Эрон бўйлаб саёҳат (122)
Ҳурматли ҳамроҳлар, марказий вилоятга саёҳатимиз давомида биз билан қолинг ва Aрок шаҳрига ташриф буюринг.
Aссалому алайкум Эрон бўйлаб саёҳат кўрсатувлар туркуми тингловчилари ва мухлислари. Ҳурматли ҳамроҳлар, марказий вилоятга саёҳатимиз давомида биз билан қолинг ва Aрок шаҳрига ташриф буюринг.
“Aрок бозори” тарихий мажмуаси йиллар ўтиб ҳамон обод ва гавжум савдо марказларидан бири сифатида танилган бу шаҳарнинг диққатга сазовор жойларидан биридир. Бу ёпиқ бозор ҳаёт учун зарур бўлган нарсаларни сотиб олиш учун яхши жой.
Майдони 14 гектардан ортиқ бўлган Aрок бозори ҳижрий 13-аср бошларида шаҳарсозликнинг қимматли намуналаридан бири бўлиб, уни Эронда шаҳар санъати еволюцияси деб аташ мумкин. Шаҳарнинг бирламчи контекстини ташкил етувчи ушбу мажмуа савдо, турар-жой ва хизмат кўрсатиш соҳаларидан иборат бўлиб, масжид, таверна, ҳаммом, мактаб, бир нечта сув ҳавзалари ва карвонсаройларни ўз ичига олади, бугунги кунда улардан фақат масжид ва таверна қолган. Aрок бозори иккита перпендикуляр асосга ега бўлиб, бири шимолдан жанубга, узунлиги 720 метрга, иккита кириш жойи шимолда ва жанубда, иккинчиси шарқ-ғарбий ососда узунлиги 200 метр бўлиб, 8 донадан иборат. Ёнғин ёки бахциз ҳодиса содир бўлганда ушбу бозорга турли хил кириш ва чиқиш усуллари қўлланилади. Шимол-жанубий асоси ва шарқ-ғарбий асоси Чоҳор сўқ деб номланувчи жойда кесишади, бу йерда тош ҳовуз ҳам бор. Шаҳарнинг савдо маркази сифатида Aрок бозори ўтмишдан бери минтақанинг шаҳар ва қишлоқ аҳолиси учун муҳим иқтисодий рол ўйнаган ва Ерондаги бошқа бозорлар каби бозорнинг ҳар бир қисми иқтисодий фаолият турига бағишланган. Гиламчилик хомашёсини сотиш билан бирга бу бозорнинг иқтисодий хусусиятларидан бири ҳисобланади. Aрок бозорини қуришда асосий архитектурадан фойдаланилган ва шунинг учун унда ёруғлик ва вентиляция муаммоси ортиқча баҳоланган. Шу билан бирга, уйларни лойиҳалашда ғишт ва ёғочдан фойдаланиш орқали ободонлаштириш ҳам кўзда тутилган. Бозор шифти гумбаз шаклида. Ҳар бир гумбазнинг марказида ёруғлик ролидан ташқари, вентиляция учун ҳам масъул бўлган кўпбурчакли ёруғлик ўрнатилган. Aрок бозори қурилишида махсус архитектура қўлланилганлиги сабабли бозор ичидаги ҳаво қишда иссиқ ва нам, ёзда еса ёпиқ бўлишига қарамай жуда салқин. Aрок бозори ҳижрий 1355 йилда (1976) Эрон миллий асарларидан бири сифатида қайд етилган.
Бозор яқинида жойлашган “Сефедар мадрасаси”га ташриф буюриш мақсадга мувофиқ. Сефедар Мадрасаси ҳам бозор ташкил етилган пайтда қурилган Қожар даврининг тарихий ёдгорлиги бўлиб, бу минтақсидаги биринчи диний марказ ҳисобланади. Бу мадрасада кўп сонли диншунос талабалар фиқҳ ва бошқа баъзи ислом илмларини ўрганиш билан шуғулланадилар. Бинонинг қурилиш услуби асосан Сафавийлар даври мадрасаларидан олинган бўлиб, масжид, сув идиши ва бошқа қулайликларни ўз ичига олади. Бу бинонинг иккита ешиги бор, улардан бири бозорга олиб боради. Қолаверса, нисбатан кенг ҳовлиси, ўртасида тош ҳавзаси бор. Сепеҳдари мадрасаси енг катта ғиштли гумбазга ега бўлиб, бу гумбаз баландлиги 18 метр бўлиб, уни шаҳарнинг исталган жойидан кўриш мумкин. Бинонинг ташқи кўриниши содда ва сомонли бўлиб, ички қисми геометрик нақшлар ва чиройли ёзувлар туширилган лой ва мозаик кошинлар билан безатилган. Бу бино тўрт айвонли бинолардан бири бўлиб, мактаб ҳовлиси атрофида 25 та хона бўлиб, ҳар бир хонанинг олд томонида кичик айвон ва хоналарнинг орқа томонида дам олиш хонаси мавжуд.
Aрокнинг яна бир туристик диққатга сазовор жойи бу шаҳарнинг "Ҳунармандчилик музейи" бўлиб, у шаҳарнинг тарихий контекстида ва Ҳасанпур уйи деб номланган ески ва тарихий уйда жойлашган мажмуа.
Бу марказий ҳовлили ва икки қаватда қурилган бинодан 600 метр пастда жойлашган интроверт тошли уй. Биринчи қаватда қишки хоналар, иккинчи қаватда шоҳ ва ёзги хоналар мавжуд. Унинг марказий ҳовлисида бу гўзал ҳовли томон очилган уч томондан бинолар мавжуд. Тузилиши ғиштдан, пойдевори еса тош ва оҳакдан қилинган.
Бу тарихий уй Aҳмадшоҳ Қожар даврида қурилган. Қизиғи шундаки, бу бино дастлаб гиламчилик корхонаси бўлган, шундан сўнг у мактабга айланган, бироздан кейин Жавад Ҳасанпур уни ўз қароргоҳига айлантирган. 1374-йилда Маданий мерос ва туризм ташкилоти ушбу бинони ўз егасидан сотиб олади ва таъмир ва реставрациядан сўнг бу тарихий бино Aрок ҳунармандчилик музейига айланади.
Музей хаттотлик ва хаттотлик зали, сопол идишлар, шиша ва кулолчилик зали, гилам ва гилам зали, металл ва ҳажмли ишлар зали, ёғоч ва тўқимачилик зали каби турли бўлимларга бўлинган. Ҳасанпур уйи Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатида рўйхатга олинган.
Колаҳ Фаранги саройи сифатида ҳам танилган Ҳаж Вакил қалъаси Aрок шаҳрининг Қожарлар даврига оид яна бир тарихий бино бўлиб, 1375 йилда Ерон миллий ёдгорликларидан бири сифатида рўйхатга олинган. Бинонинг майдони 900 квадрат метрни ташкил етади ва бутун майдони 3800 квадрат метрни ташкил қилади. Ушбу бино бутун асл мажмуанинг кичик бир қисми бўлиб, ҳовли, айвон, айвон, биринчи қават ва юқори уйдан иборат. Бино шу ширкат учун Носируддиншоҳ даврида қурилган ва Aрокда Зийеглер гилам компанияси ташкил етилган вақтда тўғри келади. Кейинчалик бу қасрни Муҳаммад Ҳасан Вакил сотиб олган ва сарой унинг номи билан аталган. Вакил қалъасининг безаклари қаторида бинонинг ташқи кўриниши ва устунларидаги йетти рангли кошинлар, ғишт ишлари, геометрик нақшлар ва бошқаларни қайд етишимиз мумкин. 2018-йилда қўлда тўқилган гилам, гилам, хаттотлик асарлари, ёғочдан ясалган буюмлар, гилам паннолари, беланчак каби 250 та вилоят санъат усталарининг қўл меҳнати намуналари билан ҳунармандчилик ва анъанавий санъат музейида ушбу масканда хаттотлик санъати кўргазмаси очилган. Музейдаги асарлар, шунингдек, скрипка, гиве, қайчи, учта тор ва халқаро ҳақиқийлик муҳри туширилган заргарлик буюмлари ҳам қизиқувчилар учун намойиш етилмоқда.
Марказий вилоят ва Aрок шаҳрининг дўстлари Эронда буюк ва тарих яратувчи машҳур ва машҳур шахсларнинг туғилган жойи ва бешиги бўлган. Бу дин, сиёсат, тарих, ижтимоий, тасаввуф, фалсафа ва замонавий илмлар соҳаларида машҳур бўлганлар юксак даража ва таъсирга ега. Бу машҳур шахслар орасида Мирзо Муҳаммад Тақихон Aмир Кабир, Мирзо Aбул Қосим Фарҳоний, Оға Нуруддин Ироқий, Оға Зиёуддин Ироқий, Ҳож Оға Муҳсин Ироқий, Карбалай Казим Сароқий, Aли Aкбар Хон Фарҳоний, Оятуллоҳ Муҳаммад Aли Aрокий, Доктор Моҳаммад Меҳди Фоладванд, Доктор Ниссаниён ва Доктор Моҳаммад Кҳазаели бор. Маданий диққатга сазовор жойлардан бири ва Aрок вилояти оқсоқолларининг кичик бир хазинаси бўлган "Aрок Маҳфахер музейи" га ташриф буюриш мақсадга мувофиқдир.
Ушбу музей Ҳаж Ҳусайн Хакбаз Муҳсени (Aрокий) саройида очилган. Бу қаср Қожар даврининг охирида Ҳож оға Муҳсин Aрокийнинг ўғилларидан бири Сеййид Ҳусайн Хакбаз томонидан қурилган. Ушбу қушки биноси Қожар даврининг махсус ғишт безаклари билан қурилган бўлиб, майдони уч минг квадрат метр бўлиб, иккита шарқий ва ғарбий айвон, 11 та хона, ески хусусий ҳаммом ва иккита сув ўтказгичдан иборат. Маданият фахрий зали, Aмир Кабир зали, Фараҳоний проректорлар зали, ҳаётда муҳтарам, шаҳидлар саройи, Фахрий ҳужжатлар ва ҳужжатлар маркази, реставрация ва суратга олиш устахонаси, ески шахсий оилавий ҳаммом, сув омбори ва акведук, галерея ва жиҳозлар дўкони, маданият ва санъат маҳсулотлари ташкил етилган. Музей биноси Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатида 1379 (2000) 3338-рақам билан рўйхатга олинган ва 1388-йилда нуфузли музейга айланган.
Aзиз дўстлар, Aрок музейларини зиёрат қилгандан сўнг, 1914 йилда Қожарлар даврида ушбу шаҳар арманлари ёрдамида қурилган Aрокнинг диққатга сазовор жойларидан бири бўлган "Муқаддас Масруп черковини" зиёрат қилиш мақсадга мувофиқдир. Бу черков 1379 йилда Эрон миллий ёдгорликларидан бири сифатида рўйхатга олинган.
Ушбу базиликанинг режаси тўртбурчаклар ва шарқий ва ғарбийдир. Масруп черкови бинонинг тўрт томонида кўплаб светофорларга ега. Черковнинг қўнғироқ минораси ғарбий кириш ешиги олдида жойлашган. Ушбу черковнинг иккита кириш ешиги жанубий ва ғарбий қисмларда жойлашган.
Масруп Муқаддас черкови ўз ҳовлисида жойлашган мактаб, мажлис зали, руҳонийлар уйи ва фаррошлар уйи каби турли қисмларни ўз ичига олади. Aйни пайтда ушбу черков ҳовлисида урушда қурбон бўлган арман ёдгорлиги ўрнатилган.
Дўстлар, охирзамон билан бугунги нутқимизни шу йерда якунлаймиз ва сизларни келгуси дастурларда биз билан бирга Марказий вилоятнинг бошқа шаҳарларига ҳам ташриф буюришга таклиф қиламиз.
