ستوري په لمن کې (۱۰)

په انګلستان کې د ایراني ادبیاتو په اړه د مختلفو اثارو په منځ کې، حافظ ډیر پام ترلاسه کړی دی. جالبه ده چې پوه شئ چې حتی خیام (د ایران یو بل مشهور شاعر) هم د حافظ په څیر په انګلستان کې د ادبي خلکو لخوا دومره هرکلی او پاملرنه نه ده شوې.

که موږ وغواړو هغه وخت په ګوته کړو کله چې په انګلستان کې د حافظ په اړه څیړنه او مطالعه پیل شوه، نو باید ووایو چې په انګلستان کې د حافظ د کارونو او اثارو  څیړنه او مطالعه د ۱۷ پیړۍ په نیمایي کې پیل شوه.

دا هم د یادونې وړ ده چې هیڅ کار هیڅکله په انګلستان کې د فارسي ژبې مینه والو لخوا د حافظ د شعرونو په څیر دومره پاملرنه نه ده جلب کړې، او لږترلږه یو یا دوه انګلیسي پوهانو او په دې هیواد کې د فارسي ژبې مینه والو هڅه کړې چې د حافظ له دیوان څخه یو څو غزلونه وژباړي.

دې ته په پام سره چې د حافظ غزلونه له  ډیری لارو د هغه د ایټالوي سیال، دانتې له شعرونو سره ورته دي، د دانتې د کارونو ژباړه کول هغومره ستونزمن دي لکه څنګه چې د حافظ شعرونه د انګلیسي  په شمول په هره ژبه ژباړل  سخت کار دی .

لومړی انګلیسي څیړاندی او استاد  چې د حافظ غزلونه یې ولوستل او ستاینه یې وکړه، توماس هایډ Thomas Hyde)   و، چې په  اکسفورډ پوهنتون کې د عربي، فارسي او عبراني ژبو پروفیسور او د انګلستان د اکسفورډ پوهنتون د بوډلیان کتابتون کتابتونوال و.

توماس هایډ د لرغونو ایرانیانو د دین په اړه د خپل کتاب لپاره خورا مشهور دی، چې په 1670 کې خپور شو.

د حافظ په اړه د هغه پاتې شوی کار له دې څخه ډیر څه ندي، خو دا مهم او د پاملرنې وړ دی. دا په انګلیسي ژبه په دې  موضوع باندې لیکل شوي لومړی کار دی.

هغه د حافظ د دیوان لومړۍ غزل په لاتین ژبه ژباړلې او تفسیر کړې، خو د دې ژباړې نیټه، چې په 1767 کې د هغه له مړینې څلور شپیته کاله وروسته خپره شوه، معلومه نه ده.

د دې لنډې ژباړې اهمیت دا دی چې دا د حافظ د اثارو د کاونټ ریوچکي Reviczki Count  د ژباړو له خپریدو څخه څلور کاله دمخه لیکل شوې وه.

ریویچکي په ۱۷۷۱ کال کې په ویانا کې د حافظ د شعرونو ژباړې خپرې کړې، پر دې اساس  هاید د حافظ اثار له  ریویچکي څخه مخکې وژباړل.

د اتلسمې پیړۍ په وروستیو کې،له  فارسي ادبیاتو سره علاقه، په ځانګړې توګه د حافظ دیوان، د انګلستان د ادبي حلقو او شاعرانو او لیکوالانو پورې محدوده نه وه، بلکې په هر مسلک او مقام کې پوهانو د فارسي ژبې او ادب زده کولو ته لیوالتیا درلوده.

د فارسي ژبې له  زده کولو وروسته، دوی د فارسي  له پرتمینوادبیاتو سره مینه پیدا کړه او ځینې وختونه یې د خپل ژوند اوږده کلونه د فارسي اثارو په څیړنه او مطالعه کې تیر کړل.

د دې ټولو لیوالتیا پایله د فارسي اثارو ارزښتناکه ژباړې وې، چې د ادبي شخصیتونو په منځ کې لوړ مقام لري.

د هغو مشهورو پوهانو په منځ کې چې له فارسي او حافظ اثارو سره علاقه درلوده، د اتریش کاونټ رویچکي او انګلستان ویلیم جونز نومونه ډیر ځله لیدل کیږي.

رویچکي او جونز انګلیسيانو ته د حافظ په معرفي کولو کې مهم رول لوبولی. روویکي یو پولنډی سیاستوال وو چې د انګلستان په دربار کې د وارسا سفیر په توګه ټاکل شوی وو. هغه په ​​۱۷۶۸ کال کې له ویلیم جونز سره ولیدل، او د فارسي ژبې او ادب سره د دوی متقابلې علاقې د ملګرتیا دا اړیکه پیاوړې کړه.

جالبه  ده چې پوه شو چې دې دوو ایراني مستشرقینو هغه لیکونه تبادله کړل چې د جونز د ژوندلیک لیکوال لارډ ټاینموت راټول کړي او په خپل کتاب کې یې خپاره کړي دي.

دا ټول لیکونه د فارسي ژبې ستاینه او له  حافظ سره مینه څرګندوي. په هغه وخت کې چې دا پولنډي څیړاندي له ویلیم جونز سره ولیدل، هغه د حافظ ځینې اثار ژباړل، او له لندن څخه له  وتلو وروسته، هغه جونز ته د هغه د ژباړې د کار د پرمختګ په اړه معلومات ورکول.

د۱۷۶۸ ، د فبروري په ۱۹مه،  رویچکی جونز ته یو لیک ولیکه او جونز ته یې له لیک سره یوځای د هغه د وروستیو ژباړو څخه یوه واستوله. په بل لیک کې، هغه اعلان وکړ چې هغه د حافظ څلویښت غزلونه ژباړلي دي او د جونز  له هڅونې سره مخامخ شو .  

د ویلیم جونز هڅونې رویچیکي دې ته وهڅول چې د حافظ د شپاړسو غزلو متن په لاتیني او انګلیسي ژبو وژباړي او په ۱۷۷۱ کال کې یې په ویانا کې خپور کړي.

جونز هم د حافظ ستاینه کوله  او په دوامداره توګه یې رویچکي ته په خپلو لیکونو کې د دې په اړه خبرې وکړې. په اپریل ۱۷۶۸ کې، هغه ولیکل:

"زموږ ګران حافظ، لکه د لرغوني یوناني خدایانو، د آسماني خوړو مستحق دی. زه هره ورځ خوشحاله یم چې په خپلو شعرونو کې نوې فضل او ښکلا ومومم. د هغه د ویناوو د ژباړې ترټولو مهمه بڼه چې تاسو پکې بوخت یاست هغه دا ده چې دوی په شعر کې واچوئ، مګر دنده د هغې په پرتله اسانه ده چې ښکاري، ځکه زه شک لرم چې تاسو به هغه غزلونه ونه ژباړئ چې خورا دقیق تشبیهات او استعارات، غیر اړونده بیتونه  ، یا اصطلاحات لري چې زموږ رودې سره په بشپړ ډول نا اشنا دي، او دا پخپله یو څه مشکل کموي."

د جونز د لیکونو له متن څخه دا څرګندیږي چې د حافظ د شعر پوهانو په دې وخت کې په هغو غزلو ډیر تمرکز کاوه چې د تخنیک او محتوا له پلوه لږ پیچلي وو.

په بله  وینا، دوی سطحي او عاشقانه غزلونه ژباړل او د عرفاني غزلونو او هغو غزلو سره یې له معاملې ډډه کوله چې لفظي اومعنوي  تخنیکونو یې پوهیدل ستونزمن کړي وو.

ګرانو ملګرو ، مخکې له دې چې تاسو ته د ویلیم جونز په اړه نور معلومات درکړو، ښه به وي چې د انګلستان او له  فارسي ژبې سره د دې هیواد د علاقې دلیلونو ته لنډه اشاره وکړو.

مشهور انګلیسي مستشرق ویلیم جونز د برتانوي امپراتورۍ د ځواک په اوج کې ژوند کاوه.

په اتلسمه پیړۍ کې، انګلستان په افریقا او آسیا کې د ډیرو مستعمرو له امله د نړۍ ترټولو پیاوړی هیواد ګڼل کیده.

په هغه وخت کې، انګلستان د خپلو اړتیاوو د پوره کولو او د خپلو اقتصادي او سیاسي ګټو د ساتلو لپاره د ختیځ پوهنې پراختیا ته اهمیت ورکاوه.

هند د انګلستان یو له مهمو مستعمرو څخه و، او فارسي، چې د هغه هیواد عامه ژبه وه، د برتانوي حکومت او سیاستوالو لپاره ځانګړې علاقه درلوده. له همدې امله، د فارسي تدریس لپاره ښوونځي جوړ شول او د سیاستوالو لپاره یې زده کړه لازمي شوه.

ویلیم جونز لومړی د فردوسي شاهنامې ته پاملرنه وکړه او فردوسي یې هومر سره پرتله کړه. هغه حتی د شاهنامې یوه برخه په لاتیني ژبه وژباړله. بیا، د فارسي حماسي شعرونو په مطالعه کولو سره، هغه د نورو فارسي شعرونو څیړنه پیل کړه.

جونر د فارسي ادبي اثارو سره دومره علاقه پیدا کړه چې د دوی په اړه یې ولیکل:

"ایرانیان د بل هر څه په پرتله د عاشقانه شعرونو په لیکلو کې ډیر مهارت لري. د حافظ د غزلونو او د یوناني شاعرانو د شعرونو ترمنځ ډیری ورته والی حیرانونکی دی، او دا باید وویل شي چې د اناکریون (د لرغوني یوناني سندرو شاعر) سادگي، منلو او ژوندیتوب او د سافو (د باغ لومړۍ ښځینه یوناني سندرې شاعره) خوږوالی او ښکلا ټول په حافظ کې سره یوځای شوي دي."

ویلیام جونز لومړنی انګلیسي کس و چې د حافظ اثار یې وژباړل. هغه لومړی د حافظ د شعرونو لس غزلونه  انګلیسي ته وژباړل. بیا یې هڅه وکړه چې د حافظ نور اثار وژباړي.

ویل کیږي چې کله جونز د حافظ اثار ژباړل، د ډنمارک پاچا له هغه څخه وغوښتل چې د نادر شاه (د ایران  یو پاچاها) د ژوند کتاب په فرانسوي ژبه وژباړي.

که څه هم جونز له دې کار کولو سره علاقه نه درلوده، خو هغه یې ومنله او ژباړه په ۱۷۷۰ کې بشپړه شوه. جونز دا کار د حافظ د ۱۳ شعرونو له  ژباړې سره یوځای خپور کړ.

یو کال وروسته، جونز د فارسي ګرامر په نوم یو کتاب خپور کړ او د حافظ لومړۍ او خورا مشهوره ژباړه یې انګلیسي ته خپره کړه.

البته، د اسنادو او د ادبي کارپوهانو او متخصصینو د څرګندونو له مخې، د حافظ د شعرونو جونز ژباړې د انګلیسي سټایل ژباړې دي او د موضوع او محتوا له پلوه د حافظ د شعرونو سره په بشپړ ډول مطابقت نلري.

 دوستانو هیله لرو چې په دې پروګرام کې وړاندې شوي مواد ستاسو لپاره په زړه پورې وي،

د حافظ د شعرونو او اثارو ښکلا د نړۍ په ټولو برخو کې لیدل شوې ده، او ډیری خلک چې د نړۍ په مختلفو برخو کې د شعر او ادب په ډګر کې ژوند کوي د دې مشهور ایراني شاعر سره مینه او علاقه لري.

په راتلونکو پروګرامونو کې  به هم  د حافظ او د هغه د مینه والو په اړه خبرې وکړو.