саломатлик журнали (67)
мия ва асаб касалликлари (тўртинчи қисм (иккита кўриш ва лойқа кўриш))
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамкасбларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Соғлиқни сақлаш журнали дастурининг ушбу қисмида биз мия ва асаб касалликлари ҳисобланган диплопия ва лойқа кўришни кўриб чиқамиз.
Иккита кўриш ва лойқа кўриш мия ва асаб касалликларидан бири бўлиб, одам битта объектнинг иккита тасвирини кўрганда пайдо бўлади, бу ҳолат икки томонлама кўриш ёки диплопия деб аталади. Ушбу иккита расм бир-бирининг ёнида ёки бир-бирининг устига жойлаштирилиши мумкин ёки бу икки режимнинг комбинацияси бўлиши мумкин. Ҳар бир нарсанинг иккита шаклини кўриш туфайли ҳаракат қилиш ва юришдаги муаммолардан ташқари, икки томонлама кўриш ҳам мувозанат, турли ҳаракатлар ва ўқиш қобилиятининг бузилишига олиб келиши мумкин. Агар бир мунча вақт ўтгач, икки томонлама кўриш йўқолмаса, бу одамда хавфли мия асоратининг белгиси бўлиши мумкин ва имкон қадар тезроқ шифокорга мурожаат қилиш керак. Аксарият одамлар биринчи навбатда офталмологга мурожаат қилишади, аммо агар муаммо оптик неврит каби кўринса, неврологга мурожаат қилиш керак.
Кўзларнинг ҳар бири ўзи учун атрофдаги муҳитнинг тасвирини яратади. Икки кўз томонидан яратилган иккита тасвир аниқ тасвирни яратиш учун мия томонидан бирлаштирилади. Кўзларни ҳаракатга келтирадиган мушаклар ёки бу мушакларнинг нервлари шикастланган бўлса, одам икки томонлама кўришга эга бўлиши мумкин. Баъзи ҳолларда, икки кўз бир-бири билан мукаммал мувозанатда бўлмаслиги мумкин, бу эса эгилиш деб аталади. Кўзларнинг дангасалиги айниқса болаларда кенг тарқалган, аммо бу диплопияга олиб келиши шарт эмас. Кўзларнинг ёрқинлигидан ташқари, диплопияга олиб келиши мумкин бўлган бошқа асоратлар ҳам мавжуд, биз уларни кўриб чиқамиз.
Икки томонлама кўришга олиб келиши мумкин бўлган асоратлардан бири қалқонсимон без функциясининг ўзгариши, масалан, Гравес касаллиги, кўзни ҳаракатга келтирадиган ташқи мушакларга таъсир қилади. Қон томирлари ёки вақтинчалик ишемик хуруж ҳам бошқа сабаб бўлиши мумкин, чунки мияни озиқлантирадиган қон томирлари ёки кўзнинг ҳаракат мушакларини бошқарадиган нервлар шикастланиши мумкин. Қон томиридаги бўртиқ бўлган аневризма, шунингдек, кўз ҳаракати мушакларини бошқарадиган асабни сиқиб чиқариши мумкин.
Конвергенция етишмовчилиги диплопияга олиб келиши мумкин бўлган яна бир асоратдир. Бундай ҳолатда кўзлар уйғунликда ишламайди. Ушбу ҳолатнинг сабаби номаълум, аммо кўз ҳаракати мушаклари бир-бири билан мувофиқлаштирилмаган деб ҳисобланади. Кератоконус ёки кератоконус, шох парданинг юпқалашиб, конуссимон шаклга эга бўлишига олиб келадиган дегенератив кўз касаллиги, икки томонлама кўришда ҳам асоратли. Шунингдек, кўзнинг орқа қисмидаги ретинани озиқлантирадиган қон томирлари диабет билан зарарланиши мумкин.
Диплопиядаги яна бир асоратли касаллик - миястения гравис. Бу ҳолат тананинг мушакларида, шу жумладан кўзларни ҳаракатга келтирадиган мушакларда заифликка олиб келиши мумкин. Шунингдек, кўз орқасидаги шиш ёки масса кўз ҳаракатини бузиши ва оптик асабга зарар етказиши мумкин. МС, марказий асаб тизимига таъсир қиладиган касаллик, шунингдек, оптик асабга ҳам таъсир қилиши мумкин. Бошга зарба бериш, мия, нервлар, мушаклар ёки кўз олмасининг жисмоний шикастланиши ҳам кўзларнинг ҳаракатини чеклашига олиб келиши мумкин. Мия чайқалиши каби бош жароҳатлари ҳам вақтинча диплопияга олиб келиши мумкин. Шунингдек, вақтинчалик диплопия спиртли ичимликлар билан заҳарланиш ёки бензодиазепинлар, гиёҳванд моддалар ёки тутқаноқ ва эпилепсияни даволаш учун ишлатиладиган баъзи махсус дориларни қўллаш натижасида юзага келиши мумкин.
Бундан ташқари, монокуляр икки томонлама кўриш деб аталадиган икки томонлама кўриш тури мавжуд. Ушбу турдаги диплопия кўзингизни юмганингизда пайдо бўлади. Икки томонлама кўришнинг бу тури бинокуляр икки кўришга қараганда камроқ учрайди ва астигматизм, қуруқ кўзлар, кўкарган кўзлар, кўз линзалари ва тўр парданинг нотўғри шаклланиши каби асоратлар туфайли юзага келиши мумкин.
Икки марта кўришнинг сабаблари кўп бўлгани учун бу шифокорга ташхис қўйишни қийинлаштиради.Чунки икки томонлама кўриш билан оғриган беморда қуруқ кўз каби енгил асорат ёки бош суяги шиши каби хавфли асоратлар пайдо бўлиши мумкин. Ушбу асоратнинг сабаби жуда кам бўлиши мумкин, масалан, Верникнинг энсефалопатияси ёки жуда кенг тарқалган, масалан, конвергенция етишмовчилиги. Дастлабки ташхисда шифокор икки томонлама кўришнинг монокуляр ёки бинокуляр эканлигини аниқлайди. Чунки дурбин шаклида диплопия бўлса, эҳтимол бу кўз муаммоси ва бунинг натижасида қарияларнинг нервлари камроқ жиддий бўлади.
Аммо болаларда диплопияни аниқлаш қийинроқ. Чунки болалар ўз ҳолатини яхши тасвирлай олмайди. Бизни сезгир қилиши мумкин бўлган нарсалар орасида сузиш ёки йўқ кўриш учун кўзни қисиб қўйиш, бир кўзни қўл билан ушлаб туриш, бошни ғайритабиий тарзда айлантириш, нарсаларга олд томондан қараш ўрнига ён томондан қараш, кўзни чапга ва ўнгга силжитиш.
Икки томонлама кўришни даволаш учун мутахассислар қўллайдиган усуллар бошқача. Кўзлар мувозанати бузилганида икки томонлама кўриш пайдо бўлиши мумкин. Енгил ҳолатларда бу асорат зерикарли эмас ва бунинг учун ҳеч нарса қилинмайди. Агар диплопия тўғридан-тўғри олдинга қараб турганингизда вазифаларингизга халақит берса, шифокорингиз бошқа даволаш усулларини қўллаши мумкин. Кўзларнинг бирида кўр-кўрона ёки лента қўллаш икки томонлама кўриш аломатларини йўқ қилиши мумкин, аммо бу ҳолатни даволай олмайди. Вояга етган оптометристлар кўзлар томонидан яратилган тасвирлардаги номутаносибликни даволаш учун кўзойнакларга призма киритишлари мумкин.
Агар кўришнинг йўқолиши ёки икки томонлама кўриш МС, диабет, юқори қон босими ва инсулт каби мавжуд ҳолат туфайли юзага келган бўлса, ушбу ҳолатлар учун ишлатиладиган даволаш усуллари ҳам икки томонлама кўришни бартараф этишга ёрдам беради. Кўриш қобилиятини тиклашда бизнинг мутахассисларимиз сизга кўриш қобилиятидан қандай тўғри фойдаланишни ўргатади ва кўриш қобилиятидан максимал даражада фойдаланиш учун энг яхши ёрдамчи воситаларни топишга ёрдам беради.
Аммо баъзида мушаклар ва нервлар билан боғлиқ муаммоларни бартараф этиш учун жарроҳлик керак бўлади. Биз ушбу усулларнинг баъзиларини қисқача муҳокама қиламиз. Ушбу усуллардан бири кўз мушакларида амалга ошириладиган ва кўзнинг мувозанатини тўғрилайдиган операциялардир. Ўсимтани олиб ташлаш ёки аневризмани даволаш ҳам краниал нервлардан босимни олиб ташлайдиган усулдир.
Жарроҳ кўз олмаси суягининг бўлакларини олиб ташлайдиган жарроҳлик, икки томонлама кўришга олиб келиши мумкин бўлган кўз олмасининг яллиғланиши туфайли кўз босимини юмшатишнинг яна бир усули.
Дори-дармонларни қабул қилиш ҳар доим касалликларни даволашнинг асосий ва оддий усулларидан биридир. Хусусан, ушбу касалликни даволашда яллиғланишга қарши дорилар икки томонлама кўриш ва лойқа кўришнинг камроқ тарқалган сабаблари учун қўлланилади ва улар кўз атрофидаги нервлар ва тўқималарнинг яллиғланишини камайтириши мумкин. Ушбу дорилар таркибида стероидлар ва тананинг иммунитет тизимини бостирадиган моддалар мавжуд. Аммо агар диплопия миястения гравис ёки қалқонсимон без касалликлари туфайли юзага келган бўлса, иммунитет тизимининг функциясини ўзгартирадиган дорилар фойдали бўлиши мумкин.
Ҳамроҳлигингиз учун ташаккур. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.)
