در ادامه و با توجه به اتمام تفسیر سوره مجادله، با تفسیر ساده و روان آیات ابتدایی سوره حشر از آیه 1 تا 7 این سوره می پردازیم.

      بسم الله الرحمن الرحیم

با درود به روان پاک پیامبر رحمت، حضرت محمد مصطفی صلّی الله علیه و آله و سلّم و با سلام به حضور شما شنوندگان گرامی، با برنامه ­ای دیگر از "راهی به سوی نور" در خدمت شما هستیم تا با تفسیر آسان و روان آیاتی دیگر از کلام الهی در قرآن کریم آشنا شویم.

با پایان یافتن سوره مجادله در برنامه قبل، در این برنامه تفسیر آسان و روان آیات سوره حشر را آغاز می‌کنیم.

  این سوره نیز در مدینه نازل شده است و 24 آیه دارد. محتوای آیات آن، بیشتر درباره همکاری منافقان با یهودیان مدینه برای توطئه علیه مسلمانان است. البته طبق این آیات، نقشه های آنان راه به جایی نمی برد و چیزی جز خواری و شکست، نصیب آنها نخواهد شد. 

ابتدا به تلاوت آیات 1 و 2 از سوره حشر گوش فرا می‌دهیم:

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِیمِ

«سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ»، «هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مِنْ دِیَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدِیهِمْ وَأَیْدِی الْمُؤْمِنِینَ فَاعْتَبِرُوا یَا أُولِی الْأَبْصَارِ»

ترجمه این آیات چنین است:

به نام خداوند بخشنده‌ی مهربان

«آنچه در آسمان‏ها و آنچه در زمین است، براى خدا تسبیح می‌کنند [و او را به پاکى مى‏ستایند] و اوست شکست‌ ناپذیر حکیم»، «اوست که کافرانِ اهل کتاب را براى نخستین بار از خانه‏هایشان بیرون راند. با آنکه شما گمان نداشتید که آنان بیرون روند و [خودشان] گمان مى‏کردند که قلعه‏ها و حصارهایشان بازدارنده‌ی آنان در برابر خداوند است. امّا [قهر] خدا از جایى که گمان نمى‏کردند، به سراغشان آمد و در دل‏هایشان ترس و وحشت افکند، [به گونه ‏اى که] خانه ‏هایشان را به دست خویش و به دست مؤمنان ویران مى‏کردند. پس اى صاحبان بصیرت! عبرت بگیرید»

این سوره با تسبیح خداوند آغاز می شود و بر دو صفت عزیز و حکیم بودن خداوند تاکید می کند که بیانگر غلبه اراده الهی بر توطئه های دشمنان، به مقتضای علم و حکمت گسترده اوست.

براساس مستندات تاریخی، سه طایفه از یهودیان در مدینه و اطراف آن ساکن بودند: یهودیان بنى نضیر و بنى قریظه و بنى قینقاع. پیامبر اسلام پس از هجرت به مدینه، با آنها پیمان عدم تعرض بست. اما پس از جنگ های بدر و اُحد، برخی از آنها توطئه کردند و پنهانی با مشرکان مکه علیه مسلمانان پیمان بستند تا در موقع مناسب به مسلمانان  ضربه بزنند.

پیامبر اسلام از طریق جبرئیل از پیمان شکنی یهود آگاه شد و به مسلمانان برای مقابله با یهود بنى نضیر دستور آماده باش داد. این طایفه از یهود به قلعه خود در اطراف مدینه پناه بردند، اما مسلمانان قلعه را محاصره کردند. درنتیجه چنان رعب و وحشتی در دلشان افتاد که بدون هرگونه جنگ و خونریزی تسلیم شدند.

از این آیات می‌آموزیم:

1. جهانی که براساس قدرت و حکمت خداوند آفریده شده است، همواره آفریننده خود را از هرگونه ضعف و عجز و نقص مبرّا می داند.
2. اگر ما بنده خدا باشیم، امدادهای الهی به موقع نازل شده و توطئه های دشمنان خنثی می شود.
3. با دشمنان پیمان شکن باید با صلابت و قاطعیت برخورد کرد تا بار دیگر پیمان شکنی نکنند و به مسلمانان از پشت ضربه نزنند.
4. در رویارویی با دشمنان، مقهور نیروها و تجهیزات و امکانات مادی آنان نشوید. با ایمان به خدا اقدام کنید و به عنایات او توکل نمائید.

اکنون به تلاوت آیات 3 تا 5 از سوره حشر گوش می‌سپاریم:

«وَلَوْلَا أَنْ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْجَلَاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ»، «ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَنْ یُشَاقِّ اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ»، «مَا قَطَعْتُمْ مِنْ لِینَةٍ أَوْ تَرَکْتُمُوهَا قَائِمَةً عَلَى أُصُولِهَا فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَلِیُخْزِیَ الْفَاسِقِینَ»

ترجمه این آیات چنین است:

«و اگر خداوند، فرمان ترک خانمان را بر آنان لازم و مقرّر نکرده بود، قطعاً در همین دنیا عذابشان مى‏کرد و البتّه در آخرت، عذاب آتش دارند»، «این کیفر به خاطر آن است که آنان با خدا و پیامبرش دشمنى کردند و هرکس با خدا دشمنى کند، پس [بداند که] خداوند سخت‌کیفر است»، «[ای مسلمانان!] آنچه از درخت خرما بریدید، یا آن را بر ریشه‏ها و تنه‏هایش واگذاشتید، همه به خواست خداوند بود و [خداوند مى‏خواست] تا نافرمانان بدکار را خوار گرداند»

در ادامه آیات قبل، این آیات می فرماید: تسلیم شدن یهودیان بنی نضیر و اخراج آنان از مدینه باعث شد تا از جنگ و نزاع که منجر به قتل و اسارت می شود، جلوگیری شود و آنان جان سالم به در برند، اما کیفر آنها در قیامت به جای خود باقی است، زیرا آنان از دشمنی با رسول خدا - که درواقع دشمنی با خداست-  دست برنداشتند.

در فرهنگ اسلامی، قطع درختان و جنگلها مجاز نیست، مگر برای امری حیاتی و مهم.  مثلا در موردی که وجود درختها مانعی برای تحرکات رزمندگان است. البته قطع درختان باید با اجازه رسول خدا یا افراد ذیصلاح دیگر، در حد ضرورت انجام شود. درجریان فتح قلعه یهودیان، با اجازه رسول خدا برخی درختان نخل اطراف قلعه بریده شد تا جان سربازان حفظ و امکان فتح قلعه فراهم شود.

از این آیات می‌آموزیم:

1. تبعید و اخراج از شهر و دیار محل سکونت، حداقل مجازاتی است که اسلام برای توطئه گران و فتنه انگیزان در نظر گرفته است.
2. اخراج گروهی از یهودیان از مدینه، به خاطر پیمان شکنی و فتنه انگیزی بود، نه یهودی بودن آنها.
3. قطع درختان تنها در شرایط اضطراری و برای امر مهمتر و ضروری تر امکان پذیر است.

اکنون به تلاوت آیات 6 و 7 از سوره حشر گوش می‌سپاریم:

«وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَلَا رِکَابٍ وَلَکِنَّ اللَّهَ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»، «مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ مِنْکُمْ وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» 

ترجمه این آیات چنین است:

«و اموالى که خداوند [در پی غلبه بر یهود و بیرون راندن آنها از دیارشان،‏] به پیامبرش بازگرداند، [به شما تعلّق نمى‏گیرد، زیرا شما براى به دست آوردن آن زحمتى نکشیده‌اید،] نه اسبى بر آن تاختید و نه شترى راندید، بلکه خداوند، پیامبرانش را بر هر که بخواهد، مسلّط مى‏سازد و خداوند بر هر کارى تواناست»، «آنچه را خداوند از [دارایی و زمین‏هاى] اهل آبادى‏ها به پیامبرش بازگرداند، ویژه‌ى خدا و پیامبر و خویشان [پیامبر] و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان آنهاست. تا [این اموال] تنها میان ثروتمندان شما در گردش نباشد و آنچه پیامبر براى شما آورده، بگیرید و آنچه شما را از آن باز داشته، ترک کنید و از [نافرمانی] خدا پروا کنید که خداوند سخت‌کیفر است»

در آیات قبل دیدیم که یهودیان مدینه بدون جنگ و خونریزی، تسلیم و از مدینه اخراج شدند. برخی مسلمانان درخواست کردند که اموال و زمینهای کشاورزی به جا مانده از یهودیان به عنوان غنیمت جنگی بین آنها تقسیم شود، اما خداوند در این آیات می فرماید:

چون مسلمانان جنگی نکرده و هزینه و خسارتی را متحمل نشده اند، آنان حقی بر اموال باقیمانده از یهودیان ندارند. لذا اختیار تقسیم آن اموال با رسول خداست که هرگونه صلاح می داند، تقسیم کند.

براساس روایات تاریخی، رسول خدا این اموال را در بین مهاجرینی که خانه و کاشانه خود را در مکه رها کرده و با دست خالی برای یاری پیامبر به مدینه آمده بودند و همچنین برخی از انصار نیازمند مدینه تقسیم کرد.

ادامه آیات به یک اصل کلی اشاره کرده و می فرماید: امر و نهی پیامبر برای شما حجت است و باید براساس آن عمل کنید، چه در امور دینی یا اقتصادی و اجتماعی یا سایر موارد.

از این آیات می‌آموزیم:

1. با توکل به خداوند و نیز  نزول امداد الهی و ایجاد رعب و ترس در دل دشمن، گاهی بدون جنگ و خونریزی، پیروزی به دست می آید.
2. دشمنانی که خانه ها و دارائیهای خود را رها کرده و از کشورهای مسلمان خارج می شوند، اموالشان دراختیار رهبران دینی جامعه است تا آنها را براساس مصلحت دراختیار نیازمندان قرار دهند.
3. نظام اقتصادی اسلام بر تعدیل ثروت و توزیع عادلانه آن تاکید دارد تا ثروت در دست گروه خاصی از افراد جامعه متمرکز  نشود.
4. امر و نهی پیامبر و سنت و سیره آن حضرت، حجت است وتفاوتی با دستورات الهی در قرآن ندارد.

با پایان یافتن این برنامه، شما عزیزان را به خدای بزرگ می‌سپاریم و در انتظار دریافت نظرات و پیشنهادهای شما هستیم. خدا نگهدار.

 ---------------