905-ə hissə- Şura surə -36-39 şərifə ayəon

905-ə hissə

فَمَا أُوتِیتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَمَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَأَبْقَى لِلَّذِینَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ ﴿٣٦﴾ 

Çən, bəşmə doey bıə çiyon, dınyo jimoni məta və mole və Xıdovəndi palu bıə çiyon bo imon vardə kəson iyən bəştə pərvərdıqori təvəkkul kardə kəsone ki,(ım) vey çok və vey baği mandənine.

Vəynə proqramədə hışki iyən dıyoədə bıə İlahi nemətonku bəhs kardedəbe, ın ayə hamyedə: Xıdovəndi dınyoədə bəştə bandəon əto kardə həmmə çi, rədəvardə və faniyə nemətonin və bəpe jıqo təsəvvır kardey nıbu ki, ım neməton dayima şımə ixtiyorədə bəbe. əmmo, ə dınyo nemət və sərmoyə poydor və əbədiye ki, əhle imon deştə dınyoədə  kardə ləyoğətin iyən çokə koon vositə bəy dast pəydu bəkardeyn. çən,inson çı maddi dınyo rədəvardə və məhdudə jimoni bəsə əbədiyə jimoni sərmoyəsə bəpe nıqəto və əy de dınyo jimoni mıbodilə nıko və qıləy dıjdə ticorət və savdı bəştə nəsibko.

Dınyəvi neməton bə həmmə insonon əto kardey beydə və Xıdovənde-Aləm çı mumin iyən kofiri miyono hiç qıləy farğ noydəni. əmmo, uxrəvi neməton fəğət bə muminon iyən bə pokon məxsuse ki, əvon de dınyəvi nemətonku çok-çoki oko doey və çəvonku bəhrə bardey vositə, ıştə axırətışon həm obod kardə. təbiiye ki, mumin bəştə dınyəvi ğanunon rioyət kardey xoto, yavə koonku dastışon kəşə və bə kali məhrumiyyəton həm tov vardedən. əmmo, Xıdovənd axırətədə çəy əvəzi bebəşe və bəvon vey çokə mıkofot və səvobon əto bəkarde.

Bə dınyo maddiyə jimoni dıl dəvastə və bə dınyo moli həris və pıxıl bıə kəson əks, imon vardə kəson iyən bə Xıdo təvəkkul kardə kəson boştə ayəndə və omə rujon mol-sərvət cəm kardey əvəzi, bə ehtiyocinə şəxson infoğ iyən baxşeşi fikədən. əvon ıştə nəzədə fani iyən rədəvardə dınyəvi ğudrət və sərvəti təkyə kardey əvəzi, bə İlahi rəhmət və ğudrəti təvəkkul kardedən ki,zıneydən ım əbədi və baği bəmande.

Çın ayəku omutedəmon:

1-muminə inson dınyoku bəhrə bardedə, əmmo çəy hədəf axırəte və de ım niyyəti fani koon baği və əbədi kardedə.

2-bə mumini dınyoədə çı dasto doə çi xoto, Xıdovənd ğıyoməti ruji çəysə çokə qıləyni bəy əto bəkarde. ğıyomət fəğət bə Xıdo təvəkkul kardə muminon məxsuse.

3-bəştə ğudrət və sərvəti təkyə kardey əvəzi, bə Xıdo təvəkkul kardey, əhli imoni nışonəonkuye. təvəkkul, çı muminon dayimi əməle.

وَالَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الإثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ ﴿٣٧﴾ 

Əvon ki, dıjdə qınon iyən yavə koonku bə diyəro mandedən və çoko ki, ğeyzin beydən, dəvardedən(baxşeydən).

Navnə ayədə ki, bə imoni əhli xısləton işorə kardedəbe, ın ayə bəçəvon dıqlə barz və muhimmə əxloği iyən rəftori xısləton işorə kardedə və hamyedə: axırətədə ə kəson Xıdovəndi mıkofot iyən səvobonku bəhrə bəbardeyn ki, əvon bə yavə iyən bədə qıno və cinoyəton mırtəkib bıənin və ıştənışon çı nopok iyən mırdolə çiyonku pok oqətəşone. zira, imon de nopokəti iyən mırdoləti mıtobiğ omeydəni.

Muminə insoni bəştə nəfsi tələbon ğələbəş heste. əvon çı insoni həmməysə behroninə vaxt bıə əsəbi iyən ğeyzinə zəmonədə, ıştə dast iyən zıvoni kontrol kardedən və qıləy yavə bə xoş nıomə sıxan bəştə zıvon vardedənin. ğəzəb həyğətədə qıləy sutunə otəşe ki, çı insoni coni dıləku şuləvər beydə və veyə insonon ki, çı ğəzəbi zəmonədə ıştə nəfsi kontrol kardey zıneydənin və ıştə nəzorəti çı dasto doydən. həlbəttə, ğəzəbin iyən əsəbin bıey qıləy təbiiyi holəte ki, mumkine bo hakəsi bənav booy, əmmo muhimm ıme ki, inson çı ğəzəb iyən xışmi zəmonədə ıştəni kontrol kardey bızıno.

İmon, insonədə çı rəhmət iyən məğfırəti ruhiyyə zumand kardey bəzıne ta əv de cokəson dimbədim omeyədə çı qızəşt iyən əfvi roy bıqəto. liza rostə muminon həyğətədə ğəzəbi zəmonədə ıştə ixtiyori çı dasto doydənin və bə yavə koon dast ğandeydəni. əvon ıştə ğəzəbi ebordıneydən və de əfv iyən qızəşti ıştə dıliku kin-kudurəton şışteydən və xətokoron baxşeydən. rəvoyətədə omə ki, ıştə dusti əsəbi holət və zəmonədə məlumkə ki, aya əv bo ıştəni kontrol kardey ğadire ya ne?

Çın ayəku omuteydəmon:

1-imon fəğət qıləy dıli ko ni, bəlkəm inson ıştə sıxan iyən rəftorədə həm bəpe əy nışon bıdo. qınoonku bə diyəro mandey və ıştə şəhvət iyən ğəzəbi kontrol kardey həyğiyə imoni nışonəonkuye.

2-mumin bəştə nəfsi tələbon təsəllutış heste, nəyinki, çəy ğərizə və tələbon bəy mısəllətış bıbu.

3-cokəson əfv iyən dəvardey, çı imoni şərtonku qıləyniye. ikəs ki, cokəson baxşeydəni, həyğiyə mumin ni.

وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ ﴿٣٨﴾ 

Və əvon ki, ıştə pərvərdıqori dəvətışon icobət(ğəbul) kardə və nımojışon bərpo kardə və çəvon koon çəvon miyono bə məşvərəti əsose və bəvon ruzi doə çiyonku infoğ(baxş) kardedən.

وَالَّذِینَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنْتَصِرُونَ ﴿٣٩﴾ 

Və əvon ki, bəvon sıtəm rəsə zəmon,(təslim beydənin, bəlkəm bə zolımon zidd) komək tələb kardedən. 

Vəynə ayəon dəvomədə ın ayəon bə əhle-imoni coqlə nışonəon işorə kardedə və hamyedə: əvon çı pərvərdıqori bo bə siratəl mıstəğim və sərostə roy səmt hidoyəti dəvətışon ğəbul kardə və deştə qırd vucudi fəğət  çəy fərmonon mığobilədə təslimin və de nımoj iyən ibodəti məşğul beydən. çımonsə əlovə əvon bə ehtiyocinə fərdonkoon rəseydən və ıştə molonku ibaxşi bəvon baxşeydən.

Xıyzoni iyən iştimoyi koonədə həm bə cokəson ray və nəzə ehtırom noydən və çəvon koon həm, bə de cokəson məşvərəti əsose. bə islomi sıftənə soronədə bıə torıxi nəzə kardeyədə nışon doydə ki, Xıdo-Rəsul(s) iyən çə həzrəti əshob jıqo qıləy xıslətonışon bıə. hətto peyğombər(s) ki, bə İlahi vəhyi mıttəsil iyən dəçıkə be, iştimoyi koonədə həm de milləti məşvərət kardedəbe və ehanə əksəriyyəti qıləy nəzəş bıəbe, bəçəvon ray və nəzə ehtırom noydəbe, harçənd deçəy ray mıxolif həm bıəbe. bənə Uhudi canqi ğəziyyə ki, Xıdo-Rəsul(s) de mışrikon canqi şivə həxədə bə əksəriyyəti ray və nəzəş əməl karde. harçənd ım canq de mısılmınon məğlubiyyyəti iyən de peyğombəri(s) 70 nəfər səhobə kıştə bıey bə oxo rəse.

Həlbəttə, ruşine ki, ım məşvərət çı ailəvi, iştimoyi, ixtisodi,camiyə koon tədbiri və sayirə mevzuonədə be. nəyinki, İlahi hukmonədə. çoko ki, ayəon hamyedə: imoni əhl ıştə koonədə məşvərət kardedən, nəyinki, de Xıdovəndi çı naviku mıəyyən kardə hukmon əloğədor koonədə.

Odəmi dığğəti cəlb kardə çi ıme ki, çı əhle-imoni qırd xısləton miyono, məşvərəti mevzu anədə muhimme ki, ım surə bə həmonə dəlili xoto,çın surə nom Şura noey bıə.

Əhli-İmoni bın ayəonədə oxonə xısusiyyət çı zolım iyən zolımon mığobilədə mığovimət və poydorətiye. qıləy muminə inson zılmi ğəbul kardedəni və de zıılmkoron mıborizə bardey xoto, cokəsonku komək tələb kardedən ta çı sıtəmkoron şər dəf kardey bıbu. çoko ki, coqlə ayəonədə hamyedə: ”imoni əhl nə zılm kardedən və nə zılm ğəbul kardedən”.

Çın ayəonku omutedəmon:

1-İslom qıləy komil və hartərəfinə dine və çı insoni bənə ixtisodi, əxloği, iştimoyi,ibodi və siyosi cəhətonış bıə jimoni mıxtəlifə cəhəton ıştədə ehtivo kardedə. 

2-İmoni iddio bəpe bə əməli əsos sabit bıbu. mumin bəpe həmmə fərdi, iştimoyi iyən rəftori cəhətonədə dırıst bıbu və Xıdopəsəndə əməlon əncom bıdo. nəyinki, fəğət de nımoj iyən ibodəti məşğul bıbon və iştimoyi koon çı viro bekon.

3-fəğət ıştə ray ğəbul kardey, de imoni mıtobiğ ni. liza, mumin bə cokəson ray və nəzə ehtırom noydə.

4-zılmi ğəbul kardey və çı zılmu vədə tam jıey, de bə Xıdo imoni ziddiyyət təşkil doydə. çən, mumin çı sıtəmkori mığobilədə mandedə və həxı mıdofiyə kardedə.