Մեկնաբանություն - Զանգեզուր. Ռիսկային միջանցք Իրանի կայուն երթուղու դիմաց

Զանգեզուրի միջանցքի շուրջ վերջին զարգացումները կրկին տարածաշրջանի տնտեսական և քաղաքական շրջանակներում բարձրացրել են այն հարցը, թե արդյոք այս երթուղին կարող է լինել իրական և հուսալի այլընտրանք Իրանի տարանցիկ երթուղիների համար:

Իրանի Ճանապարհների և քաղաքաշինության նախարարության միջազգային հարաբերությունների բաժնի ղեկավար Ամին Թարֆայի հստակ հայտարարությունները ցույց են տալիս, որ Թեհրանի պատասխանը այս հարցին հստակ է. նույնիսկ ենթադրելով, որ Զանգեզուրի միջանցքը կկառուցվի, այնուամենայնիվ իրանական երթուղին դեռևս կմնա լավագույն, ամենաապահով և ամենաձեռնտու տարբերակը տարածաշրջանային տարանցման համար:

Տրանսպորտային ցուցահանդեսի մամուլի ասուլիսում Ամին Թարֆան ընդգծեց «շարժունակության» (մատչելի, հարթ և արագընթաց հասանելիություն) հասկացությունը, որը տարանցիկ երթուղիների ընտրության հարցում հիմնական գործոնն է որպես Իրանի Ճանապարհների նախարարության քաղաքականության մշակման առանցք։ Նա  պարզաբանեց, որ տարանցիկ երթուղու ընտրությունը կախված է երեք հիմնական բաղադրիչներից՝ ծախսերը, անվտանգությունը և արագությունը: Այս տեսանկյունից, Իրանը Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ավելի քան երեք տասնամյակների կայուն և հուսալի գործունեության անցյալ ունի: Իրանական երթուղին ոչ միայն ավելի կարճ և մատչելի է եղել, այլև պահպանել է իր աշխատանքի շարունակականությունն ու կայունությունը տարածաշրջանի ամենազգայուն քաղաքական և անվտանգային ժամանակահատվածներում.  առանձնահատկություն, որը տնտեսական ակտիվիստների համար ավելի կարևոր է, քան ցանկացած քաղաքական կարգախոս։

Ի տարբերություն դրա, Զանգեզուրի միջանցքը, ըստ էության, քաղաքական-անվտանգային նախագիծ է, որը սահմանվել է Հարավային Կովկասում չլուծված հակամարտությունների համատեքստում: Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խորը տարաձայնությունները, արտատարածաշրջանային դերակատարների դերը և Ռուսաստանի զգայունությունը այս երթուղին դարձնում են ռիսկային տարբերակ: Նույնիսկ եթե այն գործարկվի, նման միջանցքը միշտ կլինի քաղաքական ճնշումների, սահմանափակումների կամ նույնիսկ շրջափակման ազդեցության տակ. հարց, որը կասկածի տակ է դնում երկարաժամկետում դրա վստահելիությունը առևտրի և լոգիստիկայի համար։

Այդուհանդերձ ավելի կարևորն այն է, որ Իրանն ու Հայաստանը վերջին տարիներին փորձում են ուժեղացնել իրենց տնտեսական և տարանցիկ հարաբերությունները, ինչը գործնական արձագանք է Զանգեզուրի նման նախագծերի վերացմանը: Իրանը Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերներից մեկն է և վճռորոշ դեր է խաղում էներգետիկայի, տրանսպորտի և ենթակառուցվածքների ոլորտներում: Իրանի գազի արտահանումը Հայաստան՝ էլեկտրաէներգիայի դիմաց, ավտոճանապարհային համագործակցության և տարանցիկ երթուղիների զարգացման համատեղ ծրագրերը նշանավորում են այդ հարաբերությունների խորությունը։ Երևանի համար իրանական երթուղին ոչ միայն տնտեսական ընտրություն է, այլև աշխարհաքաղաքական անհրաժեշտություն՝ ճնշումը նվազեցնելու և հաղորդակցության ուղիները դիվերսիֆիկացնելու համար։

Այս համատեքստում Ռաշտ-Աստարա երկաթուղային նախագիծը լրացուցիչ կարևորություն է ստանում։ Թարֆան ընդգծել է Իրանի վճռականությունը՝ ավարտելու Հյուսիս-Հարավ միջանցքը՝ հայտարարելով այս ճանապարհի երթուղու վրա գտնվող ավելի քան 100 կիլոմետր հողատարածքները ձեռք բերելու և հաջորդ տարվա սկզբին դրա իրականացման մեկնարկի մասին։ Այս երկաթուղին Իրանը կդարձնի հուսալի կապող օղակ Կովկասի, Ռուսաստանի, Կենտրոնական Ասիայի և բաց ծովերի միջև. դիրք, որը չի կարող փոխարինվել անորոշություններով լի որևէ երթուղով։

Իրականությունն այն է, որ տարանցման շուկան կայունություն է պահանջում, այլ ոչ թե քաղաքական նախագծեր։ Փորձը ցույց է տվել, որ երբ երթուղիները դարձել են աշխարհաքաղաքական ճնշման գործիքներ, տնտեսական գործիչները արագորեն դիմել են ավելի անվտանգ տարբերակների։ Իրանը կարողացել է պահպանել այս վստահությունը՝ հենվելով տրանսպորտային դիվանագիտության, ենթակառուցվածքների զարգացման և Հայաստանի պես հարևանների հետ համագործակցության վրա։

Հետևաբար, նույնիսկ եթե Զանգեզուրը կառուցվի, ապա դրա անկայուն և ռիսկային բնույթը կխանգարի նրան դառնալ տարածաշրջանի հիմնական տարանցիկ զարկերակը։ Ի հակադրություն դրա, իրանական երթուղին՝ իր կայունության, տնտեսական արդյունավետության և տարածաշրջանային ընդհանուր շահերի հետ կապված լինելու շնորհիվ, կմնա Կովկասում և դրանից դուրս տարանցման հիմնական օղակը։

Աղբյուրը՝ ILNA