تحولات عربستان
سال گذشته برای عربستان سعودی، سالی کم سابقه بود، زیرا عربستان طی دهه های اخیر هیچگاه به اندازه سال 2018 تحت فشار جهانی قرار نداشته و دچار انزوا نشده بود.
«محمد بن سلمان» سال 2018 را با سفرهای خارجی آغاز کرد، سفرهایی که حواشی زیادی نیز داشته است. بن سلمان در مارس ۲۰۱۸ به مصر، بریتانیا و آمریکا و در آوریل نیز به فرانسه و اسپانیا سفر کرد.
محمد بن سلمان در آمریکا رسماً حق حاکمیت اسرائیل را به رسمیت شناخته و فلسطینی ها را عامل تداوم کشمکش با اسرائیل معرفی کرد. این سفرها اوج حضور رسانه ای ولیعهد سعودی بود. پس از این سفرها، اما حضور رسانه ای محمد بن سلمان به شدت کاهش یافت.
شامگاه 21 آوریل در کاخ پادشاهی «الخزامی» تیراندازی انجام شد که شماری کشته و زخمی داشته است. پس از این تیراندازی، محمد بن سلمان مدتها از دوربین رسانه ها پنهان بود، به نحوی که حتی گمانه زنی ها در خصوص مرگ یا زخمی شدن وی در جریان تیراندازی روز ۲۱ آوریل به کاخ پادشاهی مطرح شد.
مجتهد افشاگر سعودی همان زمان در توییتی اعلام کرد: "حمله به قصر پادشاهی توسط خودروهایی انجام شده که خمپاره اندازهای ۵۰ میلی‌متری حمل می کردند، هویت مهاجمان، هدفشان و تعداد قربانیان حمله هنوز نامشخص است."
وی چند ساعت بعد در توییتی دیگر تاکید کرد: "هدف حمله شخص محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان بوده است. ۷ تن از طرفین در این درگیری کشته شدند. مهاجمان گریخته اند. شاید مهاجمان از پهپاد هم کمک گرفته باشند."
روزنامه رأی الیوم نیز در گزارشی در این خصوص نوشت: "محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان پس از تیراندازی روز ۲۱ آوریل در منطقه الخزامی به شدت ترسیده و این مساله بر تصمیم گیری های وی تاثیر گذاشته است."
مجتهد، منتقد سرشناس و افشاگر سعودی در توئیتی دیگر فاش کرد: "محمد بن سلمان ولیعهد سعودی به علت ترس، بیشتر وقت خود را در کشتی خود در دریای سرخ بین جده و منطقه اقتصادی نئوم می گذراند و هرگاه ناچار شود برای حضور در جشن ها یا مناسبت ها یا دیدار با مهمانان خارجی به جده می رود چون نمی خواهد به سبب ترس زیاد، از دریا خیلی دور شود."
مجتهد همچنین افزود: "بن سلمان برای حفظ جانش نیز به نیروهای سعودی اعتماد ندارد و مزدوران آموزش دیده موساد (سازمان جاسوسی رژیم صهیونیستی) مسئولیت حفظ امنیت وی را به عهده دارند."
پس از مدتها غیبت، در نهایت ولیعهد سعودی برای پایان دادن به این گمانه زنی ها در مراسم افتتاح جام جهانی فوتبال در روسیه حضور پیدا کرد.
ترور خاشقجی، اوج ناپختگی ولیعهد سعودی
اوج ناپختگی ولیعهد سعودی که تبعات زیادی برای وی و حکومت عربستان داشته در جریان ترور «جمال خاشقجی»، روزنامه نگار سعودی بود. جمال خاشقچی روز دوم اکتبر 2018 در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول ترکیه به طرز فجیعی به قتل رسید.
حکومت عربستان در ابتدا منکر هرگونه دست داشتن در جریان این قتل شد، اما پس از گذشت 17 روز، برای همگان از جمله برای رئیس جمهوری آمریکا ثابت شد که این قتل را حکومت سعودی و با دستور مستقیم محمد بن سلمان انجام داده است.
فشارهای جهانی به حدی زیاد بود که حتی تئوری «عناصر خودسر» که دونالد ترامپ برای نجات بن سلمان به کار برد، نیز نتوانسته است عربستان را از این جنایت تبرئه کند.
این جنایت تبعات زیادی برای محمد بن سلمان و عربستان سعودی داشته است.
روزنامه سوئیسی آلمانی زبان «اس تی گالر تاگبلات» در تحلیلی در این خصوص نوشت: "محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی دو سال تمام با همه قوا تلاش کرد تا پایه های قدرت خود را در مقابل رقبایش در خاندان سلطنتی محکم کند و حتی برای نیل به این هدف، «محمد بن نایف» را قربانی و جنگ قدرت را مدیریت کرد. قتل خاشُقجی، اما، بدون تردید جنگ قدرت را در خاندان آل سعود مجدداً شعله ورتر خواهد کرد، زیرا شانس محمد بن سلمان برای رسیدن به کرسی پادشاهی کاهش یافته است."
پس از این جنایت، خبرهای زیادی در خصوص سست شدن پایه های قدرت بن سلمان و حتی احتمال جایگزینی وی با «احمد بن عبدالعزیز»، برادر ملک سلمان منتشر شد. بن سلمان به جای تداوم جاه طلبی ها مجبور شد بر تحرکات رقبای خود در داخل عربستان و در درون خاندان سعودی تمرکز کند.
صف بندی جامعه جهانی در مقابل آل سعود
قتل خاشقجی سبب شکل گیری اجماع جهانی در دو سطح سیاسی و افکار عمومی علیه عربستان سعودی و به خصوص شخص محمد بن سلمان شد. ولیعهد سعودی که سند 2030 عربستان را نوشته و درصدد اجرایی کردن آن با جذب سرمایه گذاری های خارجی بود، رویای خود را بر باد رفته دید. در همین راستا، کنفرانس «داووس صحرا» و موضوع پذیره نویسی سهام شرکت «آرامکو» عملاً با عدم استقبال کشورهای غربی با شکست مواجه شد.
ولیعهد سعودی در اجلاس «جی 20» در آرژانتین شرکت کرد، اما این اجلاس انزوای شدید وی را به نمایش گذاشت و وی رسماً با بی توجهی سران شرکت کننده در این اجلاس مواجه شد.
دو تصویر در این اجلاس انزوای آشکار بن سلمان را نشان داد. تصویر اول، تصویری از عبور سران کشورهای شرکت کننده از کنار محمد بن سلمان بود که هیچ توجهی به وی نمی کردند و تصویر دوم مربوط به عکس پایانی این اجلاس بود که محمد بن سلمان در گوشه ای از این عکس دیده شد.
بن سلمان پیش از حضور در اجلاس جی 20 به کشورهای امارات، بحرین، مصر و تونس و پس از این اجلاس نیز به موریتانی و الجزایر سفر کرد اما در این کشورها اعتراض های زیادی علیه حضور بن سلمان انجام شد.
فشار افکار عمومی جهانی سبب شد برخی کشورهای غربی درباره فروش تسلیحات به عربستان سعودی دچار تردید شده و کشورهایی نظیر آلمان نیز اعلام کنند که صادرات سلاح به عربستان را متوقف کرده اند.
در درون آمریکا نیز اختلاف های زیادی در خصوص رویکرد واشنگتن درباره عربستان سعودی ایجاد شد. سناتور جمهوری خواه «لیندسی گراهام» صریحاً اعلام کرد: "محمد بن سلمان سبب بدنامی و لکهدارشدن نام عربستان سعودی می شود و وی لایق رهبری در عربستان سعودی نیست."
«باب کورکر»، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریکا نیز خواستار مجازات عربستان در صورت اثبات نقش آن در جنایت قتل خاشقچی شد.
همراهی نظامی ترامپ با عربستان
با این حال، «دونالد ترامپ» اعلام کرد که صادرت سلاح به عربستان را متوقف نخواهد کرد، زیرا یکی از منابع درآمدی آمریکا است.
این اظهار نظر ترامپ نیز با واکنش تحلیلگران مواجه شد. «جاناتان کاورلی»، کارشناس آمریکایی تجارت تسلیحات جهانی در تحلیلی در روزنامه نیویورک تایمز نوشت: "مقامات آمریکایی اگر واقعاً بخواهند تغییر سیاست در عربستان سعودی را تشویق کنند، باید این کار را با رفتن به سراغ بزرگ ترین واردات عربستان سعودی از آمریکا یعنی واردات تسلیحات آغاز کنند. قطع ارسال سلاح های آمریکایی به عربستان سعودی یک راه موثر برای اعمال فشار بر ریاض خواهد بود… اما دونالد ترامپ با این اقدام موافق نیست زیرا معتقد است که به اقتصاد آمریکا صدمه وارد خواهد کرد.
این در حالی است که سفارش های تسلیحاتی عربستان سعودی تنها بخش اندکی از صادرات تسلیحاتی آمریکا است. بر اساس اعلام آژانس همکاری امنیت دفاعی، آمریکا در سال ۲۰۱۷ که تقریباً بیشترین فروش سالانه تسلیحات را داشت، 5/5 میلیارد دلار اسلحه معادل ۲۰ درصد از کل فروش نظامی خارجی را به عربستان سعودی فروخت.
بنابراین صادرات به عربستان سعودی به وضوح همچنان بخش کوچکی از سهم تولیدات صنایع دفاعی آمریکا را دارد… اما قطع فروش تسلیحات به عربستان سعودی میتواند برای این کشور مجازات بزرگی باشد زیرا ریاض طی ۵ سال گذشته بیش از ۶۰ درصد واردات سلاح خود را از آمریکا انجام داده است."
ناکامی ریاض در اجرای سیاست های داخلی
حکومت عربستان سعودی سال گذشته در عرصه داخلی نیز بیش از همه شاهد شکست بود. کاهش قیمت نفت و تداوم هزینه های جنگ در یمن و مداخله در امور داخلی سوریه و همچنین توزیع پول در دیگر کشورها با هدف اعمال نفوذ بر آنها سبب شد که عربستان به لحاظ مالی با مشکل مواجه شود.
در همین راستا، کسری بودجه تجاری عربستان سعودی به 195 میلیارد ریال سعودی رسید و صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی در سپتامبر گذشته برای اولین بار تصمیم به استقراض 11 میلیارد دلار گرفت. دولت سعودی مالیات بر کالاها را نیز سال گذشته افزایش داد.
چالش های حقوق بشری نیز سال گذشته برای عربستان سعودی روند صعودی داشته و خشونت در این کشور افزایش داشته است.
پناهنده شدن «رهف محمد القنون» دختر 18 ساله یکی از مقامات سعودی به کانادا نشان داد که اصلاحات محمد بن سلمان در حوزه حقوق زنان، نمادین بود و اصلاح بنیادی در این کشور انجام نشد.
«رهف محمد القنون» در پی فرار از دست خانواده اش و سفر به تایلند اعلام کرد که به دلیل تهدید جانی از سوی عوامل آل سعود که تن به ازدواج اجباری نداده، فرار کرده است. این دختر عربستانی سرانجام پناهنده کانادا شد.
در واقع، کانادا درخواست و پیشنهاد سازمان ملل متحد را برای اعطای پناهندگی به این شهروند سعودی پذیرفت.
رسوایی آل سعود در پرونده های حقوق بشری
علاوه بر این، سال گذشته بازداشت فعالان سیاسی و حقوقی و همچنین مبلغان مذهبی نیز روند صعودی داشته است و شمار زیادی از مبلغان مذهبی در اعتراض به خشونت نظام قضایی در زندان های عربستان دست به اعتصاب غذا زده اند.
یکی دیگر از رخدادهای تلخ سال گذشته در عربستان سعودی که بیانگر تاثیرات تفکر وهابی بر بخشی از شهروندان این کشور است، قتل فجیع دختر 6 ساله شیعه بود. «زکریا بدر علی الجابر» کودک 6 ساله شیعه که به همراه مادرش برای زیارت مرقد مطهر رسول اکرم (ص) به مدینه می رفت، توسط راننده تاکسی وهابی سعودی به طور فجیعی به قتل رسید.
تنش های بین المللی عربستان
عربستان سعودی در عرصه سیاست خارجی نیز شاهد تداوم تنش با قطر در چارچوب شورای همکاری خلیج فارس و افزایش تنش با کانادا نیز بود.
تنش در روابط کانادا و عربستان در پی انتقاد کانادا از وضعیت وخیم حقوق بشری در عربستان شکل گرفت. در همین حال، عربستان سعودی عادی سازی روابط با اسرائیل را نیز سال گذشته پیگیری کرد، دفاع از مردم فلسطین را کاهش داد، در مقابل انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس اشغالی سکوت کرد و به خصوص در تظاهرات حق بازگشت نیز جانب فلسطینی ها را نگرفته است.
