Ўзбекистон ҳарбий самолётларни Афғонистонга қайтаришдан бош тортди

Ўзбекистон ва Толибон ўз вакилларининг сўнгги саккиз ой давомидаги маслаҳатлашувлари натижасида эришган ютуқларга бегоналарнинг аралашуви ва хориж босими билан путур етказаётган кўринади.

Афғонистон билан чегарадош Марказий Осиё республикалари, хусусан, Ўзбекистон ва Толибон ҳаракати ўртасида конструктив музокаралар олиб борилганига қарамай, Тошкент расмийлари яқинда Толибон ҳаракатининг Афғонистон самолётлари ва вертолётларини қайтариш ҳақидаги илтимосига кескин муносабат билдирган. Бу ҳақда Ўзбекистон Президентининг Афғонистон бўйича махсус вакили Эсматулла Иргашев маълум қилди:

Тошкент ҳукумати ҳарбий самолёт ва вертолётларни Кобулга қайтариш ниятида эмас.

Тошкент ҳукуматининг юқори мартабали мулозими ҳам маълум қилди:

Гап афғон ҳарбийлари ўтган йилнинг сентябр ойида Толибон ҳокимиятга келганидан кейин Ўзбекистонга топширган 22 та самолёт ва 24 та вертолёт ҳақида кетмоқда.

Ўзбекистон Президентининг Афғонистон бўйича махсус вакили шундай деди:

Самолёт ва вертолётлар учун АҚШ ҳукумати томонидан тўланган, Ўзбекистон ҳукумати эса АҚШ билан тузилган шартнома асосида ушбу ҳарбий техникалар сақлаб туради. Толибон ҳам бу ҳақда хабардор қилинган.

Тошкент ҳукумати расмийларининг баёнотлари АҚШ ҳукумати самолётлар ва ҳарбий вертолётлар тақдири бўйича ҳали якуний қарорга келмаган бир пайтда янграмоқда. Ўтган йилнинг август ойида мамлакатни тарк этиб, халқни Толибонга қарши ёлғиз қолдирган Ашраф Ғани ҳукмронлигининг сўнгги кунларида афғон қўшинлари АҚШ буйруғи билан Афғонистон ҳарбий самолётлари ва вертолётларини Ўзбекистон ва Тожикистонга олиб борди. Ўзбекистон ва Тожикистонга жами 40 та Афғонистон ҳарбий самолёти ва 24 та ҳарбий вертолёт етказилди. Толибон ҳаракати вакиллари билан Ўзбекистон ва Тожикистон ҳукуматлари ўртасидаги музокаралар шу йил бошидан бери давом этмоқда. Январ ойи бошида Толибон мудофаа вазирлиги раҳбари вазифасини бажарувчи Мавлавий Муҳаммад Ёқуб Мужоҳид Ўзбекистон ва Тожикистонни ҳарбий самолёт ва вертолётларни қайтаришга чақирган эди:

Толибон бу самолётларнинг ташқарида қолишига ёки бу давлатлар томонидан ишлатилишига рухсат бермайди.

Ўзбекистон ҳукуматининг Толибон сўровига жавоб бериш ҳақидаги яқинда қабул қилган қарори Тошкент расмийлари аввалроқ Ўзбекистон-Афғонистон чегарасида хавфсизлик таҳдидлари кучайиши эҳтимолидан хавотир билдирган пайтга тўғри келди. Толибон ва Марказий Осиё расмийларининг тахминлари ва ўзаро мажбуриятларига қарамай, Тошкент ҳукуматининг яқинда қабул қилган қарори минтақа халқлари зарарига олиб келиши аниқ. Ҳозирги вазият шундан иборатки, ИШИД такфирчи-террорчи гуруҳининг Афғонистондаги фаолияти кучайиб бормоқда ва Толибон мамлакатдан Марказий Осиёнинг айрим республикаларига олиб кетилган қурол-яроққа жуда муҳтож. Яқинда Афғонистондаги шиа ва сунний масжидларини портлатишлар ИШИД террорчилик гуруҳи томонидан амалга оширилди ва АҚШ ва унинг Шимолий Атлантика Шартномаси (НАТО)даги баъзи Европа иттифоқчилари барқарорликни бузиш учун барча саъй-ҳаракатларини амалга ошираётганига шубҳа йўқ. Дарҳақиқат, ҳозирда Толибон АҚШ томонидан қўллаб-қувватланаётган ИШИД террорчилик гуруҳига қарши курашиш учун Ўзбекистон ва Тожикистондаги афғон ҳарбий техникаларига муҳтож. Шу нуқтаи назардан, таҳдид ва ишончсизликни бартараф этишда доимо Толибон билан ҳамкорлик қилиш зарурлигини таъкидлаб келаётган Марказий Осиё ҳукуматлари, хусусан, Ўзбекистоннинг сўнгги позицияси эътиборга арзийдиган кўринади. Шубҳа йўқки, АҚШ ва НАТО хорижий қўшинлари Афғонистондан олиб чиқилиши билан унинг қўшнилари ўз тупроғида уруш ва хавфсизликнинг юзага келиши эҳтимолидан жуда хавотирда. Шунга қарамай, Толибонга яқин экспертлар гуруҳ позициясини ўзгартиргани ҳақида конструктив баёнотлар берди. Масалан, Толибоннинг Афғонистондаги муваққат ҳукумати бўйича таниқли эксперт Мавлавий Наим ал-Ҳақ Ҳаққоний шундай деди:

"Ислом Амирлиги уруш вариантидан кўра тинчлик ва музокаралар вариантига кўпроқ урғу беради. Албатта, бу бошқа томонларнинг майдон фактларини қай даражада тушуниб, улар асосида қарор қабул қилишларига ҳам боғлиқ".

Ҳеч шубҳа йўқки, АҚШ ва унинг иттифоқчилари Афғонистонни бир зумда тарк этиш орқали минтақа ҳукуматларига таҳдид қилиш учун атайлаб замин яратдилар. Айни пайтда Толибон вакиллари Афғонистоннинг қўшни давлатлар билан муаммоларини келишув ва музокаралар йўли билан ҳал қилиш зарурлигини қайта-қайта таъкидлаб, ўз позицияларини ислоҳ қилганликларини эълон қилган. Толибон позицияси ўзгарганига мисол сифатида гуруҳнинг Ўзбекистон ҳукумати билан конструктив музокараларини келтириш керак. Шу фактларни ҳисобга олсак, Ўзбекистон ҳукуматининг яқинда қабул қилган қарори икки томонлама вакилларнинг ўтган йилдаги барча ютуқларини бекор қилиши мумкин. Мутахассисларнинг фикрича, Толибоннинг яқиндаги қарори чет эл босими ва АҚШ аралашуви остида қабул қилинган бўлиши эҳтимолдан йироқ эмас. Толибон Кобул шаҳрида жойлашган ва Афғонистон сиёсий ҳокимиятини бошқараётган бўлса-да, улар минтақа ҳукуматларидан афғон ҳарбий самолётлари ва вертолётларини мамлакатга қайтаришини кутмоқда. Тошкент ҳукуматининг ижобий қарори икки томонлама келишувлар ва мамлакатнинг афғон халқининг ўсиб бораётган муаммоларига барҳам бериш қарорига мос келиши мумкин.

Ўзбекистон ТИВ: Ўзбекистон—Афғонистон чегарасида отишма содир бўлмаган