оғриган баъзи одамларда фақат ингичка ичакнинг охири зарарланади. Бошқа ҳолларда, касаллик йўғон ичакнинг бир қисми билан чегараланади. Крон касаллигидан таъсирланган энг кўп учрайдиган жойлар ингичка ичакнинг охирги қисми ва йўғон ичакдир. Крон касаллигининг белгилари  енгилдан оғиргача бўлиши мумкин. Бу аломатлар одатда аста-секин ўсиб боради, лекин баъзида улар тўсатдан ва огоҳлантирмасдан пайдо бўлади. Бемор касалликнинг белгилари бўлмаган вақтларни ҳам бошдан кечириши мумкин. Касаллик фаоллашганда диарея, иситма, чарчоқ, қорин оғриғи ва кўнгил айниши, қонли ахлат, оғизда яралар, иштаҳани йўқотиш ва вазн йўқотиш, яллиғланиш туфайли ҳалқум яқинида ёки атрофида оғриқ ёки йиринглаш каби белгилар билан кечади. Оғир Крон касаллиги билан оғриган одамларда тери, кўз ва бўғимларнинг яллиғланиши, ўт йўллари ёки жигарнинг яллиғланиши, болаларда ўсиш ёки жинсий ривожланишнинг бузилиши каби аломатлар пайдо бўлиши мумкин.



Крон касаллиги ичак тутилиши, ошқозон яраси, оқма (1), анал ёриқ (2), тўйиб овқатланмаслик, йўғон ичак саратони, анемия, тери касалликлари, остеопороз, артрит ва ўт пуфаги ёки жигар касаллиги каби асоратларга олиб келиши мумкин. Кортикостероидлар, шунингдек, остеопороз, суяк синиши, катаракт, глаукома, диабет ва юқори қон босими хавфини ошириши мумкин.

Бугунги кунга қадар Крон касаллигини ташхислаш учун тест мавжуд эмас. Сизнинг шифокорингиз Крон касаллиги ташхисини тасдиқлаш учун тестлар комбинациясидан фойдаланиши мумкин. Анемия ёки инфекция учун тестлар ва ахлатда яширин қон тестлари учун тестлар бу тестлардан баъзилари.

Колоноскопия диагностикаси жараёнида шифокор камера бириктирилган нозик, эгилувчан ва шаффоф найча ёрдамида йўғон ичакни ва ингичка ичакнинг охирини тўлиқ кузатиши ва биопсияни ҳам бажариши мумкун.

Шу билан бир қаторда, эндоскопик капсулани бемор ютиб юборади, унда ингичка ичакни суратга олиш учун камера ўрнатилади. Балон ёрдамида диагностик эндоскопияда шифокор стандарт эндоскопияга кириш имкони бўлмаган ингичка ичакни қўшимча текширишга қодир. Ушбу усул эндоскопик капсулада анормалликларни кўрсатса, аммо ташхис ҳали қўйилмаган бўлса фойдали бўлади.

Шифокорлар ушбу ҳолатни даволаш учун қўллайдиган терапия дорилар, парҳез ва жарроҳликдан иборат. Фармакотерапия усулида ичакнинг яллиғланишини олдини олиш учун антибиотиклар, аминосалицилатлар, иммун тизимини бостириш ва яллиғланишни камайтириш учун кортикостероидлар ёки астероидлар буюрилади. Сизнинг шифокорингиз Крон касаллигини озиқлантириш трубкаси ёки томир ичига озуқа моддаларини юбориш орқали даволаш учун махсус парҳезни тавсия қилиши мумкин. Бу беморнинг умумий овқатланишини яхшилаши ва ичакнинг дам олишига имкон беради. Ичакдаги дам олиш қисқа муддатда яллиғланишни камайтириши мумкин.

Сизнинг овқатланиш рационингиз ва турмуш тарзингиз ўзгариши, дори-дармонлар ёки бошқа муолажалар симптомларингизни енгиллаштирмаса, шифокорингиз жарроҳлик тавсия қилиши мумкин. Крон касаллигига чалинганларнинг тахминан ярми камида битта операцияга муҳтож. Бироқ, жарроҳлик Крон касаллигини даволамайди. Жарроҳликда жарроҳ беморнинг ошқозон-ичак трактининг шикастланган қисмини олиб ташлайди ва кейин соғлом қисмларни қайта боғлайди. Жарроҳлик, шунингдек, аскарнинг оқма ва хўппозини ёпиш учун ҳам қўлланилиши мумкин. Крон касаллиги учун жарроҳликнинг фойдалари кўпинча вақтинчалик. Касаллик кўпинча бириктирувчи тўқима яқинида такрорланади. Энг яхши йўл - бу Касалликнинг қайталаниш хавфини камайтириш учун дори-дармонларни жарроҳлик йўли билан ҳам қўллаш керак.

Ярали колит - бу йўғон ичак шиллиқ қаватининг яллиғланиши ва яраланишига олиб келадиган касаллик. Ичак яралари одатда йўғон ичакнинг пастки, С шаклидаги қисмини ёки сигмасимон ичак ва анусни зарарлайди. Аммо у бутун ичакка ҳам таъсир қилиши мумкин. Умуман олганда, ичак қанчалик кўп таъсирланган бўлса, аломатлар шунчалик оғирроқ бўлади. Ичак яраси ҳар қандай одамда ва ҳар қандай ёшда пайдо бўлиши мумкин. Аммо 30 ёшгача бўлган одамлар одатда ичак ярасига дучор бўлишади. Ичакдаги яралар одамни заифлаштириши ва баъзида саратон каби асоратларни келтириб чиқариши мумкин. Ичак яралари одатда аста-секин бошланади ва вақт ўтиши билан ёмонлашади. Ичак ярасининг белгилари энгилдан оғиргача. Аксарият одамлар учун тикланиш даври бор, бу давр семптомлар йўқолиб, бир неча ҳафтадан бир неча йилгача давом этади. Даволаш касалликнинг аломатларини сезиларли даражада камайтириши ва ҳатто узоқ вақт давомида семптомларни яхшилаши мумкин. Даволаш усулини танлаш касалликнинг оғирлигига ва ҳар бир шахснинг белгиларига боғлиқ. Ҳар бир инсонда ичак яраси ҳар хил бўлади, гастроентеролог даволанишни беморнинг аҳволига мослаштиради, шунда касаллик белгилари камаяди ва бемор тузалиб кетади.



Ярали колитнинг сабаблари маълум эмас. Ичаклардаги иммунитет тизимининг ғайритабиий фаоллиги ярали колитнинг ривожланишида иштирок этиши мумкин. Иммунитет тизимининг вазифаси танани бактериялар, вируслар, замбуруғлар ва бошқа хавфли бегона босқинчилардан ҳимоя қилишдир. Одатда, иммунитет фақат тана хавфли ҳужумчиларга дуч келганида фаоллашади. Аммо ичак яраси бўлган беморларда иммунитет тизими ҳеч қандай босқинчиларсиз анормал ва сурункали тарзда фаоллашади. Иммунитет тизимининг доимий анормал фаолияти йўғон ичакда яллиғланиш ва яраларни келтириб чиқаради. Иммунитет тизимининг ғайритабиий фаолиятга тайёрлиги ирсий муаммодир.

Шунинг учун ИБД билан оғриган беморларнинг биринчи даражали қариндошлари ичак ярасини ривожланиш эҳтимоли кўпроқ.

Ошқозон ва қорин оғриғи, диарея ва ректал қон кетиш ичак ярасининг асосий белгиларидир. Баъзи одамларда иситма, озиқ этишмаслиги ва вазн йўқотиш каби аломатлар ҳам мавжуд. Оғир ҳолатларда беморда кунига 10-20 марта диарея бўлади. Üлсератиф колит қўшма оғриқлар, кўз муаммолари ёки жигар касаллиги каби бошқа аломатларга олиб келиши мумкин. Аксарият одамларда ичак яраси белгилари йўқолади ва қайтиб келади. Баъзи одамларда ҳатто ойлар ёки йиллар давомида ҳеч қандай аломат йўқ. Кейин касаллик бирданига қайталанади.

Ушбу касалликнинг диагностика ва даволаш усуллари Крон касаллигига ўхшайди. Ярали колит билан оғриган кўп одамлар, агар уларнинг йўғон ичаклари ва тўғри ичаклари жарроҳлик йўли билан олиб ташланмаса, умрбод дори-дармонларга муҳтож. Агар беморнинг яллиғланиши ва яралари дори-дармонлар ёки бошқа муолажалар билан назорат қилинмаса, шифокор беморга операцияни буюриши мумкин. Агар беморда ичак яраси туфайли тўсатдан асоратлар пайдо бўлса, масалан, оғир қон кетиш ёки ичакнинг ёрилиши бўлса, жарроҳлик ҳам амалга оширилиши керак. Баъзи беморларда касаллик белгилари иш ва кундалик фаолиятни бажаришга тўсқинлик қилса, бемор жарроҳлик амалиётини талаб қилиши мумкин. Бутун ичакни, шу жумладан анусни олиб ташлаш, ичак яраларини яхшилайди.

Беморнинг ичакларини олиб ташлаш ва ярали колитни даволаш учун "илеостомия" ва "проктолектомия" деб аталадиган икки турдаги жарроҳлик мавжуд. "Доимий илеостомия ёки Брук илеостомияси" да жарроҳ йўғон ичак ва анусни олиб ташлайди ва анусни ёпади. Кейин беморнинг қорин бўшлиғида остома деб аталадиган тешик очади. Жарроҳликдан сўнг тана чиқиндилари ингичка ичакдан остомага ўтади ва пластик қоп бўлган остомия қопига ташланади. Беморда остома сумкаси бўлса-да, у ишлаши, яқин дўстлари бўлиши ва машқ қилиши мумкин.



Проктоколектомия ва ёнбош (ректал) резервуар ярали колитни даволаш учун энг кенг тарқалган жарроҳлик муолажалардир. Ушбу операцияни бажаришда жарроҳ йўғон ичак ва тўғри ичакни олиб ташлайди ва беморнинг ингичка ичакларидан ташқарида Г-халта деб аталадиган янги анусни жойлаштиради. Ушбу турдаги жарроҳликда беморда ичак ҳаракати бор ва ҳожатхонадан фойдаланиш керак. Ушбу процедурада беморга остома сумкаси керак эмас. Ушбу процедура икки ойлик интервал билан иккита операцияни талаб қилади. Иккала операциядан кейин тўлиқ даволаниш 4-6 ҳафта давом этади.



................................................................ ..............................................

1- Фистула - бу икки тўқима ёки тананинг иккита аъзоси ўртасидаги ҳар қандай ғайритабиий алоқа. Анал оқма анус ичидаги безлар тиқилиб қолганда пайдо бўлади. Ушбу безларни олиш орқали фистулаларга олиб келиши мумкин бўлган шишлар ҳосил бўлади.

2-Ёриқ ёки ёриқ ануснинг ички четидаги ёриқ, ёрилиш ёки ярани англатади.

Ичак касалликлари (иккинчи қисм)