Mия ва асаб касалликлари (асаб шикастланишлари, учинчи қисм: Белл фалаж)

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Охирги дастурда сиз нервларнинг шикастланишларидан бири ҳисобланган миёпатия ҳақида билиб олдингиз. Ушбу дастурда биз Белл фалажини кўриб чиқамиз.

Белл фалажи (Юз невропатияси) - бу юз мушакларининг вақтинчалик заифлашиши ёки фалажига олиб келадиган касаллик. Бу юз мушакларини бошқарадиган асаб яллиғланган, шишган ёки сиқилганида содир бўлиши мумкин. Бу ҳолат юзингизнинг бир томонининг чўкиши ёки тортилишига олиб келади. Таъсирланган томонда табассум қилиш ёки кўзингизни юмишда муаммолар бўлиши мумкин. Кўпгина ҳолларда, Белл фалажи вақтинчалик бўлиб, аломатлар одатда бир неча ҳафтадан кейин йўқолади. Белл фалажи ҳар қандай ёшда пайдо бўлиши мумкин бўлса-да, у 16 ёшдан 60 ёшгача бўлган одамларда кўпроқ учрайди. Белл фалажи бу касалликни биринчи бўлиб таърифлаган шотландиялик анатомист Чарлз Белл шарафига номланган.

Белл фалажининг белгилари ва аломатлари тўсатдан пайдо бўлади. Тез бошланган, юзнинг бир томонида тўлиқ фалаж учун енгил заифлик бир неча соатдан бир неча кунгача содир бўлади. Юзнинг чўкиши ва юз ифодаларини қилишда қийинчилик, масалан, кўзни юмиш ёки табассум қилиш, жағ атрофида ёки қулоқда ёки қулоқ орқасида оғриқ, зарарланган томонда, бу касалликнинг аломатлари бўлиши мумкин. Шунингдек, таъсирланган томонда товушга сезгирликнинг ошиши, бош оғриғи, иштаҳанинг йўқолиши, кўз ёшлари миқдорининг ўзгариши ва тупурик ишлаб чиқариш ушбу касалликнинг бошқа белгиларидир. Камдан кам ҳолларда, Белл фалажи юзнинг иккала томонидаги нервларга таъсир қилиши мумкин. Ҳар қандай фалаж, заифлик ва юзнинг осилиши бўлса, дарҳол шифокорга мурожаат қилинг.

Белл фалажининг аниқ сабаби номаълум бўлса-да, кўпинча вирусли инфекция билан боғлиқ. Белл фалажига алоқадор вирусларга герпес ва генитал сиğил (герпес симплех), сувчечак ва шингиллалар (ҳерпес зостер), юқумли мононуклёз (Эпстеин-Барр), ситомегаловирус инфекциялари, нафас олиш касалликлари (адено вируси), немис қизамиқини келтириб чиқарадиган вируслар, (қизамиқ), паротит (паротит вируси), грипп, қўл, оёқ ва оғиз касалликлари (коксаки вируси) киради.

Белл фалажи ҳомиладор бўлган аёлларда, айниқса ҳомиладорликнинг учинчи триместрида ёки туғилгандан кейинги биринчи ҳафтада, ёки уларда грипп ёки шамоллаш каби юқори нафас йўллари инфекцияси ёки қандли диабет билан касалланган одамларда тез-тез учрайди. Белл фалажининг такрорий ҳужумлари кам учрайди. Аммо бу ҳолатларнинг баъзиларида оилада такрорий ҳужумлар мавжуд. Бу Белл фалажининг генетик асоси мавжудлигини кўрсатади.

Беллнинг фалажи асоратларни келтириб чиқариши мумкин. Белл фалажининг енгил ҳолати одатда бир ой ичида йўқолади. Қайта тиклаш тўлиқ фалажни ўз ичига олган оғирроқ ҳолатдан фарқ қилади. Мураккабликлар юз нервининг қайтарилмас шикастланишини ўз ичига олиши мумкин.

Бундан ташқари, асаб толаларининг анормал қайта ўсишига олиб келиши мумкин. Бу юзни қимирлатиш пайтида баъзи мушакларнинг мажбурий қисқаришига олиб келиши мумкин. Мисол учун, табассум қилганда, кўз зарарланган томондан ёпиқ бўлиши мумкин. Ушбу касалликда ёпиқ кўзнинг шаффоф ҳимоя қопламининг ҳаддан ташқари қуруқлиги ва тирналганлиги сабабли кўзнинг қисман ёки тўлиқ кўрлиги пайдо бўлиши мумкин.

Белл фалажини ташхислаш учун махсус тест йўқ. Шифокор сизнинг юзингизга қарайди ва кўзингизни юмиб, қошларингизни кўтариб, тишларингизни кўрсатиб, қошларини буриштириш ва бошқа ҳаракатлар орқали юз мушакларингизни ҳаракатлантиришингизни сўрайди. Қон томирлари, инфекциялар, Лйме касаллиги ва ўсмалар каби бошқа ҳолатлар ҳам юз мушакларининг заифлашишига олиб келиши мумкин. Шу маънода, бу бузилишлар Белл фалажига ўхшайди. Аломатларнинг сабаби аниқ бўлмаса, шифокор бошқа тестларни буюриши мумкин. Электромиёграфия асаб шикастланишининг мавжудлигини тасдиқлайдиган ва унинг зўравонлигини аниқлайдиган ушбу тестлардан биридир. ЭМГ шунингдек, стимуляцияга жавобан мушакнинг электр фаоллигини ва нерв бўйлаб электр импулсларининг табиати ва тезлигини ўлчайди. Бош суяги синиши ёки ўсимта каби юз асабига босимнинг бошқа манбаларини истисно қилиш учун тасвирни сканерлаш ҳам буюрилиши мумкин.

Белл фалажи билан оғриган кўпчилик одамлар даволанган ёки даволанмасдан тўлиқ тикланишади. Белл фалажини даволашнинг ўзига хос усули йўқ, аммо шифокорингиз тикланишни тезлаштириш учун дори-дармонларни ёки жисмоний терапияни тавсия қилиши мумкин. Жарроҳлик Белл фалажида камдан-кам ҳолларда қўлланилади. Ушбу касалликдаги дори терапияси преднизон, кучли яллиғланишга қарши воситалар каби кортикостероид препаратларини ўз ичига олади. Белл фалажида антивирал дориларнинг роли ноаниқлигича қолмоқда. Фақатгина антивирал дорилар плацебо билан солиштирганда ҳеч қандай фойда кўрсатмади. Стероидларга қўшилган антивирал препаратлар Белл фалажига чалинган баъзи одамлар учун фойдали бўлиши мумкин, аммо бу ҳали исботланмаган.

Чунки мушакларингиз фалаж бўлиб қолган Ананд кичик ва қисқа бўлиб, доимий қисқаришга олиб келади. Жисмоний терапевт сизга бунинг олдини олиш учун юз мушакларини массаж қилиш ва машқ қилишни ўргатиши мумкин. Илгари, асаб ўтадиган суяк каналини очиш орқали юз асабига босимни камайтириш учун декомпрессия операциясидан фойдаланилган. Бугунги кунда декомпрессия операцияси тавсия этилмайди. Юз нервининг шикастланиши ва доимий эшитиш қобилиятининг йўқолиши ушбу операция билан боғлиқ бўлиши мумкин бўлган хавфлардир. Камдан-кам ҳолларда юз нервининг доимий муаммоларини тузатиш учун пластик жарроҳлик керак бўлиши мумкин. Юзни қайта шакллантириш юзни текислашга ёрдам беради ва юз ҳаракатини тиклаши мумкин. Ушбу турдаги жарроҳлик амалиётига қош кўтариш, кўз қовоқларини кўтариш, юз трансплантацияси ва асаб трансплантацияси киради. Баъзи процедуралар, масалан, қошларни кўтариш, бир неча йилдан кейин такрорланиши керак бўлиши мумкин.

Бундан ташқари, баъзи усуллар билан мумкин бўлган зарарни камайтиришингиз мумкин. Ёпиб бўлмайдиган кўзни ҳимоя қилиш учун кундузи ёғли кўз томчиларидан, кечаси эса кўз малҳамидан фойдаланиш кўзни нам сақлашга ёрдам беради. Кундузи кўзойнак тақиш, кечаси эса кўзингизни боғлаш кўзингизни чизишдан ҳимоя қилади. Аспирин, ибупрофен ёки асетаминофен каби рецепциз оғриқ қолдирувчи воситаларни қабул қилиш оғриқни камайтиришга ёрдам беради. Жисмоний терапия машқларини бажаринг. Физиотерапевт тавсиялари бўйича юз массажи ва жисмоний машқлар юз мушакларини бўшаштиришга ёрдам беради.

Гарчи Белл фалажи билан оғриган одамлар учун муқобил даволаш усулларидан фойдаланиш бўйича жуда кам илмий далиллар мавжуд бўлса-да, Белл фалажига чалинган баъзи одамлар акупунктур* ва биофеедбаcк**дан ҳам фойда олишлари мумкин.

Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.

...................................................................................................................

* Акупунктур, терингизнинг маълум бир жойига юпқа игналарни киритиш асаб ва мушакларни рағбатлантиришга ёрдам беради, бу эса бироз енгиллик беради.

**Танангизни бошқариш учун фикрларингиздан фойдаланишни ўргатиш орқали биофеедбаcк тренинги юз мушакларингизни яхшироқ назорат қилишга ёрдам беради.

Мия ва асаб касалликлари (Асаб шикастланиши, иккинчи қисм: миёпатия): сабаб ва даволаш)