саломатлик журнали (66)
Мия ва асаб касалликлари (учинчи қисм (мия менингити))
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамкасбларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Саломатлик журнали дастурининг ушбу қисмида биз мия ва асаб касалликларидан бири ҳисобланган мия менингити касаллигини кўриб чиқамиз.
"Менингит" - бу мия ва орқа мия атрофидаги менингитларнинг яллиғланиши ва инфекцияси. Кўпинча менингит вирусли инфекциядан келиб чиққан бўлса-да, аммо бу касаллик бактериал ва қўзиқорин инфекциялари туфайли ҳам пайдо бўлиши мумкин. Баъзида менингит бир неча ҳафта ичида даволанмасдан ўтиб кетади. Аммо баъзи ҳолларда менингит беморнинг ҳаётига таҳдид солади ва антибиотиклар билан шошилинч даволанишни талаб қилади. Бактериал менингитни эрта даволаш билан унинг жиддий асоратларини олдини олиш мумкин. Мененжитдан келиб чиққан шишишда иситма, кучли ва тўхтовсиз бош оғриғи, чалкашлик, қусиш ва кучли қуруқ бўйин каби белгилар мавжуд бўлиб, бу ҳолда имкон қадар тезроқ шифокорга мурожаат қилинг.
Мененгит белгилари кўпинча биринчи навбатда гриппга ўхшайди. Ушбу аломатлар бир неча соат ёки кун ичида пайдо бўлиши мумкин. 2 ёшдан ошган одамларда пайдо бўлиши мумкин бўлган белгилар ва аломатлар тўсатдан юқори иситма, қуруқ бўйин, ғайритабиий кучли бош оғриғи, кўнгил айниши ёки қусиш билан кечадиган бош оғриғи, тартибсизлик ёки диққатни жамлашда қийинчилик, тутқаноқлар, уйқучанлик ёки диққатни жамлашда қийинчилик, Уйғониш, ёруғликка сезгирлик, анорекция ёки чанқоқлик ва тери тошмаси йўқлиги.
Аммо янги туғилган чақалоқларда менингит белгилари орасида юқори иситма, доимий йиғлаш, асабийлашиш ёки ҳаддан ташқари уйқучанлик, ҳаракацизлик ёки секинлик, иштаҳанинг етишмаслиги, боланинг боши тепасида бўлак борлиги, боланинг танаси ва бўйнининг қуруқлиги киради. Мененжитли чақалоқни тинчлантириш қийин ва ушлаб турганда кўпроқ йиғлайди.
Мененгитнинг энг кенг тарқалган сабаби вирусли инфекциялар, кейин бактериал инфекциялар ва камдан-кам ҳолларда қўзиқорин инфекциялари. Бактериал инфекциялар беморларнинг ҳаётига таҳдид солиши мумкинлиги сабабли, касалликнинг сабабини аниқлаш керак. Қон оқимига кириб, мия ва орқа мияга етиб борадиган бактериялар ўткир бактериал менингитни келтириб чиқаради. Албатта, менингитнинг бу турига бевосита менингитларга ҳужум қилувчи бактериялар сабаб бўлиши мумкин. Бу одатда қулоқ ёки синус инфекцияси, бош суяги синиши ёки камдан-кам ҳолларда маълум операциялардан кейин содир бўлади.
Вирусли менингит одатда енгилдир ва кўпинча ўз-ўзидан ўтиб кетади. Унинг аксарият ҳолатлари энтеровируслар деб номланувчи вируслар гуруҳлари билан инфекциядан келиб чиқади ва улар асосан ёз охири ва кузнинг бошларида содир бўлади. Ҳерпес симплекс вируси ёки герпес, ОИТС, паротит ва бошқа баъзи вируслар каби вируслар ҳам вирусли менингитга олиб келиши мумкин. Шунингдек, мия атрофидаги мембраналар ва суюқликка ҳужум қилувчи паст ўсиш организмлари сурункали менингитга олиб келади.
Сурункали менингит икки ҳафта ёки ундан кўпроқ вақт давомида содир бўлади. Сурункали менингит белгилари унинг ўткир тури белгиларига ўхшайди. Қўзиқорин менингитлари нисбатан кам учрайди ва сурункали менингитга сабаб бўлади. Баъзида бу турдаги менингит бактериал менингитга ўхшайди.
Шуниси эътиборга лойиқки, қўзиқорин менингит юқумли эмас. Криптококк менингит менингитнинг энг кенг тарқалган шакли бўлиб, иммунитет тизими нуқсонлари бўлган одамларга, масалан, ОИТСга таъсир қилади. Мененгитнинг бу тури антифунгал дори билан даволанмаса, беморнинг ҳаётига таҳдид солади. Мененгит юқумли бўлмаган сабабларга кўра ҳам пайдо бўлиши мумкин. Кимёвий моддаларга реакциялар, дори аллергиялари, саратоннинг айрим турлари ва саркоидоз каби яллиғланиш касалликлари бу сабабларга киради.
Ваксинани тугатмаган одамлар ушбу касалликни ривожланиш хавфи остида. Шунингдек, вирусли менингитнинг кўп ҳолатлари 5 ёшгача бўлган болаларда учрайди. Бактериал менингит 20 кунгача бўлган чақалоқларда ҳам кенг тарқалган. Талабалар турар жойида яшовчи талабалар, ҳарбий базалар ходимлари, мактаб-интернат ўқувчилари ва кундузги марказлардаги болалар менингит билан касалланиш хавфи юқори. Эҳтимол, бунинг сабаби шундаки, бу бактерия нафас олиш йўли билан узатилади ва катта гуруҳлар орасида тез тарқалиши мумкин.
Шунингдек, ҳомиладорлик листериоз билан касалланиш хавфини оширади, бу Листериа бактериялари келтириб чиқарадиган инфекция бўлиб, менингитга ҳам олиб келиши мумкин. Листериоз аборт, ўлик туғилиш ва эрта туғилиш хавфини оширади. ОИТС, алкоголизм, иммуносупрессив дориларни қабул қилиш ва иммунитет тизимига таъсир қилувчи бошқа омиллар каби иммунитет тизимидаги бузилишларни келтириб чиқарадиган нарсалар ҳам менингит хавфини ошириши мумкин. Спленектомия ҳам менингит хавфини оширади, шунинг учун талоқсиз беморларни минималлаштириш учун ушбу хавфни эмлаш керак.
Баъзида менингитнинг асоратлари оғир. Ушбу касаллик қанча узоқ давом этса, ишемик ҳуруж ва доимий неврологик шикастланиш хавфи шунчалик юқори бўлади. Эшитиш қобилиятини йўқотиш, хотира муаммолари, ўрганишдаги нуқсонлар, мия шикастланиши, юриш муаммолари, тутилишлар, буйрак етишмовчилиги, зарба ва ўлим бу жароҳатлардир. Шуниси эътиборга лойиқки, ўз вақтида даволанса, ҳатто оғир менингит билан касалланганлар ҳам яхши тузалиб кетиши мумкин.
Мутахассис шифокор менингитни касаллик тарихи, физик текширув ва баъзи тестлар асосида ташхислаши мумкин. Текширув давомида шифокор бош, қулоқ, томоқ ва умуртқа поғонаси терисини ҳар қандай инфекция белгилари учун текширади. Қон маданияти, микроорганизмларнинг ўсишини текшириш, шиш ёки яллиғланиш мавжудлигини аниқлаш учун тасвирлаш - бу усуллардан баъзилари. Мененгитни аниқ ташхислаш учун барча ҳолатларда орқа мия суюқлигининг аспирацияси ёки ломбер понксиён талаб қилинади, бунда мия омурилик суюқлиги намунаси олинади. Мия омурилик суюқлиги таҳлили менингитни келтириб чиқарадиган бактериялар турини аниқлашга ёрдам беради. Агар шифокор менингитнинг вирусли эканлигига шубҳа қилса, у ДНКга асосланган тестни ҳам белгилайди, шунда улар касалликнинг аниқ сабабини ва унга энг тўғри даволанишни аниқлашлари мумкин. Даволаш усуллари ҳам менингит турига қараб, антибиотиклар, антивирал препаратлар ва кортикостероидлардан дам олишгача фарқланади.
Ҳамроҳлигингиз учун ташаккур. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.
Мия ва асаб касалликлари (иккинчи қисм (эпилепсия))
