Հայաստանի տարածքի մի մասի լուռ հանձնում. քայլ դեպի անկախության աստիճանական կորուստ
Աբու Դաբիում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի միջև վերջերս կայացած հանդիպումից հետո հրապարակվել է տեղեկատվություն, որը կարող է լրջորեն ազդել Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական կարգի վրա։
Այս հաղորդումների համաձայն՝ Երևանը քննարկում է Սյունիքի մարզում կենսականորեն կարևոր տրանսպորտային երթուղու կառավարումը մասնավոր ընկերությանը հանձնելու հնարավորությունը։ Ավելի աղմկահարույց կետն այն է, որ Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Թոմաս Բարաքը հայտարարել է, որ Միացյալ Նահանգները պատրաստ է հարյուր տարով ստանձնել այս երթուղին։
Նման հայտարարությունները դիվանագիտական պրակտիկայում ոչ մի կերպ պատահական չեն, և ծրագիրը, կարծես, հաստատվել է այնպիսի հաստատությունների կողմից, ինչպիսիք են ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը և նույնիսկ Պենտագոնը։ Այս առաջարկը պարզապես տնտեսական գործարք չէ, այլ Հայաստանի կառավարության կողմից ինքնիշխանության իրականացման տրամաբանության հիմնարար փոփոխություն։ Ինչպես երևում է, «մասնավոր ընկերությանը» հանձնելը միայն արտաքին կառավարման կառուցվածքի ստեղծման քողարկում է։
Առաջարկվող կոնցեսիոն մոդելը շատ ավելի լայն է, քան պարզապես ենթակառուցվածքային նախագիծը։ Փաստորեն, ռազմավարական ճանապարհային երթուղին կառավարող ընկերությունը, ամենայն հավանականությամբ, կախված կլինի ԱՄՆ կառավարության հաստատություններից։ Այս ծրագրով Վաշինգտոնը փաստացի առաջարկում է արտաքին կառավարման հանգույցի ձևավորում Հայաստանի տարածքի սրտում․ հանգույց, որը, բացի տնտեսական վերահսկողությունից, կարող է նաև պատասխանատվություն կրել մուտքի կանոնների, ստուգումների և նույնիսկ տարածաշրջանի անվտանգության ապահովման համար։
ԱՄՆ ներկայության նմանատիպ օրինակներ կան տարբեր տարածաշրջաններում, այդ թվում՝ Իրաքում, Աֆղանստանում և Բալկաններում. այն տարբերությամբ, որ այդ երկրներում միջամտությունները տեղի են ունեցել ռազմական հակամարտություններից հետո։ Սակայն Հայաստանում, որը պաշտոնապես անկախ և խաղաղասեր երկիր է, նման կարևոր երթուղու փոխանցումը առանց հասարակական կարծիքի հետ խորհրդակցելու աննախադեպ է։ Այս հարցը առաջ է քաշում ազգային ինքնիշխանության հայեցակարգի և դրա հանձնման սահմանների վերաբերյալ բանավեճը։
Մինչդեռ, հիմնարար հարցերը մնում են անպատասխան. արդյո՞ք հայ ոստիկանությունն ու սահմանապահները դեռ ներկա կլինեն տարածաշրջանում։ Ո՞ր կառույցը կլինի պատասխանատու միջադեպի դեպքում։ Եվ ամենակարևորը՝ ի՞նչ կլինի, երբ հարյուրամյակի շրջանն ավարտվի։
Հարկ է նշել, որ հայ պաշտոնյաները անորոշ դիրքորոշում են ընդունել այս հարցերի վերաբերյալ։ Վարչապետ Փաշինյանն ընդգծել է, որ «քննարկվում են տարբեր առաջարկներ», և կառավարության խոսնակը նաև ընդգծում է, որ «կառավարման փոխանցում չի լինելու»։ Սակայն այս հայտարարությունները հակասում են ԱՄՆ դիվանագիտական մարմնի կողմից շրջանառվող հաղորդագրություններին։ «Ենթակառուցվածքների կառավարում՝ առանց ինքնիշխանության կորստի» տերմինն ավելի շատ վտանգավոր անորոշության նշան է, քան պարզության։
Վերլուծական տեսանկյունից, Արևմուտքը Հայաստանին առաջարկում է հետևյալը. «Դուք հրաժարվում եք ձեր ինքնիշխանության մի մասից, փոխարենը մենք կերաշխավորենք ձեր անվտանգությունը»։ Սակայն այս տեսակի «երաշխիքը» իրականում քաղաքական շանտաժի մի ձև է, որը մեծացնում է կախվածությունը արտաքին տերությունների անկայուն որոշումներից։ Ազգային անվտանգությունը ներքին վերահսկողությունից դուրս գտնվող խոստումներով փոխարինելը ապագայում երկարատև անապահովության հարթակ կլինի։
Ավելի կարևոր է, որ հասարակական կարծիքը, խորհրդարանականները և հայ քաղաքացիական հասարակությունը լիովին անտեսվել են այս գործընթացում։ Որոշումները կայացվում են փակ դռների հետևում և «խաղաղության ու կայունության» քողի տակ, մինչդեռ իրական ուղին դեպի ներքին անկայունություն և իշխող համակարգի լեգիտիմության անկում է։
Եթե Հայաստանն այսօր աննկատ զիջի իր տարածքի մի մասը, ի՞նչ երաշխիք կա, որ վաղը ազգային ինքնիշխանության մյուս բաղադրիչները չեն վաճառվի։
Ի վերջո, արտաքին կառավարման ցանկացած ձև՝ նույնիսկ մասնավոր ընկերությունների քողի տակ, պետք է անցնի հանրային երկխոսության և ազգային համաձայնության միջոցով։ Երկարատև խաղաղություն չի հաստատվի ինքնիշխանության սյուները թուլացնելով, այլ՝ ազգային կառույցները, քաղաքացիական մասնակցությունը և որոշումների կայացման գործընթացում թափանցիկությունը ամրապնդելով։ Տարածքի մի մասի լուռ հանձնումը համաձայնություն չէ, այլ քայլ դեպի անկախության աստիճանական կորուստ։