Թվային դարաշրջանում քաղաքացիական անձինք դառնում են ակամա լրտեսներ
Վերջին 25 տարիների ընթացքում ինտերնետի և սմարթֆոնների տարածումը, նույնիսկ պատերազմական գոտիներում, ջնջել է քաղաքացիական կյանքի և հետախուզական գործունեության միջև եղած սահմանը՝ ստեղծելով նոր իրավական և անվտանգության մարտահրավերներ զինված ուժերի համար։
Քարնեգի հիմնադրամը գրել է. «Տեխնոլոգիական առաջընթացը վերափոխել է քաղաքացիական բնակչության մասնակցությունը պատերազմներին՝ գրեթե յուրաքանչյուրին, ով ունի սմարթֆոն և ինտերնետ, վերածելով հետախուզության պոտենցիալ աղբյուրի, նույնիսկ առանց լրտեսության մտադրության: Մասնագետները նշում են, որ սոցիալական ցանցերում պարզապես նկարի կամ գտնվելու վայրի տվյալների հրապարակումը կարող է ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն ազդել ռազմական որոշումների և գործողությունների վրա»:
Անցյալում լրտեսությունը քրեական հանցանք էր։ Սակայն այսօր «լրտես», «հետախուզության համագործակցող» և «տվյալների աղբյուր» հասկացությունների միջև սահմանները գնալով ավելի են մշուշվում: Ուկրաինայից մինչև Մերձավոր Արևելք մարտադաշտերում քաղաքացիական անձինք, ովքեր անգիտակցաբար գաղտնի տեղեկատվություն են հրապարակում առցանց, կարող են խաղալ նույն դերը, ինչ ավանդական գաղտնի գործակալը։
Այս զարգացումը կարևոր հարցեր է առաջացնում ռազմական գործողություններին քաղաքացիական անձանց ուղղակի և անուղղակի մասնակցության տարբերակման վերաբերյալ: Այնպիսի գործողությունները, ինչպիսին է ճշգրիտ թիրախային տեղեկատվության ուղարկումը, համարվում են ուղղակի մասնակցություն և քաղաքացիական չեզոքության խախտում: Ի տարբերություն դրա, ավանդաբար ցածր ռիսկային գործողությունները կարող են ռազմական հետևանքներ ունենալ թվային դարաշրջանում։
Մասնագետները զգուշացնում են, որ կառավարություններն ու զինվորականները պետք է մշակեն նոր քաղաքականություն՝ «թվային հետախուզությունը» կառավարելու համար: Այս միջոցառումները պետք է ներառեն զինված ուժերի վերապատրաստում՝ թվային սպառնալիքները ճանաչելու, քաղաքացիական անձանց պաշտպանելու և նրանց ռազմական գործողություններին անցանկալի մասնակցության մեջ ներքաշումը կանխարգելելու համար: Զինվորական ուժերին տեղեկատվություն ուղղակիորեն ուղարկելու հնարավորություն տվող համակարգերն ու հավելվածները նույնպես պետք է մշակվեն ուշադիր և միջազգային իրավունքը հաշվի առնելով։
Ուկրաինա-Ռուսաստան հակամարտության վերջին օրինակները ցույց են տալիս, որ կառավարությունները ավելի ու ավելի հաճախ են օգտագործում քաղաքացիների կողմից ստեղծված տվյալները՝ ռազմական գործողությունները աջակցելու համար: Դիտորդների կարծիքով, այս միտումը ընդգծում է թվային դարաշրջանում քաղաքացիների իրավունքները պաշտպանելու համար գործող իրավական շրջանակները վերանայելու և նոր միջազգային չափանիշներ մշակելու անհրաժեշտությունը: