Саломатлик журнали (105)
Скелет ва мушак касалликлари (тўртинчи қисм, кауда эқуина синдроми)
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Ассалому алайкум азиз тингловчилар. Соғлиқни сақлаш журналининг охирги дастурида биз бел умуртқаси дислокациясининг асоратини кўриб чиқдик. Ушбу дастурда биз кам учрайдиган касаллик бўлган кауда эқуина синдромини муҳокама қиламиз. Биз билан қолинг.
Кауда эқуина синдроми (cauda equina cyndrome) ёки CЕС синдроми камдан-кам учрайдиган, аммо жиддий ҳолат бўлиб, орқа мия учида кучли босим ва нервларнинг шишиши билан боғлиқ. Ушбу синдром шошилинч жарроҳлик аралашувни талаб қиладиган шошилинч тиббий ҳолатдир. Агар кауда эқуина синдроми бўлган беморлар тезда даволанмаса, бу фалаж, сийдик пуфаги ёки ичакни назорат қилишнинг бузилиши, юриш қийинлиги ёки бошқа неврологик ва жисмоний муаммолар каби салбий оқибатларга олиб келиши мумкин.
Кауда эқуина синдроми ўз номини лотинча "от думи" деган сўздан олинган, чунки умуртқа поғонаси охиридаги ва уларнинг сакрумга ва ҳар бир оёқнинг орқа қисмига чиқиш соҳасидаги нервлар визуал равишда отнинг думига ўхшайди. Кауда эқуина тахминан 10 жуфт нерв илдизларидан иборат бўлиб, уларнинг баъзилари тананинг пастки қисмида катта нервларни ҳосил қилиш учун бирлашади, уларнинг бир мисоли сиятик асабдир.
Кауда эқуина тос ва пастки оёқ-қўлларнинг сезгир ва ҳаракатлантирувчи нервлари, шунингдек, ичак ва сийдик пуфаги фаолияти учун жавобгардир. Агар Кауда эқуина яллиғланиш ёки ортиқча босим туфайли пастки орқа қисмида шикастланган бўлса, аломатлар оғир ва тезда пайдо бўлиши мумкин. Эрта тиббий ёрдам ва даволаниш касалликни иложи борича яхшилаш учун жуда муҳимдир.
Кауда эқуина синдромининг белгилари тўсатдан пайдо бўлади, лекин ҳафталар ёки ойлар давом этиши мумкин. Касалликнинг бошланиши кўпинча белгилар ва аломатлар билан боғлиқ. Касалликнинг ўткир бошланиши симптомларнинг тез пайдо бўлиши билан тавсифланади, бу кўпинча кучли бел оғриғи ва сийдик пуфаги ва ичак фаолиятининг сезиларли даражада пасайишини ўз ичига олади. Ўткир бошланганда, одатда, 24 соат ичида, тананинг пастки қисмида сезувчанлик ва восита етишмовчилиги ривожланади.
Ушбу синдром аста-секин ривожланиши мумкин ва аломатлар бир неча ҳафта ёки ой давомида пайдо бўлиши мумкин. Секин-аста бошланиш одатда ичак ва сийдик пуфаги функциясининг қисман ёки вақти-вақти билан йўқолиши, шунингдек мушаклар кучсизлиги ва сийдик пуфагининг ҳиссизлиги ёки ичак тутилиши ёки ичак дисфункцияси билан такрорланувчи бел оғриғини ўз ичига олади. Сиятик шикастланиши бир ёки иккала оёқда ҳам пайдо бўлиши мумкин. Ичак ёки сийдик пуфаги функциясининг йўқолиши ўз ичига ўғирлаб кетмаслик, сийдик ёки ахлатни ушлаб туролмаслик ёки ич қотиши ёки сийдик ёки дефекацияни ўз ичига олиши мумкин.
Бундан ташқари, орқа оғриғи бўлмаган беморда ёки узоқ ёки яқинда бел оғриғи ёки сиятикаси бўлган беморда Кауда эқуина синдроми ривожланиши мумкин. Кауда эқуина синдроми белгиларининг зўравонлиги нервларнинг сиқилиш даражасига қараб ўзгаради. Баъзи беморларда Кауда эқуина синдроми (CЕС) тўсатдан ривожланади, бошқалари эса семптомлар аста-секин бошланади.
Агар сиз бу синдромининг аломатларини сезсангиз, имкон қадар тезроқ неврологга мурожаат қилинг. Қуйида биз ушбу синдромнинг умумий белгиларини муҳокама қиламиз.
Неврологик аломатлар тананинг пастки қисмида бўлиши мумкин. Бундай ҳолда, оёқларда заифлик, ғирчиллаш ёки уйқучанлик каби аломатлар умумий симптомлардир. Тананинг пастки қисмидаги заифлик ёки ҳиссизлик юриш ёки туришни қийинлаштириши мумкин.
Агар сиз думба соҳасида оғриқ ёки думба соҳасидаги ҳизсизликни ҳис қилсангиз, бу ҳудудларнинг ҳаммаси ёки бир қисми ҳиссизлик, карıнcаланма ёки заифлик каби нерв белгиларига эга бўлиши мумкин. Ён бош - бу отда ўтирганда эгар билан алоқа қиладиган тананинг қисми. Бу соҳага сон, думба ва жинсий аъзолар, соннинг ички ва юқори қисми киради.
Қувиқ ёки ичак тута олмаслик ҳолатида сизда кауда эқуина синдромининг асосий ва хавфли белгиларидан бири бўлган инконтинанс ва тутилиш каби аломатлар мавжуд. Қувиқ ёки ичак дисфункциясига одатда сийдик оқимининг ёмонлиги, сийиш пайтида сезувчанликнинг ўзгариши ёки йўқлиги, сийдикни ушлаб туриш, ичакни назорат қилишни йўқотиш ёки сийиш учун зўриқиш зарурати киради.
Оёқларда ёки пастки оёқ-қўлларда тўсатдан оғриқ - бу касалликдан шубҳаланадиган яна бир аломат. Кауда эқуинанинг сиқилиши тананинг иккала томонида сиятик асаб оғриғига олиб келиши мумкин ва бу пастки сонларда ва эҳтимол пастки оёқларда сезиладиган ўткир, чидаб бўлмас оғриқ бўлиши мумкин. Маҳаллий пастки бел оғриғи ҳам ушбу касалликнинг аломатларидан бири бўлиб, пастки орқа ёки тосда кучли оғриқни ҳис қилиши мумкин, бу эса ноқулайлик ёки крампни келтириб чиқариши мумкин.
Шуни таъкидлаш керакки, юқорида кўрсатилган белгиларнинг комбинациясини бошдан кечирган беморлар дарҳол даволанишга мурожаат қилишлари керак, чунки бу касаллик тўсатдан ривожланиши мумкин ва тез ва шошилинч даволанишни талаб қилади.
Энди биз Кауда эқуина синдроми нима учун пайдо бўлишини билмоқчимиз. Ушбу синдром ҳар қандай механик ёки яллиғланиш муаммоси бу соҳадаги нервларнинг сиқилишига олиб келганда ва бу соҳада хабар алмашишнинг шикастланиши ва бузилишига олиб келганда пайдо бўлади.
Ломбер чуррали диск CЕСнинг энг кенг тарқалган сабабидир. Нервнинг сиқилиши кауда эқуина синдромини келтириб чиқаради ва кўпинча бу сиқилиш бел умуртқаси дискидан келиб чиқади. Пастки умуртқа поғонасига жуда кўп босим ўтказилганда ёки диск заифлашганда дисклар шикастланиши мумкин. Агар у шикаланса, у кауда эқуина синдромига олиб келиши мумкин.
Бел умуртқаси дискидан ташқари, ўмуртқа каналнинг стенози, бу каналнинг инфекциялари, ўсмалар, умуртқа поғонасининг шикастланиши ёки жароҳатланиши ва бел жарроҳлиги кауда эқуинага таъсир қилиши ва унинг аломатларини келтириб чиқариши мумкин. Ушбу касалликнинг хавф омиллари орқа мия канали ва бел дисклари стенозининг хавф омиллари бўлиб, никотин истеъмоли, семириш ва паст фаоллик даражаси, 30 ёшдан 50 ёшгача ва оғир иш каби умумий соғлиқ ва инсоннинг турмуш тарзини ўз ичига олади.
Магнит-резонанс томография ёки МРИ кауда эқуина синдроми мавжудлигини ташхислаш ва тасдиқлаш ва жарроҳлик даволашни режалаштириш учун стандарт усулдир. Ушбу синдром қанчалик тез аниқланса, беморда иложи борича камроқ узоқ муддатли нерв шикастланишининг аломатларини бошдан кечириш имконияти шунчалик юқори бўлади.
Кауда эқуина синдромини даволашнинг асосий усули жарроҳликдир. Кауда эқуина синдромида нервларга босимни камайтириш ёки йўқ қилиш учун одатда тезкор жарроҳлик декомпрессияга эҳтиёж сезилади. Кўпгина жарроҳлар симптомлар тўсатдан пайдо бўлган тақдирда, аломатлар бошланганидан кейин 8 соат ичида имкон қадар тезроқ декомпрессияни тавсия қиладилар. Турли мақолаларда даволаниш вақтига оид қарама-қарши маълумотлар мавжуд бўлса-да, одатда 24 дан 48 соатгача бўлган жарроҳлик ҳиссий ва восита етишмовчилигини яхшилаш учун максимал потенциални таъминлайди, деб ишонилади.
Cауда эқуина синдроми бел умуртқаси ламинектомия* билан декомпрессия билан энг яхши даволанади, аммо беморнинг ўзига хос ҳолатларига қараб, умуртқа микродисектомия** қўлланилиши мумкин. Жарроҳликдан сўнг бемор мотор ва ҳиссий функцияларнинг яхшиланишини кузатиш учун бир неча кун касалхонага ётқизилиши мумкин.
Прогноз*** Кауда эқуина синдроми бир неча омилларга, жумладан, нервларга босим миқдори ва жарроҳлик вақтида асабнинг шикастланиш даражасига боғлиқ. Операциядан кейин тикланиш тезлиги ўзгарувчан. Нерв сиқилиш давомийлиги ва операция вақтидаги симптомларнинг оғирлигига қараб, беморлар ҳали ҳам бел оғриғи ёки оёқ оғриғи, сийдик пуфаги ёки ичак дисфункцияси ва бошқа жисмоний муаммоларни бошдан кечириши мумкин.
Кауда эқуина синдромининг асаб шикастланиши одатда доимий деб ҳисобланса-да, баъзи тадқиқотлар шуни кўрсатдики, узоқ муддатли даволаш операциядан кейин дастлабки прогнози ёмон бўлган беморларда деярли тўлиқ функционал тикланишга олиб келиши мумкин. Улар бир неча кундан кейин табиий равишда сийдик пуфагини тикладилар. .
Ҳамроҳлигингиз учун ташаккур. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.
................................................ .. ...................................................... ..
* Ламинектомия жарроҳлик тури бўлиб, унда жарроҳ умуртқа поғонаси қатлам суягининг бир қисмини ёки бутунлай олиб ташлайди. Бу шикастланиш, чурраси диск, орқа мия каналининг торайиши (орқа мия стенози) ёки ўсма туфайли юзага келиши мумкин бўлган орқа мия ёки нерв илдизларига босимни камайтиришга ёрдам беради.
** Микродисектомия, шунингдек, микролумбар дискектомия (МЛД) деб аталади, оғриқли бел диск чурраси бўлган беморлар учун амалга оширилади. Микродисектомия - бу умуртқа поғонаси жарроҳлари томонидан амалга ошириладиган жуда кенг тарқалган операция. Ушбу операция ўмуртқа нерв илдизига босим ўтказадиган дискнинг чиқадиган қисми бўлган интервертебрал дискнинг бир қисмини олиб ташлашни ўз ичига олади.
*** Прогноз касалликнинг келажагини башорат қилиш учун ишлатилади. Дарҳақиқат, прогноз деганда шифокор ўз беморига беморнинг клиник аҳволи ва шу соҳадаги тиббий билимлардаги имкониятлар ва ютуқлар даражасидан келиб чиққан ҳолда башорат қилади.
