در این برنامه با تفسیر ساده و روان آیات ابتدایی سوره ممتحنه از آیه 1 تا 6 همراه شما هستیم.

           بسم الله الرحمن الرحیم

 

با درود به روان پاک پیامبر رحمت، حضرت محمد مصطفی صلّی الله علیه و آله و سلّم و با سلام به حضور شما شنوندگان گرامی، با برنامه ­ای دیگر از "راهی به سوی نور" در خدمت شما هستیم تا با تفسیر آسان و روان آیاتی دیگر از کلام الهی در قرآن کریم آشنا شویم.

 

با پایان یافتن سوره حشر در برنامه قبل، در این برنامه تفسیر آسان و روان آیات سوره ممتحنه را آغاز می‌کنیم. این سوره نیز در مدینه نازل شده است و 13 آیه دارد. محور آیات این سوره، پرهیز از دوستی با دشمنان خداست و در این خصوص، حضرت ابراهیم به عنوان الگوی مؤمنان معرفی شده است.

 

ابتدا به تلاوت آیات 1 و 2 از سوره ممتحنه گوش فرا می‌دهیم:

 

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِیمِ

 

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَاءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ کَفَرُوا بِمَا جَاءَکُمْ مِنَ الْحَقِّ یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِیَّاکُمْ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّکُمْ إِنْ کُنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِی سَبِیلِی وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِی تُسِرُّونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَیْتُمْ وَمَا أَعْلَنْتُمْ وَمَنْ یَفْعَلْهُ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِیلِ»، «إِنْ یَثْقَفُوکُمْ یَکُونُوا لَکُمْ أَعْدَاءً وَیَبْسُطُوا إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُمْ بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ»

 

ترجمه این آیات چنین است:

 

به نام خداوند بخشنده‌ی مهربان

 

«اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! دشمن من و دشمن خود را دوست نگیرید. شما با آنان طرح دوستى مى‏ افکنید، درحالى که آنان به آنچه از حقّ براى شما آمده است، کفر ورزیده ‏اند. آنان پیامبر و شما را به خاطر ایمان به خداوند، پروردگارتان، [از مکه] بیرون کردند. اگر شما برای جهاد در راه من و طلب خشنودیم [از وطن]  بیرون آمده اید [با آنان دوستی نکنید]. شما دوستى خود را پنهانى به آنان مى‏رسانید، در حالى که من به آنچه پنهان و آنچه آشکار می‌کنید، دانا‏ترم و هر کس از شما چنین کند، قطعاً از راه راست گم گشته است»، «اگر بر شما مسلّط شوند، دشمنان [سرسخت] شما خواهند بود و بر شما به بدى دست دراز مى‏کنند و زبانشان را به بدگویى شما خواهند گشود و دوست دارند که شما کافر شوید»

 

براساس گزارش های تاریخی، تا وقتی که رسول خدا و مسلمانان در مکه سکونت داشتند، از سوی مشرکان مورد آزار و اذیت و شکنجه قرار می گرفتند تا از آئین اسلام دست بردارند. سرانجام رسول خدا به مدینه هجرت کرد؛ مسلمانان نیز برای رهایی از آزار مشرکان گروه گروه به مدینه مهاجرت کردند.

 

پس از هجرت نیز چندین بار مشرکان به مدینه هجوم آوردند و بر علیه پیامبر توطئه کردند، اما به هدف خود که از بین بردن اسلام و مسلمانان بود، دست نیافتند. در سال هشتم پس از هجرت، رسول خدا تصمیم گرفت برای فتح مکه و آزاد کردن این شهر از دست مشرکان، به همراه جمع زیادی از مسلمانان به سوی مکه حرکت کند.

 

یکی از مسلمانان که اقوام و خویشان او در مکه زندگی می کردند، این خبر را در نامه ای نوشت و آن را به زنی سپرد تا مخفیانه به مشرکان مکه برساند. رسول خدا از طریق جبرئیل از این اقدام باخبر شد. آن حضرت نویسنده نامه را احضار کرد؛ گروهی را نیز برای دستگیری زنی که نامه را در دست داشت، اعزام نمود. بالاخره آن زن را یافتند و نامه را از او پس گرفتند.

 

 این آیات در مقام سرزنش و نهی این گونه افراد است که به خاطر دوستی با مشرکان، اخبار محرمانه مسلمانان را به آنان می رسانند و گمان می کنند مشرکان نیز این افراد را دوست دارند. درحالی که آنها با زبانشان علیه مسلمانان  بدگویی می کنند و اگر هم سلطه یابند، اهل ایمان را مورد اذیت و آزار قرار می دهند.

 

از این آیات می‌آموزیم:

 

    در یک دل دو دوستی نمی گنجد. نمی توان هم خدا و پیامبرش را دوست داشت و هم کسانی را که علیه دین خدا توطئه می کنند، به دوستی برگزید.

    دشمنان دین به خاطر ایمان مؤمنان به خدا، با آنان دشمنی می ورزند. آنها خواستار این هستند که مؤمنان از ایمان به خدای یگانه دست بکشند و همانند آنان کافر شوند.

    دین از سیاست جدا نیست. در سیاست خارجی، برقراری رابطه یا قطع رابطه با دیگر کشورها باید براساس ضوابط و معیارهای دینی باشد.

    برقراری رابطه دوستانه با دشمنان، انسان را بدعاقبت می کند و او را به سوی کفر و  گمراهی می کشاند.

 

 

 

اکنون به تلاوت آیه 3 از سوره ممتحنه گوش می‌سپاریم:

 

«لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحَامُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»

 

ترجمه این آیه چنین است:

 

«در روز قیامت، خویشان و فرزندان [کافر] شما، هیچ کدام سودى برایتان نخواهند داشت. [در آن روز، خداوند] میان شما و آنان جدایى خواهد افکند و خداوند به آنچه انجام مى‏ دهید، بیناست»

 

در توضیح آیات قبل گفتیم که برخی مؤمنان به خاطر آنکه اقوام و خویشان آنها در مکه ساکن بودند، می خواستند آنها را از اسرار مسلمانان آگاه سازند. این آیه در ادامه می فرماید: خویشان و فرزندانی که اهل ایمان نباشند، در دنیا نمی توانند شما را از قهر الهی نجات دهند. در قیامت نیز از شما جدا شده و به سوی دوزخ رهسپار می شوند. پس به خاطر آنها خود را دوزخی نکنید.

 

از این آیه می‌آموزیم:

 

    پیوندهای مکتبی مهمتر از پیوندهای خانوادگی است. باید مراقب باشیم که عواطف و احساسات ما بر عقاید و باورهای صحیح دینی ما غلبه نکند.

    باید از کافران قطع امید کرده و آنها را تکیه گاه خود قرار ندهیم، گرچه از بستگان و نزدیکان ما باشند.

 

 

 

اکنون به تلاوت آیات 4 تا 6 از سوره ممتحنه گوش می‌سپاریم:

 

«قَدْ کَانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِی إِبْرَاهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْکُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ کَفَرْنَا بِکُمْ وَبَدَا بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِیمَ لِأَبِیهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ وَمَا أَمْلِکُ لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ رَبَّنَا عَلَیْکَ تَوَکَّلْنَا وَإِلَیْکَ أَنَبْنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ»، «رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ»، «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِیهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَمَنْ یَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ»

 

ترجمه این آیات چنین است:

 

«همانا براى شما در [روش] ابراهیم و کسانى که با او بودند، سرمشق و الگویى نیکوست، آن‌گاه که به قوم خود گفتند: ما از شما و از آنچه به جاى خدا مى‏پرستید، بیزاریم. ما به [آئین] شما کفر ورزیدیم و میان ما و شما، دشمنى و کینه‌ی ابدى پدیدار شده است، مگر آنکه به خداى یگانه ایمان بیاورید. [ابراهیم و مؤمنان جز اعلام بیزارى، سخنى با بت‏پرستان نداشتند،] مگر سخن ابراهیم به پدرش [کسی که سرپرستی او را بر عهده داشت که گفت]: من براى تو آمرزش خواهم خواست، ولی براى تو دربرابر خدا، اختیار چیزى را ندارم. پروردگارا! بر تو توکل کردیم و به سوى تو بازگشتیم و بازگشت به سوى توست»، «پروردگارا! ما را وسیله‌ی آزمایش [و هدف آزار و سلطه‏ی] کافران قرار مده و ما را بیامرز، پروردگارا! تو خود عزیز و حکیمى»، «بی‌تردید براى شما در [روش] آنان، سرمشقی نیکوست، براى کسى که به خدا و روز واپسین امید دارد و هر کس روى برتابد، [بداند که‏] خداوند بى‌نیاز و ستوده است»

 

یکی از شیوه های تربیتی قرآن کریم، معرفی الگوهای درست رفتاری است. پیامبران الهی افزون بر مسئولیت ابلاغ پیام خداوند به مردم، باید اعمال و رفتارشان به گونه ای باشد که الگویی شایسته و نیکو برای مردم باشند. آنها باید با بیانی روشن و گویا، پیام خدا را به مردم برسانند و در عمل، آنچه را گفته اند، پیاده کنند.

 

حضرت ابراهیم که پدر همه ادیان بزرگ الهی چون آئین های یهودیت، مسیحیت و اسلام است، در این آیات به عنوان الگوی مبارزه با دشمنان خدا و اعلام برائت از آنان معرفی شده است. ابراهیم الگویی است که هم مؤمنان زمان خودش و هم اهل ایمان در دوره های بعد تاریخی باید به او تأسی کرده و او را سرمشق زندگی خود قرار دهند.

 

البته حضرت ابراهیم به کسی که سرپرستی او را برعهده داشت، وعده داده بود که اگر ایمان بیاورد، برای گذشته اش از خدا طلب آمرزش کند، اما چون او ایمان نیاورد، از او نیز برائت جست.

 

از این آیات می‌آموزیم:

 

    قول و فعل پیامبران برای مردم حجت است. آنها الگوها و نمونه های عینی و عملی برای مردم هستند تا آنها بدانند آنچه را پیامبران بر زبان می آورند، در عمل نیز قابل  اجراست. 

    دوستی ها و دشمنی ها باید براساس معیارهای مکتبی و الهی باشد، نه حب و بغض های شخصی و سلیقه ای.

    برائت و انزجار از شرک و مشرکان، باید با زبان اعلام و اظهار شود و صِرفِ انزجار قلبی کافی نیست.  

 

با پایان یافتن این برنامه، شما عزیزان را به خدای بزرگ می‌سپاریم و در انتظار دریافت نظرات و پیشنهادهای شما هستیم. خدا نگهدار.    

 

   ---------------