Pars Today

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Ички секреция безлари танадаги деярли ҳар бир ҳужайра, орган ва функцияларга таъсир қилувчи гормонларни чиқаради. Бу безларга гипоталамус, гипофиз бези, қалқонсимон без, паратироид, буйрак усти безлари ва репродуктив безлар киради. Ошқозон ости бези овқат ҳазм қилиш тизими билан боғлиқ бўлса-да, лекин у овқат ҳазм қилиш ферментларини ишлаб чиқарадиган ва чиқарадиганлиги сабабли, бу гормонал секреция тизимининг бир қисми ҳисобланади. Мия марказининг пастки қисмида жойлашган гипоталамус эндокрин тизим ва асаб тизими ўртасидаги асосий интерфейс бўлиб, гипофиз безини бошқаради.

Гипофиз бези нўхатдан унчалик катта бўлмаса-да, у эндокрин тизимнинг энг муҳим қисми ҳисобланади, шунинг учун у баъзан асосий без деб аталади, чунки у бошқа ички секреция безларини бошқарадиган гормонлар ишлаб чиқаради. Гипофиз бези олд ва орқа қисмларга бўлинади. Олд қисми қалқонсимон без, буйрак усти ва жинсий безларнинг фаолиятини тартибга солади. Гипофиз безининг орқа қисми ҳам антидиуретик гормонларни чиқаради. Ушбу икки қисмнинг ҳар бири ўз гормонларини чиқаради, биз ушбу гормонлар ва уларнинг вазифалари ҳақида келгуси дастурларда билиб оламиз.

Охирги дастурда биз ушбу безда юзага келадиган касалликлардан бири бўлган гипофиз безининг ўсмаларини муҳокама қилдик. Соғлиқни сақлаш журнали дастурининг ушбу қисмида биз "акромегалия" касаллиги, унинг сабаблари ва даволашни муҳокама қиламиз. Биз билан қолинг.

"Акромегалия" - гипофиз безидаги ўсмадан ўсиш гормони кўпайиши натижасида юзага келадиган кам учрайдиган ҳолат. Болаларда бу қаднинг узунлашиб кетиши ёки гигантнинг ўсишга олиб келади. Катталарда тўқималар ва баъзи суякларнинг ҳаддан ташқари ўсишига олиб келади. Бу ҳолат суяк, юрак ва метаболик муаммолар, жумладан диабет, юқори қон босими, юрак фаолияти билан боғлиқ муаммолар, артрит ва карпал туннел синдроми билан оғирлашади.

Акромегалия гигантизмдан фарқ қилади. Иккаласи ҳам бир хил сабабга кўра юзага келади ва фарқ фақат одамнинг бошланиш ёшида бўлади, шунинг учун акромегали ўсаётган ёшда пайдо бўлса, у "гигантизм" пайдо бўлишига олиб келади. Бу болаларда содир бўлади. Чунки организмда ўсиш гормонининг кўпайиши оёқ ва қўл суякларининг анормал ўсишига олиб келади. Бу катталардаги акромегалия одатда ўсиш гормонининг ортиқча ишлаб чиқарилиши ва гипофиз безининг дисфункцияси туфайли юзага келади. Шуниси эътиборга лойиқки, акромегали балоғат ёшидан кейин исталган вақтда бошланиши мумкин. Бироқ, бу бузулиш ўрта ёшда кўпроқ учрайди. Одатда, одамлар ўзларининг аҳволи ва касалликлари ҳақида билишмайди. Танадаги ўзгаришлар кўп йиллар давомида секин содир бўлиши мумкин.

Акромегалиянинг энг кенг тарқалган сабаби гипофиз безида зарарсиз ўсманинг мавжудлиги бўлиб, у ўсиш гормонининг ортиқча ишлаб чиқарилишига олиб келади ва гипофиз аденомаси деб аталади. Ушбу бузилишнинг бошқа сабаблари ҳам бор. Камдан кам ҳолларда тананинг бошқа жойларида, масалан, ўпка, буйрак усти безлари ёки ошқозон ости бези ўсимтаси ўсиш гормонининг ҳаддан ташқари ишлаб чиқарилишига олиб келади ва бу акромегалия белгиларига олиб келади. Баъзида акромегали гипофиз безидан ташқарида ўсиш гормони ишлаб чиқаришнинг кўпайиши туфайли бошланади, масалан, нейро-эндокрин ўсмалар (кичик ҳужайрали саратон ёки карсиноид ўсмалар).

Ушбу касалликнинг белгилари кўпинча аниқлаш қийин, чунки улар вақт ўтиши билан секин ривожланади. Жабрланган одам бир неча ойдан сўнг унинг узуги бармоғи учун жуда қаттиқ эканлигини ёки бармоғида қаттиқлик ва оғриқни ҳис қилиши мумкин. Бундан ташқари, сиз каттароқ ҳажмдаги либосни сотиб олишингиз кераклигини билиб ҳайрон бўлишингиз мумкин.

Бу касалликнинг белгилари ҳам турли одамларда ҳар хил бўлади, лекин хайриятки, бу аломатларнинг аксариятини даволаш мумкин. Касалликнинг дастлабки белгиларидан бири чарчоқ ва уйқучанликдир. Ушбу касалликнинг бошқа белгиларига қўл ва оёқларнинг ҳаддан ташқари катталиги, ияк ва жағнинг ғайриоддий чиқиши, тилнинг катталашиши ва тишларнинг анормал масофаси, вазн ортиши, оёқ-қўлларнинг қасиллаши, шишиш ва бўғимларнинг оғриғи киради. Бундай беморларнинг аксариятида бўқоқ ва қандли диабет ҳам бор. Бундан ташқари, бу беморлар қалин терига эга ва қўлларида босим ва оғриқни ҳис қилишади. Жинсий дисфункция ва тартибсиз ҳайз кўриш ҳам бу одамларда ушбу касалликнинг бошқа белгиларидир.

Ушбу касалликнинг бошқа кенг тарқалган белгилари аёлларда сочнинг ҳаддан ташқари ўсиши, қошнинг кўтарилиши, бармоқлар ва оёқ бармоқларининг кенгайиши, баланд, тўла овоз, бош оғриғи, ухлай олмаслик, мушакларнинг кучсизлиги, ортиқча терлаш, тана ҳиди ва катталашиши бўлиши мумкин. "ёғли" ёғ безлари, қайд этилган. Агар бу аломатлар пайдо бўлса, албатта шифокорга мурожаат қилинг.

Акромегалия билан оғриган одамларнинг кўриниши шифокорга ушбу касалликни аниқлашга ёрдам беради. Ўсиш гормонини ўлчаш учун қон тести ҳам қўлланилади. Ушбу тест глюкоза бардошлик тести деб аталади, бунда беморнинг қон намунаси сувда эриган маълум миқдорда шакарни ичгандан кейин олинади ва ўсиш гормони ўлчанади. Оддий ҳолатда шакар истеъмол қилиш ўсиш гормони секрециясини тўхтатади, аммо акромегали одамларда шакар истеъмол қилгандан кейин ўсиш гормони кўпаяди ёки ўзгармайди. Агар қон тести ижобий бўлса, шифокор гипофиз ва гипоталамуснинг МРИни буюради. Айнан шу тарзда гипофиз безининг ичидаги ўсмани кўриш мумкин.

Яхшиямки, бу касалликни даволаш усуллари мавжуд. Беморнинг ёши ва соғлиғига қараб, акромегалияни даволаш учун жарроҳлик даволаш, дори терапияси ва радиация терапияси буюрилади.

Жарроҳлик тананинг нозик қисмларида катта ўсмалари бўлган одамлар учун биринчи даволаш усули бўлиб, у кўпчилик учун ишлайди. Сфеноид синус орқали жарроҳлик деб аталадиган ушбу турдаги жарроҳликда жарроҳ ўсимтани мия илдизидан олиб ташлайди. Операция шундай амалга ошириладики, жарроҳ гипофиз ўсимтасини бурун ёки юқори лабнинг ичида кичик кесма қилиб олиб ташлайди.

Агар ўсимта жуда катта бўлса ва жарроҳ бутун ўсимтани олиб ташлай олмаса, беморга дори ичиш керак бўлади. Шифокорнинг ташхиси ва ихтиёрига кўра, акромегалияни даволаш учун уч турдаги дорилар буюрилади. Ушбу усуллардан бири ўсиш гормони таъсирини блоклайдиган инъэкцион препаратлардир ва бемор уни кунига бир марта АОК қилиш керак. Кунига 3 марта юборилиши керак бўлган бошқа турдаги инъэкцион препаратлар мавжуд, бу дорилар ўсиш гормони секрециясини ҳам тўхтатади. Ўсиш гормони секрециясини тўхтатувчи таблеткаларни қўллаш дори терапиясининг яна бир усули ҳисобланади. Бундан ташқари, ушбу касалликни даволаш учун шифокор юқори миқдордаги рентген нурларини нурлантириш орқали гипофиз ўсимтасини йўқ қилиши мумкин. Ўсиш гормони даражасини пасайтириш учун радиация терапиясининг таъсири бир неча йил ўтгач, яъни тахминан 10-20 йил ўтгач кўринади. Ва шунга қарамай, баъзи ҳолларда бу доимий даволанишга олиб келиши мумкин.

Агар акромегалия даволанмаса, у инсон саломатлигига хавф туғдириши ёки ҳатто ҳаётига таҳдид солиши мумкин. Кўришнинг пасайиши, орқа мия сиқилиши ва босимнинг ошиши, аёлларда бачадон миомасининг пайдо бўлиши, гипофиз гормонлари ёки гипопитуитаризмнинг камайиши, карпал туннел синдроми, уйқу апноеси, йўғон ичак шиллиқ қаватидаги саратондан олдинги ўсмалар ёки полиплар, баъзи акромегали, кенг тарқалган мураккаблик вужудга келади. Шунингдек, бўғоз, артрит, юрак касалликлари, айниқса юракнинг кенгайиши ва юқори қон босими каби бошқа асоратларни келтириб чиқариш бу касалликнинг бошқа асоратлари ҳисобланади.

Одатда, агар касаллик дастлабки босқичларда аниқланса, акромегалия билан оғриган одамларнинг истиқболлари ижобийдир. Гипофиз ўсмаларини олиб ташлаш учун жарроҳлик одатда муваффақиятли бўлади. Бундан ташқари, даволаниш акромегалиянинг узоқ муддатли таъсирига олиб келиши мумкин. Акромегалия белгилари ва даволаш билан курашиш қийин бўлиши мумкин. Кўпинча Тони Роббинс номи билан танилган муаллиф, мураббий, мотивацион маърузачи ва хайриячи Энтони Роббинс ҳам ўрта мактабда ўсиш суръатларига эга бўлиб, кейинчалик улар гипофиз шиши сабаб бўлганлиги аниқланган.

Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.

• Безларнинг касалликлари ва бузилишлари(гипофиз безининг бузилиши, учинчи қисм: сабаб ва даволаш)