Pars Today

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамкасбларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Олдинги дастурда бош мия ва асаб касалликларини текшириш якунланган эди ва бу қисмдан сиз мия ва асаб касалликларининг яна бир тури бўлган асаб шикастланиши билан танишасиз. Бу касалликларга асаб тиклари, оёқ, орқа ва бош нерв оғриғи, Бел фалажи, миёпатия ва асаб пуфаги киради. Биз уларни бир нечта дастурларда кўриб чиқамиз.

Нерв тики кўз қовоқлари, бош ва бўйиннинг сакрашини англатади ва инсон танасининг бир қисмида тўсатдан ва бошқариб бўлмайдиган товушлар ёки ҳаракатларнинг пайдо бўлишига олиб келадиган тез ва тез-тез мушаклар ҳаракатларидан иборат. Асаб тиклари тасодифий содир бўлиши мумкин ёки стресс, ташвиш, чарчоқ, ҳаяжон ва ҳатто мия ва асаб касалликлари каби омиллар билан боғлиқ бўлиши мумкин. Одатда, атрофдагилар одамдаги асаб тиклари ҳақида гапирганда ёки унга эътибор қаратишганда, тикларнинг интенсивлиги ошади.

Асаб тиклари одатда танадаги ёқимсиз ҳис-туйғулар тўпланганидан кейин бошланади, у ниҳоят бўшатилади ёки тик шаклида сусаяди. Албатта, баъзида бу нохуш туйғу тик пайдо бўлишидан олдин бироз бостирилиши мумкин. Асаб тиклари болаликда жуда кенг тарқалган ва одатда биринчи марта 5 ёшда пайдо бўлади. Жуда камдан-кам ҳолларда тик белгилари балоғат ёшида бошланиши мумкин. Асаб тиклари одатда хавфли асорат эмас ва вақт ўтиши билан яхшиланади, лекин улар одам учун жуда ташвишли ва қўрқинчли бўлиши мумкин ва уларнинг нормал ва кундалик фаолиятига аралашади.

Асаб тиклари одатда мияга зарар етказмайди, лекин агар сиз ўзингизнинг ёки фарзандингизнинг асаб тиклари ҳақида ташвишлансангиз ёки бу соҳада мутахассис маслаҳати ва кўрсатмаларига муҳтож бўлсангиз, неврологга мурожаат қилишингиз мумкин. Бундан ташқари, агар сизнинг асабий тиклар ёки болангизда биз батафсил муҳокама қиладиган аламатлар бўлса, неврологга мурожаат қилинг. Жуда тез-тез учрайдиган ёки вақт ўтиши билан кучайиб бораётган тиклар сиз учун чалкашлик ва изоляция каби ҳиссий ёки ижтимоий муаммоларни келтириб чиқарди. Бу сизга оғриқ ва ноқулайлик туғдирди. Чунки баъзи асабий тиклар одамнинг бирданига ўзига зарар етказишига олиб келади. Бу сизнинг кундалик ишингизга, академик ёки касбий фаолиятингизга халақит беради. Ғазаб, тушкунлик ёки ўзига зарар етказиш каби бошқа ташвишли ҳолатлар ва хатти-ҳаракатлар билан бирга кечади.

Асаб тикларининг кўп турлари мавжуд. Баъзи одамларда тикнинг фақат битта тури бўлиши мумкин, бошқалари эса бир неча турдаги тиккаларга эга. Тикларнинг энг кенг тарқалган турларига ҳаракат тиклари ва товуш тиклари киради. Ҳаракат тиклари - бу танадаги силкиниш ёки ҳаракатларни келтириб чиқарадиган тиклар. Кўзни милтиллаш, бошни силкитиш, бурунни чимчилаш, елкаларни кўтариш, қўлларни тез силкитиш, оғизни очиш энг кўп учрайдиган тиклар қаторига киради. Баъзан ҳаракат тиклари ўхшаш кўриниши мумкин. Улар оддий тана ҳаракатларига ўхшайди, аммо фарқи шундаки ҳаракат тикни назорат қилиб бўлмайди.

Овоз токлари, шунингдек, фонетик тиcс сифатида ҳам танилган. Унинг энг кўп учрайдиган ҳолатлари орасида йўталиш, ҳорлаш ёки нола қилиш, ҳайвонларнинг шовқини чиқариш, хириллаш, бурунни уриш, томоқни тозалаш, қичқириқ, товуш, сўз ёки иборани такрорлаш киради. Хусусан, у беҳаёликка ишора қилган ёки ёмон ва уяциз сўзлар ва ибораларни ишлатиши мумкин, албатта, бу турдаги тик жуда кенг тарқалган эмас. Тикларни конвулсив ҳаракатлар ва сакрашнинг асорати билан аралаштириб юбормаслик керак, бу тутилишнинг махсус тури ҳисобланади.

Асаб тикларининг сабаблари аниқ маълум эмас. Тиклар миянинг тана ҳаракатларини бошқариш учун масъул бўлган қисмларидаги ўзгаришлар туфайли юзага келади, деб ишонилади. Тиклар кўпинча оиланинг турли авлодларида мерос бўлиб ўтади ва кўп ҳолатлар генетик омиллар туфайли юзага келган бўлиши мумкин. Бундан ташқари, тиклар кўпинча диққат етишмаслиги гиперактивлиги бузилиши (ДЕҲБ) ва обсесиф компулсив бузулиш (ОКБ) каби бошқа касалликлар ёки ҳолатлар билан боғлиқ. Асабий тик бузилиши, агар у касаллик ёки тиббий ҳолат туфайли юзага келган бўлса, беморда бу ҳаракатлар заҳарланиш, инсулт, жарроҳлик, мия фалаж ва Ҳунтингтон касаллиги, бош жароҳати, тана аъзоларининг шикастланиши каби касаллик ёки шикастланишнинг бевосита физиологик оқибатлари эканлигини кўрсатадиган далиллар бўлиши керак.

Асабий тиклар кучли стресс туфайли ҳам пайдо бўлиши мумкин. Риталин, Дехедрине, Аддералл ва Тегретол каби баъзи дориларни қабул қилиш ҳам сабаб бўлиши мумкин. Камдан кам ҳолларда, мияга таъсир қиладиган энсефалит каби баъзи инфекциялар асаб тиккаларини келтириб чиқариши мумкин. Бошқа генетик ёки метаболик касалликлар, айниқса миядаги базал ганглиялар билан боғлиқ бўлганлар, шунингдек, тиклар ёки тикка ўхшаш хатти-ҳаракатлар билан боғлиқ бўлиши мумкин. Бундан ташқари, вирусли инфекциялар камдан-кам ҳолларда асаб тиккаларини келтириб чиқариши мумкин.

Асаб тикини даволаш керакми ёки йўқми, кўп жиҳатдан унинг сабабига ва беморнинг нормал ҳаётида юзага келган бузилишлар ва ноқулайликларнинг оғирлигига боғлиқ. Агар асабий тик хавфли жисмоний ёки психологик ҳолат туфайли юзага келса, у даволанишга муҳтож бўлади. Шунингдек, агар тик ижтимоий мулоқотда ёки инсоннинг нормал ва соғлом ҳаётида муаммоларни келтириб чиқарган бўлса, даволаниш керак. Ушбу ҳолатни даволаш дори-дармонларни даволаш, жарроҳлик ва хулқ-атвор терапиясини ўз ичига олади. Асаб тикларини назорат қилишда ёрдам берадиган бир нечта дорилар мавжуд бўлиб, улар мутахассис шифокорнинг ташхисига кўра одамга буюрилади. Шунингдек, шифокорнинг ташхисига кўра, ботулинум токсини баъзи мушакларни ўчириб қўйиш ва шу тариқа асаб тикларини олдини олиш учун киритилиши мумкин. Бироқ, бу препаратнинг таъсири одатда фақат тахминан 3 ой давом этади.

Юқорида айтиб ўтилганидек, жарроҳлик бу ҳолатни даволаш усулларидан биридир. Миянинг чуқур стимуляцияси ёки ДБС деб аталадиган жарроҳлик тури Турет синдроми* ёки тик бузилишининг ноёб ва оғир ҳолатлари каби неврологик асоратларни даволаш учун ишлатилади.

 Ушбу операция бир ёки бир нечта электродларни, яъни кичик металл плиталарни миянинг асаб тиклари ривожланишида иштирок этадиган соҳасига жойлаштиришни ўз ичига олади. Ушбу электродлар мияга майда игналар ва бош суягидаги кичик тешиклар орқали юборилади ва керакли жойга жойлаштирилади. Ушбу операция умумий беҳушлик остида амалга оширилади. Ушбу электродлардан юпқа симлар электр импулсларини ишлаб чиқарувчи қурилмага, юрак уриш тезлигини бошқарувчига ўхшаш генераторга уланади. Беморнинг кўкрак териси остига ўрнатилган ушбу қурилма миядаги нерв сигналларини тартибга солиш ва асаб тикларини назорат қилиш учун электр токини ишлаб чиқаради.

Нерв тикларини даволаш учун мияни электр стимуляцияси соҳасида ҳозиргача олиб борилган тадқиқотлар истиқболли натижаларни кўрсатди, аммо бу даволаш усули ҳали ҳам жуда янги усул бўлиб, янада кенгроқ тадқиқотлар талаб этилади.

Қуйида ўзингизнинг ёки болангизнинг асаб тикларини назорат қилишда ёрдам берадиган оддий ҳаракатларни санаб ўтиш керак.

Ҳаддан ташқари стресс, ташвиш ва зерикишдан сақланинг. Ўзингизни жуда чарчатманг ва кечаси яхши ухлашга ҳаракат қилинг. Асабий тикингиз ҳақида сезгир бўлманг ва бу ҳақда кўп гапирманг. Атрофингиздаги одамларга ва сиз кўп мулоқот қиладиган одамларга асабий тик ҳақида билишларига имкон беринг. Шундай қилиб, улар сизнинг бу ҳаракатларингизга муносабат билдирмасликлари кераклигини билишади. Агар болангиз асабий тиклар туфайли мактабга боришда қийналаётган бўлса, ўқитувчиси билан бу муаммони ҳал қилиш йўллари ҳақида гаплашинг. Бундан ташқари, агар сизда ишда муаммога айланган асабий тикка бўлса, буни ҳамкасбларингиз билан муҳокама қилинг.

Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳ таолога ҳавола қиламиз.

Мия ва асаб касалликлари (8-бўлим: Гидросефалия)