Əbu Reyhon Muhəmməd bin Əhməd Biruni
Əbu Reyhon Muhəmməd bin Əhməd Biruni co qıləy msilış nıbə alime ki,çəy ehvujə elm iyən ixtisos nəyinki, islomə dinədə,bəlkəm qırd dınyoədə analoq və msilış ni.almaniyəvıjə məşhurə alim bıə professor Eduard Saxau çın yolə alimi vəsfədə jıqo votedə:” Əbu Reyhon Biruni həmməysə yolə ağılmandə mıtəfəkkire ki,torıx əy zıneydə”.
Əbu Reyhon Biruni İronıjə alim iyən həmmə çi əzın,astronom və təğvimşınos, insonşınos (antropoloq), torıxəvon,xronoloq və təbiyətşınos be ki,Hicri-Ğəməri seminə iyən çominə əsrədə jiyə.Biruni mısılmonə antropoloq alimon həmməysə yolə qıləyni iyən həmmə əsronədə çe İroni həmməysə yolə alim zıneydən. həmçinin əy çe antropoloqiyə və hindoloqiyə dədə hisob kardedən.Əv,bə xarəzmi,farsi,ərəbi iyən sanskrit zıvonon mısəllət be və de antik yunani zıvoni,tevrati ibri iyən suryani zıvonon həm oşnoətiş hestebe.əy unikalə alim kardə çi,çəy bə elmi,təhğıği iyən dəğiğə təcrubi nəticəon metoədə bıə dığğəti əhəmiyyət be ki,əy oko doydəbe.əv çe ımrujnə foydəninə vəsilə iyən vositəon nıbə holədə,bə qıləy nəticəon dast pəydu kardeyış zınə ki,ımruj həm çe ğədimə dınyo alimony təhğiğotonku hosil bıə nəticəon həmməysə çokə qıləyniyonku bə hisob omeydə….
İroni elm,siyosət iyən mədəniyyəti torıxi nabiğə iyən talantonku coqləyni,Xacə Nasirəddin Tusiye.qıləy zəmon ki,Xacə Nasirəddin Tusi bə dınyo ome və ozavziye,çe ironi torıxi vey saxtə devrəonkuye.çe torıxi ın yolə merd,deştə fiki istedodi iyən ıştə çe moğolon saray iyən palu bə dast vardə ğudrət iyən nufuziku oko doə holədə,boştə kişfəri nəf və xəyri qəm peqətəşe və bə elm iyən ədəbi dınyo iyən şiyə məzhəbi tərvici ziyodə xıdmətonışon karde.əv,ıştə devroni zəmonə elmonədə məxsusən fəlsəfə, riyoziyyot,kəlom, məntığ,ədəbiyyot iyən nucumi elmonədə mahir be və ziyodə ləğəbon min cumlə “ustode bəşər” boştəş kəsb kardəbe.Xacə Nasirəddin Tusi barzə şəxsiyyot iyən çəy elmədə bıə komiləti,çandə əsre ki,bə dınyo elmi mərkəzonədə bıə şəxson təhsini iyən heyrəti boyis beydə və bə həmonə dəlili xoto,çe bəşəri elmi mərkəzonədə tojə əraziyon kəşfışon kardə.riyoziyyot iyən nucumi elmonədə çe Xacə Nasirəddin Tusi elmi kəşfonku,de ısətnə dınyo elmi kəşfon çəy elmi dınyoədə bıə erj iyən əhəmiyytış ziyod kardə.Xacə Nasirəddin Tusi 80 qılə kitob iyən risoləş riyoziyyot,nucum(astranomiya) iyən fəlsəfədə və iştimoyi məsələonədə nıvıştəşe.Almaniyəvıjə yolə şərğşınos iyən torıxəşınos Karl Brukelmen jıqoş votə:”Hicri-Ğəməri haftminə əsri həmməysə məşhurə alim iyən muəllif,mutləğa və beşək,Xacə Nasirəddin Tusiye”…
Azizə duston! Ğasbu boşmə cozibədor bıbu ki,bızınən Əbu Mosə Cabir ibn Həyyan ki bıə?.ın ironıjə yolə alim və filosofi çe kimya elmi dədə hisob kardedən və bın zəminədə əy bə kimya sahə alimon iyən kimyaqəron veyə təsironış noə.Cabir ibn Həyyan ıştə həyoti zəmonədə kimyaqərəti, nucum, pezeşki (tibbi),fəlsəfə iyən fizikə zəminəonədə bə dıjdə noliyyəton dastı pəydo kardəbe.çın nımunəonku bəçəy ixtirod kardə labaratoriyə vəsilə iyən cihozonku kali qıləyniyon işorə kardey bəbe.min cumlə bə “Ənbiğ” və “Ğəri” işorə kardey bəbe.
