Саламатлик журнали (84)
Мия ва асаб касалликлари (болалардаги мия ва асаб касалликлари, биринчи қисм: болалар ва чақалоқларда тутқаноқлар)): сабаб ва даволаш)
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Охирги дастурда бўйин касалликлари мавзуси якунланди. Ушбу дастур ва келгуси дастурларда биз болалардаги мия ва асаб касалликлари, уларнинг белгилари ва даволаш усуллари ҳақида билиб оламиз. Ушбу касалликда биз "болалар ва чақалоқларда тутқаноқлар" ни кўриб чиқамиз. Биз билан қолинг.
Тутқаноқлар мия фаолияти бузилганда содир бўлади ва ҳаракатларда, диққат ва концентрацияда, инсоннинг онг даражасида ўзгаришларга олиб келади. Ҳар хил турдаги тутқаноқлар миянинг турли қисмларида ривожланиши ва тарқалиши мумкин. Болаларда тутқаноқ турли сабабларга кўра пайдо бўлиши мумкин. Янги туғилган чақалоқларда тутқаноқ катталар, мактаб ўқувчилари ва ёш болалардаги тутқаноқдан жуда фарқ қилади. Тутқаноқ ота-оналар учун қўрқинчли, айниқса анамнези бўлмаган болаларда. Биринчи марта тутқаноқ тутган барча болалар ёки такрорий тутқаноқлар бўлган болалар текширув учун неврологга мурожаат қилишлари керак.
Болалардаги тутқаноқ сабаблари ҳали ҳам номаълум. Аммо тутқаноқ кўп сабабларга кўра содир бўлиши мумкин. Оилада тутқаноқ, менингит каби инфекциялар, мия ярим палси, бош травмасı, метаболик касалликлар, дорилар, токсинлар, қон томирларининг бузилиши, мия қон кетиши ва кўплаб номаълум муаммолар каби прогрессив муаммолар тутқаноқнинг сабабларидан биридир. Конвулсия билан оғриган болаларнинг тахминан тўртдан бир қисми бошқа касалликлар ва асоратлардан азият чекади. Бу касалликларга ҳушидан кетиш, нафас қисилиши, ваҳима ва даҳшатли тушлар, мигрен ва руҳий касалликлар киради.
Тутқаноқнинг энг аниқ белгиси тананинг умумий силкинишидир. Болада ритмик сакраш ва мушакларнинг спазмлари бўлади, баъзи ҳолларда у нафас олиш бузилишига эга ва кўзлари кетади. Тутқаноқан кейин бола одатда уйқусираб, саросимага тушади ва ҳеч нарсани эсламайди. Ушбу аломатлар гуруҳи қисман ёки умумий тутқаноқлар ва фебрил тутқаноқлар билан тез-тез учрайди. Абсенс тутқаноқ ёки енгил эпилепсия билан оғриган болаларда тез бошланиб, тез тугайдиган ҳушёрлик ва милтиллашнинг пасайиши белгилари мавжуд. Ҳеч қандай конвулсив ҳаракатлар бўлмайди. Бу болалар тутқаноқдан сўнг дарҳол ўз ишларини давом эттиришлари мумкин.
Чайнаш, лаб товушлари ёки чалкашликдан кейин пайдо бўладиган қарсак чалиш каби такрорланувчи ҳаракатлар тутқаноқ касалликлари бўлган болаларда кенг тарқалган ва мураккаб қисман тутқаноқлар деб номланади. Қисман тутқаноқ одатда спазмлар ва силкинишларнинг фақат битта гуруҳини ўз ичига олади. Спазм мушакларнинг бир гуруҳидан бошқасига ўтиши мумкин, бу юриш спазми деб аталади. Ушбу турдаги тутқаноққа эга бўлган болалар тутқаноқ пайтида ўзларини зўравонлик билан тутишлари мумкин ва тутқаноқни эслаб қолишлари мумкин.
Боладаги тутқаноқни аниқлаш учун шифокор баъзи физик ва клиник текширувларни ўтказади ва ота-оналардан тутқаноқнинг оилавий тарихи ҳақида сўрайди. Шунингдек, у миядаги анормал электр фаоллигини текшириш ва баҳолаш учун ЭЕГдан фойдаланади. ЭЕГ чақалоқ ёки бола яхши ва уйғоқ бўлганда амалга оширилади. Метаболик касалликларни ташхислаш учун шифокор қондаги кислород даражасини ўлчаш, шакар, калций, магний, натрий ва бошқа моддалар миқдорини ўлчаш учун қон тести каби бошқа тестлардан ҳам фойдаланади. Орқа мия ёки ломбер понксиён - мия инфекциялари ва бошқа касалликларни ташхислаш учун мия ва орқа мия атрофидаги суюқликдан намуна олиш учун ишлатиладиган бошқа диагностика усули. Инфекцияни аниқлаш учун қон ва сийдик тести, компютер томографияси, МРИ ёки баъзи ҳолларда мия малформациясини, қон кетишини ва мия тўқималарида бошқа структуравий шикастланишларни текшириш учун ултратовуш текшируви ҳам амалга оширилади.
Ушбу касалликни даволаш одатда сабабга қаратилган. Баъзи болалар тутқаноқни назорат қилиш учун антиконвулсанларни қабул қилишлари керак. Бундан ташқари, болада тутқаноқ бўлса, дарҳол даволаниш керак. Ота-она ёки тарбиячи болага зарар етказмаслик учун чоралар кўриши керак. Болани ён томонига қўйинг. Болани хавфли жойлардан узоқроқ тутинг, боланинг оғзига ҳеч нарса қўйманг ва боланинг тилини ушлашга уринманг. тутқаноқ билан оғриган одамнинг оғзига ҳеч нарса қўймаслик керак.
Шунингдек, тутқаноқ тугагандан сўнг, чоралар кўриш керак. Бола ҳушига келгунча у билан қолинг. Боланинг нафас олиш ҳолатини текширинг ва агар бола нафас олмаса, унинг нафасини тиклаш учун оғиздан оғизга нафас олишдан ёрдам сўранг. Бола ҳушига келгунига қадар унинг оғзига ҳеч қандай озиқ-овқат, суюқлик ёки дори-дармонларни қўйманг. Болада иситма бор ёки йўқлигини текширинг, агар болада иситма бўлса, унга асетаминофен ёки ибупрофен беринг ва унинг иссиқ кийимларини эчиб олинг. Агар тутқаноқ 15 дақиқадан кўпроқ давом этса, шифокор тутқаноқни тугатиш учун дори-дармонларни буюради. Эпилепсия билан оғриган болаларни нафас олиш муаммолари ва қон босимини диққат билан кузатиб бориш керак.
Агар болада фақат битта тутқаноқ бўлса, у одатда антиконвулсанлардан фойдаланишга ҳожат йўқ. Антиконвüлзанлар такрорий тутқаноқлар ёки такрорланиши мумкин бўлган тутқаноқлар учун буюрилади. Баъзи ҳолларда диетани ўзгартириш тутқаноқни олдини олади. Масалан, баъзи шифокорлар кетогеник парҳезни тавсия қиладилар. Ушбу турдаги диетада углеводлар жуда кам ва ёғлар кўп. Икки ёки ундан ортиқ антиконвулсант дори-дармонларни қабул қилгандан кейин ҳам боланинг тутқаноғи давом этса ёки ён таъсири у учун чидаб бўлмас бўлса, у эпилепсия ёки эпилепсия операциясидан ёрдам олиши мумкин. Ушбу операцияда миянинг бир қисми олиб ташланади. Баъзи ҳолларда бу операцияни бажариш боланинг тутқаноғни камайтиради.
Вагус нервини стимуляция қилиш баъзи ҳолларда болаларда тутқаноқ сонини камайтириши мумкин. Ушбу операцияни 4 ёшгача бўлган болалар учун қилиш мумкин. Вагус нервини қўзғатиш учун шифокор боланинг чап елкаси остига юрак стимулятори ўхшаш мосламани жойлаштиради ва уни тери остидаги сим орқали бўйнидаги вагус нервига боғлайди. Ушбу процедура амбулатория усули бўлиб, бир соатдан икки соатгача давом этади. Ушбу қурилма мунтазам равишда ёқилади ва ўчирилади ва вақти-вақти билан вагус нервини рағбатлантиради. Бундан ташқари, бола ёки уларнинг ғамхўрлари ва ота-оналари тутқаноқ бошланишини ҳис қилганда, вагус нервини қўзғатиш учун қурилмани фаоллаштириш учун магнитдан фойдаланиш мумкин.
Кўпгина тутқаноқларнинг олдини олиш мумкин эмас. Албатта, ҳомиладорлик пайтида бош жароҳати ва инфекциялар каби истиснолар мавжуд, аммо уни назорат қилиш жуда қийин. Фебрил тутқаноқли болалар касаллик пайтида иситмани яхши назорат қилишлари керак.
Қаровчилар қила оладиган энг муҳим нарса, тутқаноқ пайтида бахциз ҳодисаларнинг олдини олишдир. Бола бошқа болалар билан аксарият тадбирларда қатнашиши мумкин. Ота-оналар ва бошқа ғамхўрлик қилувчилар қўшимча ҳимоя чоралари ҳақида ҳушёр бўлишлари керак, масалан, бола сузаётганда ёки тутқаноқ содир бўлса, шикастланишга олиб келиши мумкин бўлган ҳаракатларда катталар иштирок этиши керак. Фарзандингизга ғамхўрлик қилишингиз керак бўлган жойлардан бири ҳаммомдир.
Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни Аллоҳ таолога ҳавола қиламиз.
