Неврологик касалликлар (хотира йўқолиши)

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамкасбларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали соғликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда келтирилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашин

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Саломатлик журнали дастурининг ушбу қисмида биз мия ва асаб касалликларидан келиб чиқадиган баъзи касалликларни кўриб чиқамиз. Хотира бузилишлари ана шу касалликлардан бири бўлиб, амнезия ва Алтсгеймер касаллигини ўз ичига олади.

"Унутувчанлик" хотира бузилишининг бир тури бўлиб, у турли сабабларга кўра юзага келиши мумкин, жумладан, мия ва психологик шикастланиш, бахциз ҳодиса ва зарба. Ушбу бузулишдан азият чекадиган одам турли соҳаларда муаммоларга дуч келиши мумкин, жумладан, воқеалар ва хотираларни, фактларни, саналарни ва камдан-кам ҳолларда уларнинг шахсини эслай олмаслик. Вақт нуқтаи назаридан, воқеадан кейин хотираларни ёзиб олиш ёки ундан олдин ёки иккаласини эслаб қолишда муаммолар бўлиши мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, ҳар куни ҳар кимнинг бошига тушадиган турли хил нарсаларни унутиш амнезиядан фарқ қилади. Кўпгина амнезия ҳолатлари вақтинчалик, аммо тикланиш учун узоқ вақт керак бўлиши мумкин.

Унутувчанлик ёки  амнезия хотира бузилишининг турларидан бири бўлиб, у инсоннинг бузилиши хусусиятларига кўра бир неча турларга бўлинади, биз ушбу дастурда уларни муҳокама қиламиз. Прогрессив амнезияда одам янги хотираларни ёзиб олиш ва маълумотларни қисқа муддатли хотирада сақлаш қобилиятини йўқотади. Ушбу турдаги амнезия одатда бош жароҳати туфайли юзага келади. Одам одатда травмадан олдин ёзиб олинган маълумот ва хотираларни ҳеч қандай муаммосиз эслаб қолади ва фақат янги маълумотларни эслаб қолишда муаммоларга дуч келади. Постпрогрессив унутувчанликда, олдинги прогрессив турдаги каби, одатда травма туфайли юзага келади ва қайсидир маънода уни прогрессив олдинги унутувчанликнинг акси деб ҳисоблаш мумкин. Ушбу турдаги амнезияда одам олдинги хотираларни ва воқеадан олдин ёзилган маълумотларни эслаш қобилиятига эга эмас. Ҳозиргина ёзиб олинган янги маълумотлар йўқолиб кетиш хавфи юқори ва болалик каби эски хотиралар барқарорроқ ва бардошли бўлади. Деманс каби касалликда одамнинг хотиралари аста-секин янгидан эскигача йўқолади. Камдан кам ҳолларда, бир вақтнинг ўзида икки турдаги пре-экстенсив ва пост-экстенсив амнезия содир бўлади.

Вақтинчалик умумий унутувчанлик деб аталадиган бошқа турдаги амнезияда одам қисқа вақт ичида олдинги маълумотларни эслай олмайди ва оғир ҳолатларда янги маълумотларни қайд эта олмайди. Бундай унутувчанлик одатда мия томирларининг тиқилиб қолиши туфайли юзага келади ва асосан кекса ва ўрта ёшли одамларда учрайди. Бошнинг қаттиқ зарбасидан келиб чиқадиган ва онгни йўқотиш ва кома билан кечиши мумкин бўлган амнезия туридир. Тасодифий унутувчанлик деб аталадиган бундай амнезия одатда вақтинчалик бўлиб, унинг тикланиш даврининг давомийлиги жароҳатнинг оғирлигига боғлиқ. Вақтинчалик шикастланиш кенг тарқалган бўлса-да, баъзида бахциз ҳодиса доимий хотира муаммоларига олиб келиши мумкин.

Корсакофф (Wерниcке-Корсакофф синдроми - WКС) - спиртли ичимликларни суиистеъмол қилиш туфайли олдиндан кенгайтирилган ва кейин кенгайтирилган турдаги хотира муаммоларини келтириб чиқарадиган тур. Бу муаммо Б1 витамини танқислиги бўлган одамларда кўпроқ учрайди. Истеъмол қилиш даврида спиртли ичимликларни ҳаддан ташқари кўп истеъмол қилиш натижасида вақтинчалик амнезия пайдо бўлиши мумкин, аммо спиртли ичимликларга қарамликда юқорида кўрсатилган иккала тур ҳам узоқ вақт давомида содир бўлади ва инсоннинг ўзи хотираларни ёзиб олишнинг бундай қобилияцизлигини билмаслиги мумкин. Бирор киши ақлий қобилиятига эга бўлмаган ҳодисага дуч келганида, унда жавоб сифатида хотира муаммоларини ривожланиши мумкин. Бемор тўсатдан ўзининг шахси каби муҳим маълумотларни эслай олмаслигини тушунади. Диссоциатив ўрганиш бузилиши одатда бир неча кунлик қисқа вақтдан кейин ёки аста-секин ёки тўсатдан ҳал қилинади.

Янги маълумотларни ўргана олмаслик, олдинги маълумотларни эслай олмаслик, юзлар ва вазиятлар каби таниш нарсаларни таний олмаслик, мавжуд бўлмаган хотира ва хотираларнинг мавжудлиги, чалкашлик ва ҳаракатларнинг номутаносиблиги (асаб муаммоси), қисқа муддатли хотира Муаммолар, одатда, одамларда мавжуд бўлган аломатлар бўлиб, улар аслида амнезия деб аталадиган касалликдан фарқ қилиши мумкинлигини ҳис қилишади. Баъзи дори-дармонларни қабул қилиш, қалқонсимон без билан боғлиқ муаммолар, депрессиядан азоб чекиш, бошга уриш, танада Б12 витамини етишмаслиги, инсулт амнезия сабабларидан биридир.

Сиз билишингиз керакки, эрта ташхис қўйиш беморнинг ривожланиши ва деманс каби касалликлардан азият чекишининг олдини олишга ёрдам беради. Ушбу бузулишни ташхислаш учун клиник суҳбат, тиббий ва оилавий тарих, когнитив тестлар, компютер томографияси ва МРИ ва қон таркиби тести каби усуллар қўлланилади. Унутилиш турига ва унинг сабабларига қараб, турли хил даволаш усуллари қабул қилиниши мумкин. Кўп ҳолларда муаммо даволанишни талаб қилмасдан ўз-ўзидан ҳал қилинади. Тиббий сабабларга кўра хотирани йўқотиш турларида тиббий ёрдам талаб қилинади.

"Алтсгеймер касаллиги" мия фалажи аста-секин хотира ва фикрлаш қобилиятини йўқ қиладиган ва ҳатто оддий ишларни бажариш қобилиятини йўқотадиган прогрессив ва қайтариб бўлмайдиган мия касаллигидир. Алтсгеймер касаллиги аста-секин бошланади. Бу касаллик биринчи навбатда миянинг хотира ва тилни бошқарадиган қисмларига таъсир қилади. Алтсгеймер - бу прогрессив касаллик бўлиб, вақт ўтиши билан миянинг кўпроқ ва кўпроқ қисмлари шикастланади. Бу содир бўлганда, кўпроқ аломатлар кўринади ва касаллик ёмонлашади. Алтсгеймер касаллиги охир-оқибат инсон ҳаётининг барча жабҳаларига таъсир қиладиган ҳалокатли касалликдир.

Касалликнинг ривожланиши жараёнида оқсил мияда тўпланади ва бляшка деб аталадиган тузилмани ҳосил қилади. Бу бляшка нерв ҳужайралари ўртасидаги алоқанинг узилишига олиб келади ва охир-оқибат бу нерв ҳужайралари нобуд бўлади ва мия тўқималари йўқ қилинади. Алтсгеймер билан оғриган беморларда миянинг баъзи муҳим кимёвий моддалари камаяди. Ушбу кимёвий хабарчилар мия атрофида сигналларни узатишга ёрдам беради. Ушбу моддалар мияда тугаса, сигналлар тўғри узатилмайди.

Алтсгеймер касаллиги, агар у 65 ёшдан олдин пайдо бўлса, эрта бошланган Алтсгеймер касаллиги деб номланади. Эрта бошланган Алтсгеймер кўпинча 40-50 йилларда содир бўлади; Аммо бу касаллик 30 ёшдан ошган одамларда содир бўлмайди. Бир неча киши Алтсгеймер касаллигининг эрта ҳужумига эга, бу касалликнинг энг кенг тарқалган турларидан бири бўлиб, генетик омиллар билан ҳеч қандай алоқаси йўқ.

Алтсгеймер касаллигининг асосий сабаби ҳали маълум эмас, гарчи бу касалликнинг ривожланиш эҳтимолини оширадиган баъзи омиллар мавжуд. Қарилик, оилада Алтсгеймер касаллиги, ўтмишдаги оғир бош жароҳатлари, турмуш тарзи омиллари, юрак-қон томир касалликлари сабаб бўлган асоратлар шулар жумласидандир. Алтсгеймернинг биринчи аломати одатда кичик хотира муаммоларидир.

Алтсгеймер касаллиги турли босқичларга эга. Бузилмаган биринчи босқичда Алтсгеймер касаллиги аниқланмайди ва хотира муаммолари ёки деманс белгилари аниқланмайди. Иккинчи босқичда, бу жуда енгил пасайиш деб ҳисобланади, беморда кичик хотира муаммолари бўлиши ёки уй атрофидаги баъзи нарсаларни йўқотиши мумкин, аммо ёшга боғлиқ хотира йўқолиши Алтсгеймер деб тан олинмаслиги керак. Енгил ёмонлашув деб ҳисобланадиган учинчи босқичда бемор когнитив муаммолар ва хотира муаммоларидан азият чекади. 3-босқич беморлари гапиришда тўғри сўзларни топиш, янги одамларнинг исмларини эслаб қолиш, режалаштириш ва тартибга солиш каби муаммоларга дуч келишади. Алтсгеймер касаллигининг 3-босқичи бўлган одамлар ўзларининг шахсий нарсаларини, шу жумладан қимматбаҳо нарсаларни йўқотишлари мумкин.

Ўртача пасайиш деб аталадиган тўртинчи босқичда Алтсгеймер касаллигининг белгилари аниқ кўринади. Касалликнинг ушбу босқичида беморлар оддий ҳисоб-китобларни амалга ошириш, шахсий ҳаёт хотираларини унутиш, қисқа муддатли хотира бузилишлари (масалан, улар нонушта қилганларини эслай олмайдилар) ва бешинчи босқичда, нисбатан кўп бўлган муаммоларга дуч келишади. жиддий ёмонлашув, бемор вазифаларни бажара олмайди.У ҳар куни ёрдамга муҳтож. Ушбу босқичдаги одамлар ҳаддан ташқари чалкашлик, ўзлари ҳақидаги оддий нарсаларни, масалан, телефон рақамларини эслай олмаслик ва тўғри кийим кийишда муаммоларга дуч келишади.

Олтинчи босқич, жиддий пасайиш содир бўлади ва бу босқичдаги беморлар доимий парвариш ва мониторингга муҳтож ва профессионал парвариш керак. Ва жуда оғир бузилиш деб ҳисобланган еттинчи босқич Алтсгеймер касаллигининг охирги босқичидир. Алтсгеймер касаллиги даволаб бўлмайдиган касаллик бўлганлиги сабабли, беморлар бу босқичда ўлимга яқин. Алтсгеймер касаллигининг еттинчи босқичида беморлар атроф-муҳит ва алоқа стимулларига жавоб бериш қобилиятини йўқотадилар.

Невролог одамда Алтсгеймер туфайли келиб чиққан хотира бузилиши бор ёки йўқлигини аниқлаш учун турли усуллар ва воситалардан фойдаланади, улардан баъзилари хотира, муаммоларни ҳал қилиш, эътибор, Қон ва сийдик синовлари ва мия сканерлари, ҳисоблаш ва тилни аниқлаш тестларини ўз ичига олади. Алтсгеймер касаллигини даволашнинг иложи йўқ, аммо неврологлар баъзи аломатларни камайтирадиган ва баъзи одамларда касалликнинг ривожланишини секинлаштирадиган дори-дармонларни буюрадилар. Янги Алтсгеймер дорилари хотира билан боғлиқ аломатлар ва баъзи когнитив ўзгаришларни вақтинча камайтириши мумкин.

Мутахассислар ушбу касалликнинг олдини олиш учун жисмоний фаолликни, жисмоний машқларни, ижтимоий мулоқотни, соғлом овқатланишни, етарлича ухлашни ва стрессни назорат қилишни таклиф қилишади. Шунингдек, янги нарсаларни ўрганиш ва ёдлашни машқ қилиш орқали онгингизни рағбатлантиринг.

Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳ таолога ҳавола қиламиз.

Неврологик касалликлар (уйқу бузилиши (иккинчи қисм)