تحلیل: روزی برای پاسداشت خلیج همیشگی فارس

روز 10 اردیبهشت 1402 (30 آوریل 2023) ، سالروز اخراج استعمارگران پرتغالی از آب‌هاى جنوبى ایران در سال 1622 میلادی است که به عنوان روز ملی خلیج فارس نامگذاری شده است.

خلیج‌فارس پهنه ای آبی با وسعت بیش از 237000 کیلومتر مربع در امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه‌جزیره عربستان قرار دارد. این خلیج، یک شاهراه مهم دریایی و پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان است که به دلیل وجود منابع نفت و گاز، منطقه‌ای مهم و راهبردی در سطح بین‌المللی به شمار می رود.

نام تاریخی این خلیج، در زبان‌های گوناگون، ترجمه عبارت خلیج‌ فارس یا دریای پارس بوده است اما برخی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در سال‌های اخیر با تحریک استعمارغرب به دنبال تحریف نام خلیج فارس بوده اند.  

• وزارت خارجه ایران: خلیج جنوب ایران تنها یک نام دارد و آن خلیج فارس است

با وجود این، خلیج‌ فارس اصلی‌ترین نامی است که از کهن‌ترین منابع بر جای مانده است. جغرافی‌دانان و تاریخ‌نگاران اسلامی همچون طبری، مسعودی و یعقوبی به اتفاق در کتب خطی به جای مانده از خود گفته اند که تمامی نواحی خلیج‌پارس در دوره‌های پیش از اسلام به ایران تعلق داشته است. یونانی‌های باستان نیز این خلیج را "پرسیکوس سینوس" که همان خلیج فارس است نامیده اند .

بر اساس دستورالعمل دبیرخانه سازمان ملل متحد در  تاریخ ۱۴ «می» ۱۹۹۹ (۲۴ اردیبهشت ۱۳۷۸) نام آب‌راهی که میان جمهوری اسلامی ایران و شبه جزیره عربی قرار دارد، «خلیج فارس» است و در اسناد و انتشارات سازمان ملل متحد لازم است از نام کامل "خلیج فارس" استفاده شود.

کاوش‌های باستان‌شناسی در شهرهای ساحلی خلیج فارس، فرهنگ، هنر و اقتصاد ایرانیان را در گذشته‌های دور نشان داده است. این تمدن در شمال و جنوب خلیج فارس ریشه داشته است و ساکنان کنونی همه بخش‌ها و کرانه های خلیج فارس وامدار و میراث‌دار فرهنگ و تمدن ایرانی هستند.

شورای‌عالی انقلاب فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با توجه به هدف قراردادن هویت فرهنگی و تاریخی ملت ایران، دهم اردیبهشت، روز اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز را به‌عنوان روز ملی خلیج‌فارس نامگذاری کرده است.

خلیج فارس اما به دلیل ارزش های جغرافیایی و تمدنی اش همواره عرصه رقابت و کشمکش‌های قدرت های استعمارگر و متجاوز بوده است؛ از جمله دوران  حضور بیگانگان در خلیج فارس، سلطه 150 ساله پرتغالی ها بر این آبراهه و تنگه هرمز است که در سال 1622 م  پایان یافت.

در سال ۱۵۰۶ میلادی (۸۸۵ خورشیدی) پرتغالی ها به سرپرستی ناخدا آلبوکرک -دریانورد مشهور پرتغالی- به خلیج فارس قدم گذاشتند. آلبوکرک اعتقاد داشت هر کشوری با در اختیار گرفتن سه نقطه مالاگا، عدن و هرمز می تواند بر تجارت دنیا حکومت کند.این تفکر باعث شد تا پرتغالی ها پس از مدتی  جزایر قشم، هرمز و گمبرون (بندرعباس فعلی) را نیز اشغال کنند؛ آوریل سال ۱۶۲۲ سپاه ایران به رهبری امام قلی خان (یکی از سرداران گرجی سپاه صفویه و فرزند الله وردیخان) فتح هرمز (۱۶۲۲) را با موفقیت انجام داد و جزیره را از بزرگترین امپراتور قرن باز پس گرفت.

استعمارگران بریتانیایی نیز در مقطعی از تاریخ خلیج فارس؛ چشم طمع به این منطقه داشتند اما آنها نیزسرانجام مجبور به خروج ازمنطقه شدند. انگلیسی ها  چهار بار به بوشهر در جنوب ایران حمله کردند و هر بار علما حکم به دفاع دادند و سردارانی چون رئیسعلی دلواری و احمدخان تنگستانی حماسه آفریدند و استعمار پیر را شکست دادند.

• روز شهادت رئیسعلی دلواری، روز مبارزه با استعمار انگلیس

بدیهی است، موقعیت خاص خلیج فارس به عنوان بزرگ‌ترین مرکز ارتباطی میان سه قاره جهان و وجود منابع غنی نفت و گاز، سبب شده است تا این منطقه یکی از مناطق مهم راهبردی دنیا محسوب شود.

این آبراه همچنین اهمیتی بسیار برای ایران دارد؛ تفریبا همه نفت ایران از خلیج فارس و تنگه هرمز صادر می شود؛ حدود 80 درصد تجارت ایران نیز از طریق حمل و نقل دریایی از خلیج فارس صورت می گیرد؛ مضاف بر این،  بُعد نظامی و امنیتی خلیج فارس نیز از جایگاه ویژه ای در مناسبات خارجی ایران برخوردار است.

بر همین اساس، جمهوری اسلامی ایران همواره با تاکید بر سیاست همسایگی، ابراز امیدواری کرده است، این پهنه آبی مامن امنیت و ثبات منطقه و نماد صلح ، دوستی و همزیستی بین ملت‌های منطقه باشد و دیگران به برقراری صلح و‌امنیت آن به دست کشورهای پیرامونی خلیج فارس احترام بگذارند.

بیشتر بخوانید:

• تحلیل ؛ نام همیشگی خلیج فارس بر پهنه آبی جنوب ایران