Саломатлик журнали (88)
Мия ва асаб касалликлари (болалар мия ва асаб касалликлари, 5-қисм: бош оғриғи))
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Охирги дастурда биз болалардаги аутизм ҳақида билиб олдик. Ушбу дастурда биз "болалар бош оғриғи" ва унинг белгилари ва даволаш усулларини кўриб чиқамиз. Биз билан қолинг.
Зонклама ва ухтун-ухтун бош оғриғи ҳам, шунингдек, оғир ва ҳолсиз қилувчи бош оғриғи ҳам болалар орасида кенг тарқалган. Бош оғриғи турли хил интенсивлик ва сабаблар билан юзага келади. Қачон бош оғриғи фақат ўткинчи ва вақтинчалик оғриқ эканлигини ва қачон махсус эътибор ва даволанишни талаб қиладиган жиддийроқ асорат эканлигини тушуниш жуда муҳимдир. Болаларнинг тахминан 40 фоизи 7 ёшгача бош оғриғини бошдан кечиришади. Яхшиямки, бу бош оғриқларининг 5 фоизидан камроғи хавфли касалликлар ёки ўсмалар, травма ёки мия шишиши каби жиддий муаммоларга боғлиқ. Ушбу бош оғриқларининг аксарияти яхши ёки ёмон стресс, уйқу билан боғлиқ муаммолар ёки баъзи ҳолларда овқатланиш ёки атроф-муҳит омиллари туфайли юзага келган кучланишдир. Такрорий бош оғриғининг 5 фоизига мигрен ташхиси қўйилган. Агар бош оғриғи яхшиланмаса, неврологга мурожаат қилишингиз керак.
Айтганимиздек, болаларда бош оғриғи турли сабабларга эга. Стресс, ташвиш, депрессия, уйқу режимидаги ўзгаришлар, баланд товушлар ёки баъзи озиқ-овқатларни истеъмол қилиш бош оғриғига сабаб бўлиши мумкин. Жуда кучли жисмоний фаолият ёки қуёш нурига ҳаддан ташқари таъсир қилиш болаларда бош оғриғига олиб келиши мумкин. Қизлар ҳайз кўришдан келиб чиққан гормонал ўзгаришлар туфайли ҳам бош оғриғидан азоб чекиши мумкин. Синусит, томоқ ва қулоқ инфекциялари каби баъзи бошқа касалликлар ҳам болаларда бош оғриғига сабаб бўлиши мумкин.
Кун давомида мунтазам овқатланиш, овқатланиш оралиғида жуда узоқ давом этадиган ва бош оғриғидан азият чекадиганлар учун фойдали бўлиши мумкин. Нонушта одатда вақт етишмаслиги ёки очлик йўқлиги сабабли ўтказиб юборилади. Бундан ташқари, кунига кўп миқдорда кофеин истеъмол қилиш бош оғриғига олиб келиши мумкин. Баъзи овқатлар ва қўшимчалар, масалан, қолган пишлоқ, гўшт, нитратлар, шоколад, ёгурт ва бошқаларни ўз ичига олган сосиска, бош оғриғи ёки мигренни қўзғатиши мумкин.
Уйқунинг етарли эмаслиги бош оғриғи учун кучли сабаб бўлиши мумкин. Ҳатто кўп ухлаш ҳам бош оғриғига сабаб бўлиши мумкин, бу ҳафта охири бош оғриғининг кенг тарқалган сабабларидан биридир. Гормонал ўзгаришлар бош оғриғига ёки мигрен бош оғриғининг тез-тез такрорланишига олиб келиши мумкин. Афсуски, болалар ва ўсмирларнинг учдан бир қисми ортиқча вазн ёки семириб кетган. Тез-тез ва кучли бош оғриғи каби кўплаб касалликлар ортиқча вазн ва семириш билан бевосита боғлиқ.
Асосан, болаларнинг бош оғриғига учта асосий турдаги кучланишли бош оғриғи, мигрен ва кластер бош оғриғи киради. Кучланишли бош оғриғининг ўзига хос белгиси бошнинг бир ёки иккала томонида кучли оғриқдир ва бош оғриғи одатда табиатда отишмайди. Бемор оғриқни бошига маҳкам боғланган тармоқли каби ҳис қилиш ва бошига кучли босим ҳисси сифатида тасвирлайди. Ушбу турдаги бош оғриғининг сабаби кўпинча стресс, ташвиш ёки тушкунлик билан боғлиқ, гарчи баъзида у нотўғри позициядан келиб чиқади. Кучланишли бош оғриғи одатда мактабда ёки уйда стрессли ва ташвишли шароитларда бошланади ва бола тинчланиб, ўйнашни бошлаганда йўқолади.
Аммо мигрен бош оғриғи одатда ирсий бўлиб, кўпинча 5 ёшдан 8 ёшгача биринчи марта пайдо бўлади, гарчи у ҳар қандай ёшда пайдо бўлиши мумкин. Ўчокли одатда бир томонлама ва зонкламали ва кўпинча жисмоний фаолият билан кучаяди. Болаларда инжиқ мигрен ва кайфият ўзгариши, терининг оқариб кетиши ва сарғайиши, сурункали чарчоқ, бош айланиши, кўришнинг хиралашиши, иштаҳанинг йўқолиши, кўнгил айниши ва қусиш, диарея ёки иситма кузатилади.
Кластер бош оғриғи одатда 10 ёшгача бўлган болаларда кузатилади ва ўсмир ўғил болаларда тез-тез учрайди. Кластер бош оғриғи одатда бир неча ҳафта ёки ой давомида содир бўлади, бош оғриғи эпизодлари ҳар йили ёки ҳар йили содир бўлади. Болаларнинг аломатлари бошқача бўлиши мумкин бўлса-да, бошнинг бир томонида, одатда кўз орқасида кучли оғриқ, бу бош оғриғининг энг кенг тарқалган белгиларидан биридир. Шунингдек, бош оғриғи туфайли кўз қовоғи тушади, кўз қорачиғи қисқаради ёки кўз қовоғи қизариб, шишиб кетади. Бурун оқиши ва пешонанинг шишиши ҳам ушбу турдаги бош оғриғининг умумий белгиларидир.
Болалардаги бош оғриғи 30 дақиқадан 48 соатгача давом этиши мумкин, лекин одатда тўрт соатдан кам. Баъзи болалар ҳам 10 дан 20 минутгача бош оғриғидан азоб чекишади. Кўпинча танадаги титроқ, кўнгил айниши, анорекция, қусиш, диарея, кўп сийиш, ич қотиши, бош айланиши, титроқ, ортиқча терлаш, қўл ва оёқларда ҳолсизлик, фотофоби каби белгилар билан бош оғриғи ёки ёруғликка сезгирлик ёки фотофобия, фонофобия ёки товуш ёки товушга нисбатан сезгирлик, осмофобия ёки ҳидга сезгирлик, хотира бузилиши ва тартибсизлик.
Бош оғриғига ташхис қўйиш учун шифокор боладан зонклама, босим, сиқиш, оғриқ, бош оғриғи пайтида ачишиш ёки бош оғриғи пайтида ўткир ва ноаниқ оғриқлар каби ҳис-туйғуларни тасвирлашни сўрайди. Шунингдек, уларга бош оғриғининг жойлашуви, пайдо бўлиш вақти, оғриқнинг интенсивлиги ва такрорланиш вақтлари, масалан, уриш ёки йиқилиш, оғриқнинг давом этиши, шунингдек, мигренли бош оғриғи бор ёки йўқлиги ҳақида саволлар берилади. Ўчокли бош оғриғи ташхисини тасдиқлаш учун товуш ёки ёруғликка сезгирлик, бошнинг бош соҳасидаги, одатда оғриқ кучлироқ бўлган қисмида тегинишга сезгирлик ва ётиш ёки ухлашни кучли истаги каби далиллар ҳам мавжуд.
Шунингдек, шифокор бош оғриғига олиб келиши мумкин бўлган касалликларнинг белгилари ва аломатларини текширади. Бош оғриғига сабаб бўлиши мумкин бўлган мия ёки асаб касалликларини истисно қилиш учун қон ва сийдик тести, компютер томографияси, МРИ, синусларнинг рентгенографияси, кўзни текшириш ва орқа мия каби неврологик тестлар ўтказилади. Ўсимта, мия шишиши, мия қон кетиши, тиқилиб қолиш ёки синус касалликлари, вирусли ёки бактериал менингит, қон қуйқалари, бош травмасı ва бошқалар бу касалликлардан биридир.
Бош оғриғини яхшилаш учун даволаш усуллари дори терапияси ва жарроҳликдир. Кўпинча бош оғриғини унинг турига кўра даволаш учун турли хил дорилар қўлланилади ва агар препарат самарали бўлмаса, шифокор даволаниш учун жарроҳлик усулини қўллайди.
Агар ўсимта, аневризма ёки туғма томир касалликлари бош оғриғининг сабаби сифатида ташхис қўйилган бўлса, ёпиқ нейрохирургия мутахассиси ангиопластика, дори-дармонларни инъекция қилиш ва томирларни ёпиштирувчи, балон ва стентлаш каби инвазив бўлмаган даволаш усулларидан фойдаланишни кўриб чиқиши мумкин.
Бош оғриғининг олдини олиш учун стрессни аниқлаш керак. Чунки ҳамма болалар ҳам стресс ҳиссини тушунавермайди. Болаларда яхши ухламаслик, овқат ейишни хоҳламаслик ёки ғазабланиш ёки диққатни жалб қилиш учун нарсаларни қилиш каби белгиларни аниқлашни ҳисобга олиш керак. Болалар фаол бўлишлари ва ўзлари ёқтирадиган машғулотларда қатнашишлари яхши, лекин уларни жуда кўп машғулотлардан узоқроқ тутинг. Бу муаммо болалар ва ўсмирларда стрессни келтириб чиқариши мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, аспиринни ҳеч қачон болалар ёки ўсмирларга педиатр кўрсатмагунча бермаслик керак.
Бош ўғриғи билан оғриган одамлар муваффақиятга эришиш учун ўзларига катта босим ўтказадилар. Болалар билан шахсий муваффақиятсизлик тажрибаси ҳақида гапириш ёки фаразий муваффақиятсизликларни муҳокама қилиш муваффақиятсизлик ёки ёмон натижалар қўрқувидан халос бўлиш учун фойдали бўлиши мумкин. Шунингдек, бола билан ижобий фикрлаш ёки катта мақсадлар ва масъулиятларни кичикроқ, бошқариладиган мақсадлар ва масъулиятларга ажратиш устида ишлаш жуда самарали бўлиши мумкин. Бундан ташқари, дам олиш усулларини ўргатиш, айниқса, стрессли пайтларда жуда фойдали бўлиши мумкин.
Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.
