Саломатлик журнали (23)
Кўз касалликлари (кисм қисм)
Кўзнинг шох пардаси, кўз қорачиғи, оптикаси, тўр пардаси, макула, оптик асаб ва шишасимон кўзнинг асосий тузилмалари ҳисобланади.
Шох парда, кўз олмаси ва ириси олдидаги тиниқ тўқима, кўз қорачиғи атрофидаги кўзнинг рангли қисмини ҳосил қилади. Кўз қорачиғи, шунингдек, кўзга кирадиган ёруғлик миқдорини тартибга солувчи ирисдаги қора туйнукдир. Кўзнинг яна бир асосий тузилмаси кўз ичидаги кичик, аниқ доира бўлган линзадир. У ёруғлик нурларини тўр пардага қаратишда иштирок этади. Ретина кўз орқасида ёруғликка сезгир бўлган ва оптик асаб орқали мияга электрон сигналларни узатадиган мембранадир. Макула - кўзнинг тўр пардасидаги кичик марказий ҳудуд бўлиб, у бизга тафсилотларни аниқроқ ва тироқроқ кўриш имконини беради. Кўзнинг яна бир асосий таркибий қисми бўлган оптик асаб кўз олмаси ва мия ўртасидаги интерфейсдир. У ретинада ҳосил бўлган электрон тўлқинларни миянинг визуал кортексига узатади. Витреус ҳам кўз олмасининг ички қисмини тўлдирадиган шаффоф желега ўхшаш суюқликдир.
Кўз касалликларининг ҳар хил турлари мавжуд, биз уларнинг ҳаммасини ушбу дастурда кўриб чиқмаймиз ва биз ушбу касалликларнинг фақат энг кенг тарқалганини кўриб чиқамиз.
Глаукома - юқори кўз ичи босими туфайли юзага келадиган кўз касалликлари гуруҳи. Кўз ичи босимининг ошиши оптик нервларга таъсир қилади ва кўришнинг йўқолишига олиб келиши мумкин. Глаукома очиқ ва ёпиқ глаукомаларга бўлинади. Очиқ бурчакли глаукома, глаукоманинг энг кенг тарқалган тури бўлиб, одатда оғриқсиздир. Ёпиқ бурчакли глаукома кўпинча тўсатдан пайдо бўлади ва оғриқ ва кўзнинг қизариши билан бирга келади. Дастлабки босқичларда глаукома кўпинча ҳеч қандай аломатга эга эмас. Аммо вақт ўтиши билан бу сизнинг кўриш қобилиятига таъсир қилиши ва доимий шикастланишга олиб келиши мумкин. Глаукоманинг ривожланишини кўз томчилари, лазер билан даволаш ёки жарроҳлик билан камайтириш ёки тўхтатиш мумкин, шунинг учун эрта ташхис қўйиш муҳимдир. Оилада глаукома билан оғриган одамлар, қариялар ва афро-америкаликлар бу касалликка чалиниш эҳтимоли юқори. Улар мутахассис билан ушбу касаллик учун керакли текширувлардан ўтишлари керак.
Яна бир кенг тарқалган кўз касаллиги катаракта ёки кўз ёш йўллари касаллигидир. Катаракта кўз линзаларида ҳар қандай лойқаликнинг мавжудлигини англатади. Қариш натижасида юзага келадиган катарактани олдини олиш мумкин эмас, аммо жарроҳлик йўли билан даволаш мумкин. Кўпгина ҳолларда касаллик иккала кўзга ҳам таъсир қилади. Ушбу касалликнинг энг муҳим белгиларидан бири аста-секин кўриш қобилиятини йўқотишдир. Объектлардан ёруғликнинг тарқалиши, кўришнинг хиралашиши, кўришнинг бузилиши, рангларни идрок этишнинг ўзгариши ва бошқалар бу касалликнинг бошқа белгиларидир. Доскани кўра олмаслик ва ўқий олмаслик каби белгилар билан болаларда касаллик аниқланиши мумкин. Кечаси машина ҳайдай олмаслик катталардаги ушбу касалликнинг дастлабки белгиларидан биридир. Катаракта ўрта ва паст даромадли мамлакатларда кўрликнинг энг муҳим сабабларидан биридир.
Ёшга боғлиқ катаракта - бу катарактанинг энг кенг тарқалган тури. Аммо касаллик ҳар қандай ёшда пайдо бўлиши мумкин. Масалан, конженитал катаракт бу касалликнинг бир тури ҳисобланади. Шундай қилиб, чақалоқ туғилганда кўзнинг линзалари хира бўлади ва унинг энг муҳим сабаб - ҳомиладорлик пайтида онанинг қизилча касаллиги. Травма ёки жароҳат, токсинлар, диабет, чекиш, ултрабинафша нурлар, нотўғри овқатланиш, баъзи стероид дориларни қабул қилиш ва ирсият каби тизимли касалликлар бу касалликни келтириб чиқарадиган ёшдан ташқари омиллардир. Травма ёшларда катарактанинг энг кенг тарқалган сабабидир. Ушбу асоратни жарроҳлик йўли билан даволаш мумкин. Иш жойида ва қуёшда кўзойнакдан фойдаланиш, шунингдек, жароҳатларга қарши ўз-ўзини асраш қилиш ва ... бу касалликнинг олдини олишда самарали бўлиши мумкин.
Страбисмус - кўз касалликларининг яна бир кенг тарқалган тури. Ушбу касалликда кўзлар ўртасида мувозанат ва мувофиқлаштириш бузилади. Натижада, кўзлар турли йўналишларга қарайди ва бир вақтнинг ўзида бир нуқтага эътибор қаратмайди. Кўз атрофидаги мушаклар орасидаги бузилиш бу ҳолатни келтириб чиқаради. Шунингдек, бу касаллик орттирилган бўлиши мумкин ва мия ярим палси, кўз массалари, кўзнинг синиши, қалқонсимон бездан келиб чиққан кўз касалликлари ва бошқалар каби омиллар туфайли юзага келиши мумкин. Кўпгина ҳолларда, болаларда страбисмуснинг сабаби номаълум.
Аберрациялари бўлган кўпчилик одамлар диплопиядан шикоят қиладилар. Касаллик офталмолог томонидан аниқланади. Страбисмусни даволашда эътиборсизлик кўришга салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ушбу касалликни даволаш, мавжуд бўлган муаммонинг турига қараб, касалликнинг асосий сабабларини ва жарроҳлик йўлини тузатиш учун кўзойнакни буюришни ўз ичига олади. Болаларда кўзни текшириш орқали ушбу касалликнинг олдини олиш мумкин.
Амблиёпия, бу одамларнинг тахминан 3% таъсир қилади. Бу болалик даврида кўзлар нормал кўрмаганда содир бўлади. Кўпинча бир кўзда кузатиладиган бу бузилиш узоқни кўра олмаслик, миёпия ёки астигматизм, кўзнинг аберацияси ёки катаракта, кўришнинг хиралашиши каби синиши хатолари ёки осилган кўз қовоқлари пайдо бўлиши каби турли омиллар бу касалликка сабаб бўлади. Беморнинг кўзида тасвир равшанлигининг йўқлиги ва соғлом кўзда яратилган яхшироқ тасвир мияни соғлом кўзни кўриш учун танлашига олиб келади. Аслида, бу ҳолатда мия беморнинг кўзидан мияга тасвирларни узатишни тўсиб қўяди ёки беморнинг кўзини ўчириш деб аталади.
Кўз дангасалиги одатда 6 ёшгача ривожланади ва кўпинча ота-оналар, ўқитувчилар ёки шифокор томонидан аниқланади. Бола ўз муаммоларини ифода эта оладиган ёшда, у ёмон кўришдан чарчаган бўлиши мумкин, шунинг учун кўз ёки бош оғриғи ҳақида шикоят қилади. Аммо кўп ҳолларда болалар шикоят қилмайди. Кўзнинг дангаса касалликларининг белгилари, масалан, катаракта ва шох парданинг хиралашиши каби кўриш йўлининг ноаниқлиги ва хиралашиши ташхисга олиб келиши мумкин. Аммо дангаса кўз синиш хатоларидан келиб чиққан бўлса, ташхис қўйиш қийин. Чунки болалар бошқа кўз билан осонгина кўришлари ва беморнинг кўзидаги кўришнинг етишмаслигини қоплашлари мумкин. Шу сабабли, ота-оналар ва ўқитувчилар болаларни кўришга алоҳида эътибор беришлари керак.
Яхшиямки, дангаса кўзни ўз вақтида ташхис қўйиш билан осонгина даволаш мумкин. Кўзни дангасасини даволаш одатда соғлом кўзни ёпиш ва мияни дангаса кўз билан кўришга мажбур қилишдир. Бундай даволаниш ҳафталар ёки ҳатто ойлар давом этиши мумкин. Албатта, соғлом кўзни вақти-вақти билан очиш керак. Дангасалик синиши хатоларидан келиб чиққан ҳолларда, кўзойнак ёки линзаларни қўллаш нуқсонли кўзнинг тасвирида аниқлик ва дангасаликни даволашга олиб келади. Аберрациялар туфайли дангасалик ҳолатлари ҳам жарроҳлик йўли билан даволаш ва бузилишларни тузатиш мумкин. Агар дангаса кўз ёшлигида даволанмаса, 10 ёшдан кейин кўп ҳолларда даво бўлмайди. Бир кўзда кўришнинг жиддий йўқолишига олиб келиши мумкин.
Кўр ва заиф кўриш бошқа кенг тарқалган кўз касалликларидир. Баъзи касалликлар, масалан, чечак, диабет, МС, юқори қон босими ва бошқалар, улар кўзнинг ҳужайраларига ёки кўзнинг линзаларига таъсири билан зарарланган одамда кўришнинг пасайишига ёки тўлиқ кўрликка олиб келади. Ушбу касалликларнинг олдини олиш ва ўз вақтида назорат қилиш бу асоратни олдини олади. Қандли диабет туфайли кўрлик ва заиф кўриш бу сабаблардан биридир. Қандли диабет - бу юқори қанд миқдоридан келиб чиқадиган касаллик. Қандли диабет тананинг барча аъзоларига таъсир қилгани каби, кўзнинг деярли барча касалликлари диабетга таъсир қилиши мумкин. Ушбу касалликда ретинанинг қон томирлари ва кўришда муҳим рол ўйнайдиган нурга сезгир тўқималарга босқичма-босқич зарар етказилади.
Ушбу асорат одатда иккала кўзда ҳам пайдо бўлади. Ушбу касалликнинг хавфини қон босими, қондаги қанд миқдори ва қон липидларини назорат қилиш орқали камайтириш мумкин. Бундай беморларнинг баъзилари кўзни текшириш учун мутахассисга бормайди ва бу кўзнинг жиддий шикастланишига олиб келиши мумкин.
