Саломатлик журнали (34)
Жигар касалликлари (биринчи қисм)
Ошқозон-ичак касалликлари озуқа моддаларининг ҳазм бўлиши ва сўрилишига ва тананинг умумий саломатлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ошқозон-ичак тракти оғиз бўшлиғидан бошланиб, анусда тугайдиган бурилишли найчадир. Шу сабабли, ошқозон-ичак касалликлари кенг кўламли касалликларни ўз ичига олади ва кўп сонли ва частотага эга.
Шунинг учун ҳар бир ошқозон-ичак органининг умумий касалликларини алоҳида ва қисқача алоҳида бўлимда текшириш яхшироқдир. Ушбу бўлимда биз кенг тарқалган жигар касалликларининг турлари, уларнинг сабаблари, даволаш усуллари ва ушбу касалликларнинг олдини олиш усулларини муҳокама қиламиз.
Жигар қориннинг ўнг томонида жойлашган катта органдир. Унинг вазни тахминан бир килограмм тўрт юз грамм. Унинг ранги қизғиш жигарранг бўлиб, тегиниш пайтида силлиқ ва эластик кўринишга эга. Одатда сиз жигарни ҳис қила олмайсиз, чунки у кўкрак қафаси билан ҳимояланган. Жигарда ўнг бўлак ва чап бўлак деб аталадиган иккита катта қисм мавжуд. Ўт пуфаги жигар остида жойлашган бўлиб, ошқозон ости бези ва ичакларга уланган. Жигар ушбу органлар билан ҳамкорликда овқат ҳазм қилиш, сўриш ва қайта ишлашда иштирок этади.
Жигарнинг асосий вазифаси ошқозон-ичак трактига кирадиган қонни тозалашдир. Кейин тозаланган қон тананинг бошқа қисмларига ўтказилиши мумкин. Жигар шунингдек, кимёвий моддаларни зарарсизлантириш ва дориларни метаболизация қилиш учун жавобгардир. Бу функциялар билан бир вақтда, у охир-оқибат ичакларга кирадиган сафро чиқаради. Жигар, шунингдек, қон ивиши ва тананинг бошқа асосий функциялари каби жараёнларда иштирок этадиган муҳим оқсилларни ишлаб чиқаради. Жигар жуда кўп функцияларга эга. Бу муҳим орган озуқа моддаларини энергияга айлантириш учун юзлаб мураккаб метаболик жараёнларни бошқаради.
Жигар касалликларининг 100 дан ортиқ турлари мавжуд. Афсуски, жигар касаллиги тўлиқ ривожланмагунча аниқ белгилар ёки аломатларни кўрсатмайди. Афсуски, бу босқичда жигар тўқималари шикастланади. Ушбу босқичда иштаҳани йўқотиш, вазн йўқотиш ва сариқлик мумкин бўлган аломатлар бўлиши мумкин. Жигар касаллигининг аниқ ташхиси касаллик тарихини тўлиқ баҳолаш ва гастроентеролог томонидан клиник текширувдан ўтиш орқали амалга оширилади. Жигар касалликларининг ҳар бир тури ўз диетаси ва давосига эга. Шу сабабли, ушбу дастурда биз сизни жигар касалликларининг сабаблари ва аломатлари билан таништиришга ҳаракат қиламиз, шунда сиз имкон қадар тезроқ ҳаракат қилишингиз ва унинг янада жиддий асоратларини даволашингиз ва олдини олишингиз мумкин. Биз билан қолинг.
"Жигар асцитлари" - жигар циррози ривожланганда юзага келадиган жигар касаллиги. Бундай ҳолда, жигардан қорин бўшлиғига суюқлик оқиб чиқади. Натижада, қорин жуда шишади ва катта бўлади.
Гемокроматоз касаллигида темир жигарда тўпланиб, унга зарар етказади. Темир тананинг бошқа қисмларида тўпланиши ва бемор учун бошқа муаммоларни келтириб чиқариши мумкин.
Бирламчи склерозан холангит - номаълум этиологиянинг яна бир кам учрайдиган жигар касаллиги. Бу касаллик жигарда ўт йўлларининг яллиғланиши ва шикастланишига олиб келади.
Билиар сироз деб аталадиган яна бир кам учрайдиган касалликда, тушунарсиз жараён жигардаги ўт йўлларини юмшоқ тарзда йўқ қилади. Натижада, жигар аста-секин доимий равишда шикастланади, яъни сироз.
"Алкоголсиз ёғли жигар" - бу жигар касалликлари гуруҳининг умумий атамаси. Бу жигар ҳужайраларида юқори ёғнинг мавжудлиги билан тавсифланади. Алкоголсиз ёғли жигар, энг ёмон ҳолатда, жигар циррози ва жигар етишмовчилигига олиб келади.
Бугунги кунда дунёда алкоголсиз ёғли жигар касаллиги кўпайиб бормоқда. Сизда жигар ёғи бўлиши мумкин, лекин буни ўзингиз ҳам сезмаслигингиз мумкин. Касалликнинг бошида одатда ҳеч қандай аломат йўқ.
Вақт ўтиши билан, одатда, бир неча йиллар ва баъзан ҳатто ўн йиллар давомида касалликнинг белгилари ва асоратлари пайдо бўлади.
Мутахассислар нима учун баъзи одамларнинг жигарида ортиқча ёғ борлигини аниқ билишмайди. Худди шундай, нима учун баъзи одамларда жигарнинг ёғланиши жигарнинг яллиғланишига ва охир-оқибат жигар циррозига олиб келиши аниқ эмас, баъзи беморларда эса бундай бўлмайди. Алкоголсиз ёғли жигар касаллиги ва алкоголсиз статогепатит иккаласи ҳам семизлик ёки ортиқча вазн, инсулин қаршилиги, қондаги қанд миқдорини ошиши каби хавф омиллари билан боғлиқ, бу диабетдан олдинги ёки 2-тоифа диабетни кўрсатади ва қонда юқори ёғлар, айниқса юқори глицеридлар билан боғлиқ.
Жигарнинг катталашиши, ҳаддан ташқари чарчаш, қориннинг юқори ва ўнг қисмида оғриқлар, шишиш, тери остидаги томирларнинг кенгайиши бу касалликнинг белгиларидир. Эркакларда кўкрак қафасининг катталашиши, талоқнинг катталашиши, кафт ва қўл тагининг қизариши, терининг сарғайиши, сариқлик белгилари бўлган кўзнинг оқариши ҳам жигар циррози ва алкоголсиз жигар статогепатитининг мумкин бўлган аломатлари ҳисобланади.
Касаллик ва муаммоларнинг кенг доираси алкоголсиз ёғли жигарни ривожланиш хавфини ошириши мумкин. Буларга юқори холестерин, қондаги триглицеридларнинг юқори миқдори, метаболик синдромлар, семириб кетиш ва айниқса қорин бўшлиғида ёғларнинг тўпланиши, поликистик тухумдон синдроми, уйқу апнеси, 2-тоифа диабет, ҳипотироидизм ва гипофиз етишмовчилиги киради. Алкоголсиз ёғли жигар касаллиги кекса одамларда, қандли диабет билан оғриган одамларда ва қоринда ортиқча ёғли одамларда ҳам тез-тез учрайди.
Алкоголсиз ёғли жигар касаллигининг асосий асоратлари "жигар сирози" дир. Бу жиддий яра ва жигарда толали тўқималарнинг шаклланиши. Жигар циррози жигарнинг шикастланиши ва яллиғланиши натижасида юзага келади. Жигар тўқимаси яллиғланиш билан курашишга ҳаракат қилганда, у толали тўқималарни ҳосил қилади. Яллиғланиш ривожланишда давом этиб, жигарнинг катта қисмини ташкил этадиган толали тўқималарга тарқалади. Жигарнинг шикастланиш жараёни тўхтатилмаса, қорин бўшлиғида суюқлик тўпланиши, қизилўнгач томирларининг шишиши ва қон томирларининг ёрилиши ва қон кетишига олиб келиши мумкин. Касалликнинг бошқа хавфли ён таъсири орасида бош айланиши, ҳолсизлик, жигар саратони ва тўлиқ жигар етишмовчилиги мавжуд.
Қон тестлари, рентген нурлари ва биопсия ёғли жигарни аниқ ташхислаш учун ўтказиладиган тестлардир. Ташхис қон тести, умумий қон рўйхати, жигар функцияси ва жигар ферментлари тести, сурункали вирусли жигар инфекцияси, гепатит А ва гепатит C, липид ёки қон липидлари тести орқали амалга оширилади.
Ёғли жигарни ташхислаш учун тасвирлаш усуллари ҳам жуда кўп. Анъанавий ултратовуш, компютер томографияси ёки қорин бўшлиғини МРИ сканерлаш - бу усуллардан баъзилари. Эластография ҳам ултратовушнинг илғор тури бўлиб, жигар тўқималарининг қанчалик қаттиқлигини аниқлайди. Шу тарзда, жигар фиброзининг мавжудлигини аниқлаш мумкин. Жигар касалликларини аниқлашнинг яна бир усули бор. Бу магнит-резонанс эластография деб аталади. Магнит-резонанс сканерлаш товуш тўлқинлари (ултратовуш) билан фотографик нақшлар билан бирлаштирилган ушбу усулда жигар тўқималарининг толали бўлган жойлари аниқланади.
Агар ушбу тестларнинг натижалари маълум бўлмаса, шифокорингиз жигар биопсиясини олишни хоҳлаши мумкин. Намуна олинган тўқималар лабораторияда текширилади.
Одатда шифокорингизнинг жигар ёғини даволаш бўйича биринчи маслаҳати вазн йўқотиш, жисмоний машқлар қилиш ва соғлом овқатланишдир. Оғирликни йўқотиш чарчоқ ва доимий чарчоқ билан бирга келади. Идеал ҳолда, тана вазнининг 10 фоизини йўқотиш шифокор томонидан кўриб чиқилиши керак. Аммо ҳатто дастлабки 3-5 фоизни камайтириш орқали беморнинг аломатлари яхшилана бошлайди.
Кўп вазн йўқотиш керак бўлган одамлар учун вазн йўқотиш операцияси яхши вариант бўлиши мумкин. Вирусли инфекциядан жигарингизга зарар етказмаслик учун шифокорингиз сизга гепатит А ва гепатит Б га қарши эмлашни маслаҳат бериши мумкин. Жигар сирози билан оғриган одамларда жигар трансплантацияси операцияси талаб қилиниши мумкин.
Ёғли жигарни даволаш учун аниқ дори йўқлигини ҳисобга олиб, тадқиқотчилар ёғли жигарни олдини олиш ва назорат қилишда самарали бўлиши мумкин бўлган баъзи табиий озиқ-овқатларни ўрганишмоқда. Э витамини ва антиоксидантлар жигарни ҳимоя қилишга ва жигар яллиғланишининг зарарли таъсирини бартараф этишга ёрдам беради. Албатта, бу соҳада кўпроқ тадқиқотлар талаб этилади. Баъзи тадқиқотлар шуни кўрсатдики, Э витаминини қабул қилиш алкоголсиз ёғли жигар касаллиги бўлган одамлар учун фойдали бўлиши мумкин. Албатта, бу турдаги витаминни ортиқча истеъмол қилмаслик керак.
Алкоголсиз ёғли жигар касаллиги бўлган беморларни ўрганишда кўпроқ қаҳва ичган одамларда жигар камроқ зарар кўрган. Албатта, қаҳванинг жигар шикастланишига қандай таъсир қилиши ҳали аниқ эмас. Умуман олганда, жигар шикастланишининг олдини олиш учун соғлом, мувозанатли овқатланиш тавсия этилади. Мунтазам равишда машқ қилинг. Нон, картошка ва гуруч каби юқори углеводли овқатларни камайтиринг. Шунингдек, шакарли ва ширин ичимликларни овқатланиш рационидан чиқариб ташланг.
