Գրքի հմայքը(39)
Մարտ 24, 2022 16:05 Asia/Tehran
Կոմիքսները պատկերների միջոցով թեմաներ պատմելու արվեստն է, որոնք տեսողական արվեստի գեղագիտության ոլորտում տարբեր փոփոխություններ են կրել և առանձնահատուկ ինքնություն գտել։
Տարբեր մշակույթներում նման գրքերը հայտնի են դարձել որպես անկախ արվեստ և տարբեր ժանրերի արտահայտման արդյունավետ միջոցներ։ Ասիայում Ճապոնիան կոմիքսների քանակով առաջին տեղն է զբաղեցնում։ BookScan գիտահետազոտական ինստիտուտը ճապոնական գրքի շուկայի վերաբերյալ զեկույցում ասում է, որ 2021 թվականին «Մանգա» գրքերի վաճառքը զգալիորեն աճել է և երեք ամսում վաճառվել է շուրջ 4 միլիոն հատոր:
Ավելի վաղ ԱՄՆ-ում «Մանգա» գրավաճառները հայտնել էին, որ կորոնավիրուսի համաճարակը մեծացրել է «Մանգա» գրքերի վաճառքը։
Իսկ ի՞նչ է մանգան և ինչու է այն այդքան տարածված: Կոմիքսները Ճապոնիա հասան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, և ճապոնացիները այն խլեցին ամերիկացիներից և այն դարձրին իրենց երկրի մշակութային և գեղարվեստական խորհրդանիշը:
Սակայն ճապոնական մուլտֆիլմերն ու կոմիքսները թվագրվում են 13-րդ դարում: Առաջին մանգան պատերին նկարել են տասներեքերորդ դարում՝ 1600-ական թվականներին՝ փայտե գրքերի տեսքով, իսկ 18-րդ դարում՝ պատմվածքների գրքերի տեսք ստացան (նման է ժամանակակից կոմիքսներին)։
Մանգա ( Manga) գրաֆիկական կատակերգության կամ վեպի անվանումն է, որը ձևավորվել և զարգացել է Ճապոնիայում։ Մանգաների մեծ մասը համապատասխանում է 19-րդ դարի վերջին Ճապոնիայում մշակված ոճին, սակայն 20-րդ դարի ժամանակակից կոմիքսները ստեղծվել են արևմտյան կոմիքսների նմանակմամբ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո այնպիսի ծաղրանկարիչներ, ինչպիսին է Օսամու Թեզուկան, կարևոր դեր խաղացին կոմիքսների հանրաճանաչության մեջ ճապոնացիների շրջանում։
Ճապոնացիները Մանգա են կարդում բոլոր տարիքում, ներառյալ տարբեր ժանրերի ստեղծագործություններ, Էքշն, արկածային, բիզնես և առևտուր, կատակերգություն, դետեկտիվ, դրամա, պատմական, սարսափ, հանելուկ, սիրավեպ, գիտաֆանտաստիկ և ֆանտաստիկա, սպորտ, խաղեր և այլն: Շատ մանգաներ թարգմանվում են այլ լեզուներով:
1950-ականներից ի վեր Մանգան դարձել է ճապոնական հրատարակչական արդյունաբերության աճող մասը: Ժամանակի սահմանափակման, տպագրական ծախսերի կրճատման կամ գեղարվեստական պատճառով մանգան հաճախ տպագրվում է սև և սպիտակ գույներով: Բայց կան նաև գունավոր մանգաներ։
Մանգայի ազդեցությամբ կոմիքսներ կան աշխարհի այլ մասերում, հատկապես Ալժիրում՝ DZ-manga անունով, Չինաստանում՝ manhua անունով, իսկ Հարավային Կորեայում՝ manhova անունով:
Մանգան կարելի է թարգմանել որպես «հումորային պատկերներ», որոնք բնութագրվում են հատուկ հատկանիշներով մուլտհերոսներով։ Օրինակ՝ չափազանցություն մարմնի օրգաններում, որոնցից շատերն ունեն մեծ աչքեր, փոքր բերան և քիթ և սովորաբար ունենում են աննորմալ գույներով մազեր։ Ամերիկյան կոմիքսներում կերպարները կոպիտ են, բայց ճապոնական կերպարները փափուկ են և նուրբ:
Մանգան սկզբում տպագրվել է ամսագրերում, բայց իրենց զգալի ժողովրդականության պատճառով հետագայում դարձել է գիրք։ Մանգաները բաժանվում են ըստ տարիքի և ոճի:
Ճապոնիայում կա թանգարան, որը կոչվում է պատկերազարդ գրքերի թանգարան, որտեղ յուրաքանչյուր երեխա սիրում շրջակա միջավայրը և գրքերը: Թանգարանը գտնվում է Ակիտա նահանգի Յուրիյոնջու շրջանում։ Կիոտոյի միջազգային մանգայի թանգարանում կա նաև մանգայի գրքերի մեծ հավաքածու:
Իրանում գրքերի նկարազարդումը վերելք է ապրել հեռավոր անցյալից: Սթրիփի եղանակով ամենահին նկարազարդումը կապված է Իրանի վաղ պատմության հետ: Պատմական հուշարձանների ռելիեֆները որոշ դեպքերում պատմական նարատիվներում ունեն մի տեսակ տեսողական հաջորդականություն։ Առատորեն այդ օրինակներից կարող ենք տեսնել Պերսեպոլիսի քանդակներում, մետաղադրաների առջևի և հետևի մասում, պատկերներ խեցեղենի և գավաթների վրա և որոշ հնագույն առարկաներում և նույնիսկ սրերի բռնակներում: Հետագա ժամանակաշրջաններում հերթը հասնում էր գորգերին, որոնք պատմում էին սթրիփի ձևով:
Այս շրջանում պատմությունները հիմնականում կենդանիների լեգենդներ են, որոնք մշակվել են գորգերի վրա՝ համադրելով էսլիմի նմուշները։ Այս պատմությունները երբեմն կապված էին կրոնական պատմությունների և հավատալիքների հետ, ինչպիսիք են Սուլեյման մարգարեն կամ Յուսուֆ մարգարեն կամ էպիկական առասպելներ, ինչպիսիք են Սիավաշը կրակի միջով անցնելիս, որոնք պատմվում էին մի քանի տեսարաններում:
Իրանում թղթի վրա ստրիփ նկարազարդման պատմությունը ուսումնասիրելու համար մենք պետք է մի փոքր առաջ գնանք: Աբու Ռիհան Բիրունիի «Ասար Ալբաղիե»-ի պատճեններում բազմաթիվ պատմություններ պատկերված են հաջորդականությամբ։ Իհարկե, այնպիսի գրքերում, ինչպիսին է «Արարածների հրաշալիքները», կան նաև պատկերներ, որոնք պատմում են մի քանի կադրերում։
Ամենահին պատկերազարդ ձեռագրերից է «Կենդանիների օգուտները» գիրքը: Գիրքը կենդանիների մասին է և կարելի է այն անվանել կենդանաբանական գիրք, որը պահվում է Նյու Յորքի «Մորգան» գրադարանում։ Դրա բնօրինակը գրվել է 941 թվականին բժիշկ Իբն Բախտիշուայի կողմից։ Իլխանյան թագավոր Ղազան խանը Աբդուլ Հադի Նամիին հրամայեց թարգմանել այն պարսկերենի, իսկ իրենց անունները չնշած նկարիչները նկարազարդել են դրա էջերը։
Սելջուկյան դպրոցի Գալենյան ձեռագիրը, որը գրվել և ձևավորվել է տասներեքերորդ դարի առաջին կեսին, պարունակում է գեղեցիկ նկարազարդումներ։
Իրանում առաջին պատկերազարդ տպագիր գիրքը՝ «Լեյլի և Մաջնունի» պատմության գիրքն է, որը ավելի քան 183 տարվա վաղեմություն ունի և պահվում է Իրանի ազգային գրադարանում և արխիվում։Սեյեդ Յուսեֆ Միլանիի հեղինակած այս գիրքն ունի 152 էջ: Այն գրվել է պարսկերեն և նաստալիկ գրերով։ Գիրքը 1260 չափածո ռոմանտիկ մասնավի է, որը գրվել է 1490 թվականին: Սիրային բանաստեղծությունն ունի չորս սև ու սպիտակ պատկեր ինչը պարզ կերպով նկարել է այս ստեղծագործության հեղինակը։
Այս տարիներին Քեյհան բաչեհա (Մանկական Քեյհան) ամսագրում տպագրվել են պատկերազարդ պատմվածքներ, իսկ որոշ ժամանակ անց որոշ հրատարակիչներ սկսել են հրատարակել կոմիքսներ, իսկ 70-ականներին թարգմանել ու հրատարակել են արտասահմանյան հայտնի կոմիքսներ։ 1976 թվականին երեխաների և պատանիների ինտելեկտուալ զարգացման կենտրոնի կողմից լույս է տեսել Սիրուս Ռադի նկարազարդած «Ռոստամ և Էսֆանդիար» վերնագրով իրանական առաջին պատկերազարդ պատմվածքը։ Հետագա տարիներին նկարազարդ հրատարակությունները սկսեցին հրատարակել հին կոմիքսներ։ 1980-ականներին մուլտֆիլմերի պատկերազարդ ամսագիրը, որը վերանվանվեց Հեզար Ղեսե (Հազար հեքիաթ), պարբերաբար հրապարակում էր կոմիքսներ։ Հետագա տարիներին իրանցի նկարիչները աստիճանաբար սկսեցին արտադրել ամբողջովին իրանական կոմիքսներ։
Իրանական չորս ժանրերի մեջ պատերազմական ժանրը ամենանմանն է արևմտյան պատերազմի ժանրին և կարելի է նույնը համարել։ Էպիկական ժանրը նույնպես կարելի է համարժեք համարել սուպերհերոսների ժանրին, թեև որոշ տարբերություններ չի կարելի անտեսել։ Կրոնական կամ ժողովրդական ժանրերը համարժեք չունեն այլ երկրների կոմիքսներում, որովհետև որոշ հարցեր այլ ժողովուրդների մեջ չունեն նախապատմություն և պատկանում են մեկ այլ աշխարհագրության։ Ակնհայտ է, որ կոմիքսներում, ինչպիսիք են կրոնական և ժողովրդական ժանրերը, բաղադրիչների տարբերությունը բխում է թեմաների և մշակութային կառուցվածքի տարբերություններից ինչն առաջացրել է յուրահատուկ դրսեւորումներ՝ կապված իրանական հատուկ մշակույթի հետ։
Այժմ կոմիքսները շատ երկրպագուներ ունեն Իրանում և հղում կատարելով պատմությանն ու մշակութային գանձերին, ինչպիսին է Ֆերդուսիի Շահնամեն, դրանց իրանական օրինակները հրատարակվում են մեծ տպաքանակով:
