Тожикистон ва Россия хавфсизлик идоралари Афғонистондаги террорчилик гуруҳлари фаолиятидан хавотирда

Турли минтақавий йиғилишларда Афғонистон билан чегараларидаги хавфсизлик вазиятидан доимо хавотир билдирувчи Тожикистон бу борада Россиянинг ҳам назарини ўзига тортди.

Тожикистон ва Россия Хавфсизлик Кенгаши котиблари Шанхай давлатлари Хавфсизлик кенгаши котибларининг йиллик йиғилиши чоғида Афғонистондаги гуманитар ва иқтисодий инқирознинг чуқурлашиши ва террорчилик гуруҳлари фаоллашувидан хавотир билдириб, шу муносабат билан терроризмга қарши кураш соҳасида ўз мамлакатлари хавфсизлик ва ҳарбий ҳамкорликни режалаштиришди.

Толибон ўтган йили Афғонистон устидан назоратни қайта қўлга киритгач, минтақа давлатларининг, хусусан, бу давлатга қўшни давлатларнинг Толибон ҳукуматидан энг муҳим талаби чегара ҳудудларида террорчилар, айниқса ИШИД кучлари бўлиши ва ҳужум қилиши ва уларнинг хавфсизлигини хавф остига қўйишнинг олдини олиш бўлди. Афғонистон билан 1357 километрдан ортиқ чегарага эга Тожикистон бу борада бошқаларга қараганда кўпроқ ташвиш билдирмоқда. Марказий Осиё сўнгги йилларда экстремистик гуруҳларнинг манзилларидан бири бўлиб келган. Масалан, бу минтақада ИШИД террорчиликни тарқатиш ва кучларни жалб қилиш учун қулай платформалардан нотўғри фойдаланган ва кенг кўламли иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий муаммолар туфайли мудроқ уялар ҳосил қилган. ИШИДнинг ушбу минтақадаги мудроқ уялари ва Афғонистондаги беқарорлик ва Тожикистоннинг чегара ҳудудларига афғон тупроғидан уюштирилган такрорий ҳужумлар бу хавотирни янада кучайтирди. Яқинда Тожикистон президенти Имо Али Раҳмон бу ҳақда шундай деди:

“Афғонистондаги вазият ёмонлашмоқда ва унинг атрофида хавфсизлик камарини яратиш керак. Чунки Афғонистондаги воқеалар қўшни давлатларга, жумладан, Марказий Осиёга ҳам салбий таъсир кўрсатади.

Бундан ташқари, яқинда Афғонистоннинг Тожикистон билан чегарадош Бадахшон вилоятида тожик толиблари ҳаракати ташкил этилгани ҳақидаги хабар Душанбе расмийлари учун хавфсизликнинг янги босқичига кирди. Бироқ “Толибон” ҳаракати матбуот котиби Забиҳуллоҳ Мужоҳид Афғонистонда бундай гуруҳ мавжудлигини рад этди. Тожикистон ва Афғонистоннинг чегарадош ҳудудларида террорчи гуруҳларнинг мавжудлиги геосиёсий муаммолар туфайли қўшимча хавф туғдирмоқда. Чунки Тожикистон Душанбе ҳукуматига қарши қуролли кучлар тузилгани бўйича норозилик билдирган ҳудудларда Афғонистон ҳудуди Тожикистон ичкарисида учбурчак жабҳага дуч келган. Тожикистон ҳудудидаги стратегик чуқур кириб бориш эса бу гуруҳлар учун қулай.

Афғонистон масалалари бўйича эксперт Марвин Вайнбаум шундай деди:

Марказий Осиё давлатлари ва айниқса Тожикистон Афғонистонда қуролли гуруҳлар мавжудлигидан хавотирда. Бу гуруҳларнинг мавжудлиги минтақа давлатларида хавфсизликни кучайтиради.

Толибон ва Тожикистон ўртасидаги ўтган йили Толибоннинг Кобулга ҳужуми чоғида мамлакатдан олиб чиқиб кетилган афғон самолётлари ва вертолётларини қайтариш бўйича келишмовчилик икки томон ўртасидаги баҳснинг яна бир жиҳатидир. Юқорида қайд этилган хавфсизлик таҳдидлари ва сиёсий келишмовчиликлар билан бир қаторда, айни пайтда Афғонистон билан чегарадош минтақада қуролли гуруҳларга қарши кураш баҳонасида тоғли Бадахшон вилоятига қўлга киритиш, шунингдек, Исломий мухолифларни бостириш учун баҳона излаш масаласи ҳам  Душанбе ҳукумати  томонидан таклиф қилинган чегарадаги таҳдидларга ҳам сабаб бўлмоқда. Англиянинг Эксетер университети профессори Жон Хезершоу шундай деди:

Тожикистоннинг можароларни бошқаришга бўлган ёндашуви бу нотинч минтақадаги кескинликни бартараф этишга унчалик ёрдам бермаяпти ва афтидан, Тоғли Бадахшон вилоятини тўлиқ босиб олиш кўриб чиқилмоқда.

Шанхай давлатлари ва Хавфсизлик Кенгаши котибларининг йиллик учрашуви доирасида Тожикистон ва Россия Хавфсизлик Кенгаши котибларининг маслаҳатлашувида Тожикистон ва Афғонистоннинг чегарадош вилоятлари хавфсизлиги масаласининг акс эттирилиши ва Россия Хавфсизлик Кенгаши котибининг қайд этилган чегара ҳудудларида хавфсизликка таҳдидларга қарши курашишни режалаштиришга урғу бериши шуни кўрсатадики, Марказий Осиёда таъсирга эга анъанавий куч сифатида Россия ушбу минтақадаги давлатларнинг хавфсизлик муаммоларига эътибор қаратади. Айни пайтда, Толибон ва Россия ўртасида музокараларнинг шаклланиши Толибонни чегара ҳудудларида, хусусан, Тожикистонда хавфсизлик чораларини кўришга ундаши мумкин. Бу муносабатлар ҳақида Россия президентининг Афғонистон бўйича махсус вакили Замир Кабулов шундай деди:

“Биз Афғонистоннинг амалдаги ҳукумат органи сифатида Толибон билан гаплашдик ва АҚШнинг фикри биз учун муҳим эмас. Шу боис Россиянинг Тожикистон билан бу давлатнинг Афғонистон билан чегараларини йўқотиш бўйича келишуви ва Толибон ҳукумати билан мавжуд маслаҳатлашувлар бу ҳудудларда барқарорлик эҳтимолини оширади.

Умуман, айтиш мумкинки, Россия ва Афғонистоннинг Эрон каби қўшни давлатларининг саъй-ҳаракатлари билан бир қаторда Афғонистонда толиблар томонидан қуролли гуруҳлар шаклланишининг олдини олиш, ички хавфсизлик ва барқарорликни назорат қилиш кенг қамровли ҳукуматни шакллантириш орқали амалга оширилади. Бу ўз-ўзидан яхши қўшничилик ва қўшнилар билан яхши муносабатларни шакллантириш мажбуриятини келтириб чиқаради.